سبک زندگی در کسب و کار و فعالیت های اقتصادی

کسب و کار و سبک زندگی

تلاش در جهت کسب روزی حلال و خود را به سختی انداختن جهت این امر، جهاد است و از نگاه اسلام، جهاد در راه خدا، از بهترین نوع عبادات معرفی شده است…

از مسائل مهم امروز جامعه خصوصا در سال فرهنگ و اقتصاد، موضوع کسب و کار است.

از یک سو بخش عمده‌ای از اوقات زندگی هر شخصی صرف کار و کسب درآمد برای تأمین معاش خود و خانواده‌اش می‌شود و شغلی را که انتخاب می‌کند نقش مهمی در شکل‌دهی به شخصیت، نگرش به زندگی، روابط اجتماعی و… از خود برجا می‌گذارد و از دیگر سو در تعالیم ارزشمند و آموزه‌های اسلام، نکات زیبا و نغزی در خصوص فلسفه کار کردن، آداب و احکام آن و همچنین ملاک‌ها و معیارهای انتخاب شغل بیان شده است.

تلاش در جهت کسب روزی حلال و خود را به سختی انداختن جهت این امر، جهاد است و از نگاه اسلام، جهاد در راه خدا، از بهترین نوع عبادات معرفی شده است.

اسلام، شغل را در خدمت انسان و برای رسیدن به اهداف متعالی آفرینش او قرار داده تا بدان وسیله به منزلت حقیقی خود دست یابد، و این نگرشی کاملاً والا و متمایز از نگاه امروزی دنیای مادی به این مسأله است که در عمل، این انسان‌ها هستند که همه عمر و سرمایه وجودی خود را وقف کار و شغل خود نموده‌اند؛ آن هم نه در جهت اهداف انسانی بلکه صرفاً در مسیر انگیزه‌های زیاده خواهی، تفاخر، امیال و خواهش‌های کم‌ارزش نفسانی و….

چند نمونه از مهمترین معیارهای انتخاب شغل در تعالیم دین

۱- مستلزم فعل حرام نباشد و انسان را در معرض گناه قرار ندهد.

اگر در این خصوص به کلام فقها و مراجع معظم تقلید مراجعه کنید می‌بینید که معامله و کسب و کارهایی مانند خرید و فروش نجاسات، مال غصبی و چیزهایی که منافع معمولی آن حرام است، مانند فیلم‌ها و نوارهایی که استفاده آنها جایز نباشد و… حرام و باطل معرفی شده‌اند.

پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: «ثَمَنُ الْخَمْرِ وَ مَهْرُ الْبَغِی وَ ثَمَنُ الْکلْبِ الَّذِی لَا یصْطَادُ مِنَ السُّحْتِ»[۱] پول حاصل از فروش شراب، مهریه زن فاجره، بهای سگ که منافع حلال ندارد حرام است. بعضی از مشاغل هم هستند که انسان را در معرض گناه قرار می‌دهند مانند مواردی که شخص را ناگزیر از ارتباط بیش از اندازه با نامحرم می‌کند که این معیار مهم حتماً باید از جانب زن و مرد در انتخاب شغل مورد توجه قرار گیرد.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: «هر کس که از چیزهای شبهه‌ناک دوری گزیند دین و آبروی خود را از ارتکاب به محرمات برکنار داشته و هر که در چیزهای شبهه‌ناک افتد، در حرام خواهد افتاد مانند چوپانی که اطراف قرق(چراگاه) گوسفند چراند، بیم می‌رود که در قرق افتد.»[۲]

توجه به رضایت خدا و تقید به شریعت الهی به طور قطع پشتوانه‌ای از یاری و نصرت خداوند متعال را در زندگی به دنبال خواهد داشت و شما هم حتماً در این مسأله با ما موافق هستید که این موضوع، اهمیت فراوانی در نگرش و نوع انتخاب شغل دارد.

۲- دربردارنده مصالح اجتماع و سودرسانی به افراد جامعه باشد.

در اسلام تمام کارهایی که برای جامعه و افراد مفید باشد، مورد تأیید و تمجید قرار گرفته‌اند.

