نعمت بزرگی به نام پدر و مادر

مدرنیته و زندگی صنعتی و ماشینی هر چند دستاوردهای مهمی را در زمینه توسعه رفاه و آسایش و پیشرفت و آبادانی به همراه داشته و زمینه ساز ارتباط هرچه سریعتر و بهتر آدمیان شده اما در عرصه همبستگی اجتماعی و تقویت اخلاق و معنویت و تعمیق احساس و عاطفه عملکرد خوبی از خود نشان نداده است.

انسان های این عصر پیش از آن که به دیگران بیندیشند به فکر منافع خویشند و ارتباطات و تعلقات خویش را بر این اساس تنظیم می کنند. آنچه در عمل شاهد آن هستیم این است که رشد صنعتی، انسان ها را تا حد دهکده جهانی به هم نزدیک کرده اما قلب ها را از هم دور نموده است.

توجه به آموزه های دینی در چنین شرایطی به ما کمک می کند تا در عین بهره وری از فواید ارزشمند صنعت و تکنولوژی، از آفات مخرب آن در امان بوده و زندگی خویش را بر مبنای عقلانیت، معنویت و عواطف متعالی و انسانی سامان بخشیم.

یکی از این آموزه ها که نقش محوری در تربیت، همبستگی، معنویت، اخلاق و دوام و پایداری جامعه دارد، احترام به والدین است. بی شک توسعه فرهنگ احترام به والدین نیازمند شناخت هر چه بیشتر مقام آنان و آثار و برکات دنیوی و اخروی نیکی به آنان است و بدون شناخت دقیق حقوق آنان به گفتارها و رفتارهای شعاری، پوچ و تهی درباره آنان دچار خواهیم شد؛

چه آن که شاهدیم آنان که به روز مادر با نگاه شعاری می نگرند احترام و اهمیت به والدین را فقط در همین روز محدود می کنند اما در نگاه معرفتی و عمیق نه یک روز که هر روز روز مادر است و هر لحظه حق مادر را باید عظیم شمرد.

این مقاله کوششی است درجهت شناساندن آثار و برکات دنیوی و اخروی احسان به والدین. باشد که در پیشگاه الهی مقبول افتد و در نظر آید.

اهمیت احسان به والدین

قرآن کریم نسبت به مسئله نیکی به پدر و مادر، اهمیت خاصی قایل شده به گونه ای که چندین بار بلافاصله پس از مسئله مهم توحید، عبادت الهی و عدم شرک به او، به نیکی نسبت به پدر و مادر سفارش کرده است. چنان که در آیه ۲۳ سوره اسراء می خوانیم: «و پروردگارت فرمان داد که جز او را عبادت نکنید و به پدر و مادر نیکی کنید». و در آیه ۳۶ سوره نساء آمده است: «عبادت کنید خدا را و چیزی را شریک او قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید».

فخر رازی درباره حکمت این که بعد از امر به عبادت الهی، بلافاصله مسئله احسان به والدین ذکر شده چند دلیل می آورد که نشانگر عظمت مقام والدین است که به طور خلاصه چنین است:

۱) این که نعمت های خداوند بالاترین نعمت ها بر بنده است و بعد از پروردگار عالم، پدر و مادر سبب وجود فرزند هستند. پس شکر اولین نعمت که خداوند است واجب و پس از آن شکر برترین نعمت‌های عالم یعنی پدر و مادر واجب می شود.

۲) خداوند موثر حقیقی وجود انسان است و پدر و مادر، موثر وجود او در ظاهر، پس آن جا که موثر حقیقی ذکر شده بعد از آن موثر ظاهری را ذکر نموده است.

۳) خداوند در مقابل نعمت هایش از بنده چیزی نمی خواهد پدر و مادر هم در مقابل نعمت خود از فرزند چیزی طلب نمی کنند و از این جهت نعمت آنها شبیه یکدیگر است.

۴) خداوند نعمت خود را از بنده اش دریغ نمی کند اگرچه بنده، بزرگترین گناهان را انجام داده باشد همچنین پدر و مادر هر چند فرزندشان به آنان بد کرده باشد نعمت و فداکاری خویش را از او دریغ نمی کنند.

