حدیث «اللهم ادر الحق مع علی حیث ما دار» در متون اهل سنت

یکی از اوصاف امام این است که امام باید مدار حق باشد یعنی هیچ گاه از حق دور نشده و از اسلام و آموزه های آن فاصله نگیرد. این شاخصه در امامان شیعه و از جمله امام علی علیه اسلام موجود است. یکی از احادیثی که این وصف را برای امام علی علیه السلام ثابت می کند حدیث «اللهم ادر الحق مع علی حیث ما دار» است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در مقام دعا از خداوند متعال برای علی علیه السلام خواسته است. این حدیث در متون اهل سنت به صورت گسترده منعکس شده است که به آنها اشاره می شود:

در سنن ترمذی (کتاب المناقب) در وصف حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب‏-علیه السلام- احادیث صحیح و معتبری آمده است، از جمله همین حدیث شریف است که رسول اللّه(ص) فرمود: «رحم اللّهُ علیّاً اللّهم ادر الحقّ معه حدیث دار»[۱]

حاکم نیشابوری در کتاب معروف «المستدرک علی الصحیحین» این حدیث را آورده و اضافه نموده است که: «هذا حدیثٌ صحیحٌ علی شرط مسلم»[۲] یعنی این حدیث واجد شرایطی است که مُسلم در صحیح بودن یک حدیث شرط می ‏داند. لکن مُسلم این حدیث را نقل نکرده است!![۳] اینکه چرا نقل نکرده دلایلی دارد که جای ذکر آن اینجا نیست به هر حال علت ذکر نکردن، کذب بودن حدیث نیست.

در جای دیگر حاکم، حدیثی را نزدیک به همین مضمون نقل کرده و اضافه کرده است که «هذه الاحادیث ثلاثه کلّها صحیحه علی شرط الشیخین و لم یخرجاه» یعنی این سه حدیث که همه صحیح و معتبر و واجد شرایط صحت نزد مسلم و بخاری هستند اما این دو نفر آنها را ذکر نکرده اند.

فخر رازی در کتاب تفسیر کبیر آورده است که: «امّا انّ علی بن ابیطالب-‏علیه السلام- کان یجهر بالتسمیه فقد ثبت بالتواتر: و من اقتدی فی دینه بعلی بن ابیطالب‏-علیه السلام- فقد اهتدی قال: و الدلیل علیه قوله ـ یعنی النبی-‏صلی الله علیه وآله ـ اللّهم ادر الحق مع علی حیث دار» «این که حضرت علی بسم الله الرحمن الرحیم را در نماز بلند می‏ خوانده به تواتر نقل شده است و هر کسی در دین خود از علی-‏علیه السلام- پیروی کند هدایت شده است، و دلیل آن حدیث پیامبر است که فرمود: خدایا حق را بر مدار علی قرار بده»

و حدود شش صفحه بعد می ‏گوید: «و من اتخذ علیّاً اماماً لدینه فقد استمسک بالعروه الوثقی فی دینه و نفسه»[۴] «هر کسی علی را پیشوای خود در مسایل دینش قرار دهد، به عروه الوثقی تسمک جسته است».

علی بن برهان الدین حلبی در کتاب انسان العیون معروف به سیره حلبی بعد از اینکه داستان غدیر خم را به سند معتبر نقل می ‏کند که پیامبر- صلی الله علیه وآله- امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب را به امامت و ولایت معرفی کردند و در حق او دعاهای متعددی نمودند، همین حدیث مورد بحث را نقل می‏ کند: «و ادر الحق معه حیث دار» و تصریح می ‏کند که: «هذا حدیث صحیح ورد باسانید صحاح و حسان و لا التفات لمن قدح فی صحته…» [۵]

حافظ شیرویه دیلمی در کتاب فردوس الاخبار حدیث مورد بحث را با همین الفاظ نقل کرده است. [۶]

علامه مرتضی فیروزآبادی در کتاب فضایل الخمسه عین همین حدیث را از سنن ترمذی و مستدرک حاکم و مضمون حدیث را از الصواعق المحرقه ابن حجر هیتمی نقل می ‏کند. [۷]

در ادامه به چند نمونه از منابعی اشاره می‏ کنیم که احادیثی را آورده ‏اند که همان مفاد و معنی حدیث مورد بحث را در بر دارند.