مشاغلی مانند طبابت، زراعت، تعلیم و تزکیه افراد اجتماع، بنایی، معماری، خیاطی، مرزداری، ساخت و تهیه سلاح برای حکومت الهی، تجارت، دامداری و… که هر کدام به نوعی در برطرف ساختن نیازهای جامعه و تقویت اجتماع مسلمین نقش مهمی دارند. در مقابل کسب درآمد از طریق کارهای کاذب مانند رباخواری، احتکار، کم‌فروشی و تمامی مشاغلی که بر ضرر مسلمانان و به نفع دشمنان و کفار باشد ممنوع و حرام است.[۳]

پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «روز قیامت ندا داده می‌شود که کجایند یاران افراد ستمکار و کسانی که برای آنها دواتی آماده کردند یا قلمی کشیدند، آنان را با همان ستمکاران محشور کنید.»[۴]

پس معلوم می‌شود کارهایی که رنگ و بوی علمی و فرهنگی داشته و با قلم و کاغذ در ارتباطند اما در راستای اهداف دشمنان اسلام و به انگیزه خدشه و هجمه در اندیشه و روح و روان پیکره جامعه اسلامی هستند نیز ممنوع و حرام می‌باشند.

۳- توجه به ویژگی‌ها و علائق فردی

هر شخصی از توانمندی‌ها، علایق و نگرش‌هایی که به نوعی ممتاز از دیگران و منحصر به اوست برخوردار می‌باشد، که در نظر داشتن این نکته و سعی در انتخاب شغلی که مطابق با ویژگی‌های فردی او باشد، تأثیر به سزایی در موفقیت، رضایت شغلی، تعهد سازمانی و وجدان کاری او از خود برجا خواهد گذاشت.

زن و مرد، باسواد و بی‌سواد، پیر و جوان، شهری و روستایی و… هر کدام، استعداد و ویژگی مخصوص به خود را دارند که نباید نسبت به آن بی‌توجه و غافل باشند. هر چند که همیشه نمی‌توان این مطابقت را به طور کامل ایجاد کرد و در بعضی موارد و موقعیت‌ها، انسان به جهت عواملی خارج از اراده و میل باطنی خود و صرفاً برای تأمین ضروریات زندگی، مجبور به پذیرش شغل و عملی می‌شود که چاره‌ای از آن نیست.

اما سخن اینجاست که سمت و سوی تلاش و فعالیت انسان باید در جهت به عهده گرفتن شغلی باشد که مطابقت و همراهی بیشتری با توانایی و علایق شخصی و نگرش او داشته باشد.[۵]

حضرت علی (علیه السلام) در کلام گهربار خود خطاب به مالک اشتر به ویژگی‌ها و صفات لازم برای هر کدام از مشاغل در جامعه اشاره می‌فرمایند. درباره ویژگی‌های لازم برای قاضیان، عاملان حکومت، کارگزاران، نویسندگان، بازرگانان و صنعتگران به تفصیل بحث می‌کنند. مثلاً در مورد بازرگانان به صفاتی چون نیروی جسمانی، آشتی‌طلبی. مدارا، وسعت نظر، خوش معامله و سخاوتمند بودن و در مورد کارمندان و کارگزاران دولتی به خصالی مانند تجربه، امانت، تقوی، سابقه درخشان و… اشاره می‌کنند،

همچنین در ارتباط با سایر مشاغل خصوصیاتی را در ارتباط با صاحبان آنها ذکر می‌کنند که در صورت تمایل تفصیل آن را در کلام جامع و نغز مولای متقیان در نهج‌ البلاغه جستجو کنید.[۶]

۴- هدفمند و توأم با برنامه

شغل و فعالیت اقتصادی شخص، نباید به گونه‌ای باشد که تمام یا بخش عمده شبانه روز او را به خود اختصاص دهد. امام علی (علیه السلام) می‌فرماید: اوقات شبانه روز را به سه قسم باید تقسیم کرد. بخشی از وقت را باید برای کار اختصاص داد و از بقیه آن، برای امور ضروری دیگری مثل عبادت، بهره‌مندی از لذات حلال زندگی، دید و بازدید با ارحام و دوستان خوب باید استفاده کرد.[۷]