۵) پدر دلسوز، در مال فرزند تصرف می کند تا سود بیشتری عاید فرزندش شود و از ضایع شدن مال او جلوگیری می کند خداوند نیز در اعمال عبادی بنده خود تصرف می کند و آن را از ضایع شدن حفظ می کند.

در آیه ۲۳ سوره اسراء خداوند با عبارت «و قضی ربک» فرمان تاکیدی خود را نسبت به احسان به والدین اعلام می دارد. چه آن که «قضی» مفهوم موکدتری از امر دارد و فرمان قطعی و محکم را می رساند.

مطلق بودن «احسانا» و «والدین» و بدون قید آوردن آن در آیه، تاکید دیگری بر این اهمیت است به گونه ای که شامل همه گونه احسان و نیکی می شود و هر پدر و مادری را حتی اگر کافر باشند در بر می گیرد. و نکره بودن احسان (احساناً)- که در این گونه موارد برای بیان عظمت می آید- تاکیدی مضاعف در آیه است.

«باء» در بالوالدین نیز لطافتی دیگر از آیه را به تصویر می کشد چراکه احسان غالبا با «الی» متعدی می شود اما گاهی به وسیله «باء» متعدی می گردد که می تواند اشاره به احسان مستقیم و بدون واسطه به والدین باشد. و این محبت بیشتر و عمیق تری را می رساند و تاکیدهای گذشته را در این باره تکمیل می کند.

چنین تاکید و اهمیتی در قرآن در مسئله احسان به والدین باعث شده که در روایات شاهد مهمترین تعابیر درباره احسان به آنان باشیم چنان که امام علی (علیه السلام) نیکی به والدین را بزرگترین واجب دانسته اند: «بر الوالدین اکبر فریضه» و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آن را عملی دانستند که جای جهاد (کفایی) را می گیرد و پاداش آن را دارد: «بر الوالدین یجزی عن الجهاد».

امام علی (علیه السلام) نیکی به والدین را در زمره بهترین خصلت ها معرفی کردند: «بر الوالدین من اکرم الطباع» و امام صادق (علیه السلام) در کنار نماز اول وقت و جهاد در راه خدا، نیکی به والدین را از بهترین اعمال یاد کردند: «افضل الاعمال الصلاه لوقتها و بر الوالدین و الجهاد فی سبیل الله» و در روایتی دیگر نیکی کننده به پدر و مادر، سرسلسله نیکان و سید و سرور آنان در قیامت معرفی شده است.

برکات احسان به والدین

نیکی به پدر و مادر، از جمله فضایلی است که ثمرات ارزشمند آن جدای از قیامت، در همین دنیا نصیب انسان می شود. روایات معصومین (علیهم السلام) که تبیین کننده قرآن کریم اند به تفصیل به این آثار اشاره کرده اند که گزارشی از آن در حد این مقال ارائه می شود.

۱-لذت زندگی

چه بسیار کسانی که از جهت قدرت مالی و امکانات زندگی در سطح خوبی قرار دارند اما از زندگی خود لذت و بهره لازم را نمی برند بلکه پیوسته در افسردگی، پریشانی و نگرانی و کشمکش هستند. از این رو کسانی که لذت را فقط در امور مالی و منافع شخصی تفسیر می کنند سخت در اشتباهند و ره به بیراهه می روند.

خداوند لذت زندگی را قرین خدمت به بندگان خدا، معنویت و مهرورزی قرار داده است تا انسان ها با حساسیت نسبت به سرنوشت یکدیگر اجتماع خویش را سامان دهند و جامعه از فرد محوری و بی تفاوتی و تک روی که آفت جوامع است نجات یابد.

بر اساس حدیث پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیکی به پدر و مادر باعث لذت زندگی می شود: «لذه العیش فی البر بالوالدین». و در حدیث دیگری از ایشان روایت شده: «خداوند چهار چیز را در چهار چیز قرار داده است: برکت علم را در احترام استاد، بقای ایمان را در تعظیم خداوند، لذت زندگی را در نیکی به پدر و مادر و آزادی از جهنم را در آزار نرساندن به مردم».