۱ . شیخ مؤمن شبلنجی در اثر معروفش که مورد قبول علماء اسلام است از امّ سلمه نقل می‏ کند که پیامبرصلی الله علیه وآله فرمودند: «علی مع القرآن و القرآن مع علی لا یفترقان حتی یردا علی الحوض» «علی با قرآن است و قرآن با علی و جدا نمی‏ شوند تا در حوض بر من وارد شوند».

همین حدیث را به کتاب الاوسط طبرانی و کنز العمال متقی هندی و کشف الظنون آدرس می ‏دهد، و بعد از ذکر پاره‏ای از فضائل علی‏- علیه السلام– عبارتی دارد که حکایت از روح تحقیق و انصاف او می ‏کند، می گوید: بیان تفصیلی فضایل علی‏- علیه السلام- باب واسعی می‏ خواهد که احتیاج به مجلات متعدد دارد و به همین خاطر امام احمد بن حنبل و قاضی اسماعیل بن اسحاق و ابو علی نیشابوری و نسائی گفته ‏اند: نسبت به فضایل هیچ صحابی به اندازه فضایل علی‏- علیه السلام- روایت وارد نشده است. [۸]

علامه حافظ محب الدین طبری نقل می ‏کند که پیامبرصلی الله علیه وآله در مورد علی‏-علیه السلام- فرمود: «انت الصدیق الاکبر و انت الفاروق الذی یفرق بین الحق و الباطل…» [۹]

۳ . خطیب بغدادی، علامه سید مرتضی فیروزآبادی و علمای متعددی، دو حدیث بالا را نقل کرده ‏اند.

شکی نیست که قرآن مجید مدار حق است و حق بر محور قرآن می‏ چرخد و بر اساس این روایات علی‏- علیه السلام- همراه قرآن است و هرگز از قرآن جدا شدنی نیست. و فارق بین حق و باطل است. پس آیا این چیزی غیر از حق مداری علی‏- علیه السلام- است؟ اگر حق حول قرآن می‏ چرخد، حول علی‏- علیه السلام- هم می‏ چرخد. چون علی، همواره با قرآن است.

پی نوشت ها:

[۱] . ابی عیسی محمد بن عیسی بن سوره، الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی، ج ۵، ص ۶۳۳، حدیث ۳۷۱۴،  تحقیق و شرح احمد بن محمد شاکر، بیروت ـ کتاب المناقب.

[۲] .  حاکم نیشابوری ، المستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص ۱۲۴، تذیل حافظ ذهبی، بیروت، دار المعرفه؛ کتاب معرفه الصحابه.

[۳] . همان، ص ۱۱۹.

[۴] . فخر رازی، تفسیر کبیر، چاپ سوم، ج ۱، ص ۲۰۵، ذیل تفسیر سوره حمد.

[۵] . حلبی، علی بن برهان الدین، انسان العیون، السیره الحلبیه، بیروت، دار المعرفه، ج ۳، ص ۳۳۶.

[۶] . حافظ شیرویه بن شهردار بن شیرویه دیلمی، فردوس الاخبار، همراه با تسدید القوس، تألیف حافظ بن حجر عسقلانی و مسند الفردوس، تألیف ابی منصور دیلمی، دار الکتب العربی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۰۷ه‍ ، ج ۲، ص ۳۹۰، ح ۳۰۵۰.

[۷] . حسینی فیروزآبادی، سید مرتضی، فضایل الخمسه من الصحاح السته، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ج ۲، ص ۵۹ به نقل از صواعق محرقه ابن حجر، ص ۷۵.

[۸] . مؤمن بن حسن ابن مؤمن شبلنجی، نور الابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار، منشورات محمد علی بیضون، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۸ه‍ ، ص ۱۲۲.

[۹] . حافظ محب الدین احمد بن عبدالله طبری، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، قاهره، مکتبه القدس، ص ۵۶.

نویسنده: حمیدالله رفیعی