شهید مطهری (ره) در این مورد می‌فرمایند: هر کس باید کاری را انتخاب کند که در آن استعداد دارد تا آن کار علاقه او را به خود جذب کند. اگر کار مطابق استعداد و مورد علاقه نباشد و انسان آن را فقط به خاطر درآمد و مزد بخواهد انجام دهد، این اثر تربیتی را ندارد و شاید فاسدکننده روح هم باشد.[۸]

ضمن آن که انتخاب شغل باید هدفمند و با نگاه ارزشی و نگرشی الهی همراه باشد تا دربردارنده همه نیازهای آدمی اعم از نیازمندی‌های اقتصادی، روحی و روانی و معنوی باشد.[۹] همان گونه که در ابتدای بحث نیز به این موضوع اشاره شد.

۵- موجب حفظ آبرو و شأنیت اجتماعی شخص باشد

حفظ آبرو از دیدگاه اسلام اهمیت فراوانی دارد، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «آبرویتان را به وسیله اموالتان حفظ کنید.»[۱۰] و در بیان دیگری می‌فرمایند: «به عوض چیزی که انسان آبروی خویش را بدان محفوظ دارد، برای او صدقه‌ای نویسند.»[۱۱]

در انتخاب شغل نیز این معنا باید مورد توجه باشد که بعضی از کارها ممکن است به آبرو و حیثیت اجتماعی فرد لطمه وارد سازد که در افراد و موقعیت‌های اجتماعی مختلف متفاوت می‌باشد. تحقیقات روان‌شناسان نشان می‌دهد که کارهایی که افراد، آن را دون شأن خود می‌دانند، احساس یکنواختی، نارضایتی شغلی، اندوه روانی و حتی بیماری جسمی برای افراد ایجاد می‌کند.[۱۲]

۶- توجه به تاثیر شغل در شخصیت انسان

مثلاً انتخاب شغل قصابی در صورت وجود قصاب در حد نیاز جامعه (و چنانچه به اندازه نیاز جامعه وجود نداشته باشد به شکل کفایی بر همه واجب می‌شود) کراهت دارد چرا که ممکن است یک عمر سلاخی کردن، در انسان ایجاد قساوت نماید و یا مثلا شغل کفن‌فروشی کراهت دارد چرا که به طور طبیعی همه افراد علاقه به کسب درآمد بیشتر دارند و این گرایش و لو به شکل غیر مستقیم و ناخودآگاه خواستی غیر صحیح در انسان به وجود می‌آورد.

پی‌نوشت‌ها

۱- حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۷، ص۹۴؛

۲- نهج الفصاحه، ترجمه مرتضی فرید تنکابنی، نشر فرهنگ اسلامی، حدیث ۱۴۱۴؛

۳- آذربایجانی، مسعود و دیگران، روان‌شناسی اجتماعی، انتشارات سمت، ۸۲، ص ۴۹۲؛

۴- حر عاملی، وسائل الشیعه، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۴۰۳ هـ، ج۱۲، ص۳۰؛

۵- ساعتچی، محمود، روان‌شناسی در کار، تهران، مرکز آموزش مدیریت دولتی، ۱۳۶۹، ص۷۴؛

۶- نهج‌البلاغه، نامه ۵۳، ترجمه محمد دشتی، نشر مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین (علیه السلام)، ۸۲؛

۷- مجلسی، بحارالانوار، داراحیاء التراث العربی، ۱۳۹۵ ق، ج ۷۵، ص ۴۰؛

۸- مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، انتشارات صدرا، چاپ سی و پنچم، ۱۳۷۹، ص۴۱۹؛

۹- صدر، سیدموسی، اقتصاد در مکتب اسلام، بی‌تا، ص ۱۰۶؛

۱۰- نهج الفصاحه، ترجمه مرتضی فرید تنکابنی، نشر فرهنگ اسلامی، ص ۳؛

۱۱- همان.

۱۲- جمعی از مؤلفان، همان، ص ۴۸۵؛

منبع: پایگاه الگوها