۲-طول عمر

کوتاهی عمر، رابطه نزدیکی با گناه و سرکشی، و افزایش عمر با انجام حسنات و خیرات دارد. قرآن کریم روایتگر سرنوشت اقوام و ملت هایی است که به واسطه طغیان و سرکشی ریشه کن شدند در حالی که از وضعیت مادی خوبی برخوردار بودند.

در آیه ششم سوره انعام خداوند به کافران «… ندیده اند که پیش از آنان چه بسیار امت ها را هلاک کردیم. امت هایی که در زمین به آنان امکاناتی دادیم که برای شما آن امکانات را فراهم نکرده ایم… پس ایشان را به سزای گناهانشان هلاک کردیم..».

در روایات بسیاری از معصومین (علیهم السلام) به نقش حسناتی چون صدقه، صله ارحام، نیکی به والدین و… در طول عمر اشاره شده است. حنان بن سدیر گوید: با میسر، نزد امام صادق (علیه السلام) بودیم. سخن از صله رحم شد. حضرت فرمود: «ای میسر! مرگت بیش از یکی دو دفعه فرا رسید ولی خداوند همه آنها را به تاخیر افکند زیرا صله رحم می کردی. اگر بخواهی عمرت زیاد شود، به پدر و مادرت نیکی کن».

۳-وسعت روزی

شکر نعمت، مایه فزونی آن و کفر نعمت مایه زوال و نابودی است. «لئن شکرتم لازیدنکم و لئن کفرتم ان عذابی لشدید؛ اگر شکر کنید خداوند نعمت‌های شما را زیاد می کند و اگر ناسپاسی کنید(بدانید) که عذاب من بسی شدید است».

در سوره نحل خداوند شهری را مثل زده است که در امن و امان بود و روزیش از هر سو فراوان می رسید. اما ساکنانش نعمت های خدا را ناسپاسی کردند و خداوند هم به سزای اعمالشان طعم ترس و گرسنگی را به آنان چشانید.

یکی از بزرگترین نعمت های خداوند بر انسان، نعمت پدر و مادر است. آنان که پس از حق الهی بر انسان بزرگترین حق را بر گردن انسان دارند. از این رو خداوند پس از فرمان سپاس از خویش، بر تشکر از والدین تاکید می ورزد: «ان اشکر لی و لولدیک».

رسم دینداری، ادب و جوانمردی اقتضا می کند که با نیکی به آنان شکر نعمت وجود آنان را به جای آوریم در این صورت علاوه بر ادای ادب و عمل به فرمان الهی از برکات آن که یکی از آنها وسعت رزق و روزی است برخوردار می شویم.

در روایات معصومین (علیهم السلام) به وضوح به رابطه احسان به والدین با وسعت روزی اشاره شده است. پیامبر مهر و خوبی فرمودند: «کسی که از طول عمر و وسعت روزی خشنود می شود، باید به پدر و مادر نیکی کند؛ زیرا نیکی به آنان، جزو فرمانبرداری الهی است».

۴-آمرزش گناهان

در فرهنگ قرآن، عوامل متعددی مایه آمرزش گناهان است، از جمله: اطاعت از خدا و رسول او (آل عمران ۳۰.)، پیشتازی در ایمان (شعراء. ۵۱) یاد خدا و استغفار پس از لغزش (آل عمران . ۱۵): نیک اندیشی، انفاق و شکیبایی و… اطاعت از والدین و احسان به آنان نیز اطاعت فرمان الهی است که خود فرمود: «و بالوالدین احسانا».

از این رو پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: نیکی به پدر و مادر، طاعت الهی است». از این رو مایه آمرزش گناهان و کفاره معصیت ها است.

از امام سجاد (علیه السلام) روایت شده است که: «مردی به محضر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شرفیاب شد و گفت:‌ ای پیامبر خدا! کار زشتی نیست مگر آن که آن را انجام دادم. آیا توبه ای برای من هست؟ پیامبر فرمود: آیا از والدینت کسی زنده است؟ گفت: پدرم. فرمود: برو به او نیکی کن. فرمود: اگر مادرش زنده بود و به او نیکی می کرد، زودتر توبه اش قبول می شد».

در حدیث دیگری از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است: «هر کس در خدمت پدر و مادر خود آمرزیده نشود، خداوند او را [از خود] دور کند».

روزنامه کیهان؛ ویرایش و تلخیص: آکاایران