منشور تربیتی اسلام

کودک در اسلام، دارای منشور حقوقی ویژه ی خود است و در نگاه اسلام، کودک جایگاه ویژه‌ای دارد که لازم است مورد توجه والدین و مربیان قرار گیرد.

تا قبل از ورود اسلام در عربستان، دختران، زنده به گور می‌شدند و پسران از آن رو که اسباب کار بودند، زنده می‌ماندند. اسلام نه تنها دختران را از مرگ نجات داد بلکه هم به دختران هم به پسران، اعتباری انسانی بخشید.

نیازهای کودک

رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «همان طور که پدران و مادران، حقوقی بر فرزندان خود دارند و در صورت ترک آن حقوق، فرزندان عاق والدین می‌شوند، فرزندان نیز بر والدین خود حقوقی دارند که در صورت عدم رعایت آنها، عاق فرزندان می‌شوند».(محجه البیضاء ج۲)

زندگانی کودک، از زمان تولد – و حتی بیش از آن – آغاز می‌شود. این کودک نورس از همان ابتدا نیازهایی دارد که باید توسط والدین ارضا شوند. لذا برای این که والدین از این موارد آگاه باشند تا بتوانند به آن توجه کنند، به آنها اشاره‌ای می‌شود:

۱- نیازهای جسمی کودک

الف) تغذیه

رشد و نمو جسمانی کودک نیازمند غذا، بهداشت، آب و هوا، مسکن، خواب، بازی و…. است. هر کودک برحسب سن، سالم یا بیماربودن و … نوع و میزان غذا و خواب متفاوتی را نیاز دارد.

در تعالیم اسلامی سفارش‌های زیادی در طرز تغذیه ی کودک – از دوران جنینی تا شیرخوارگی و پس از آن – شده است. از آن جمله:
امام صادق(علیه السلام) می‌فرمایند: «به کودکان خود در کودکی شان سویق(غذایی که از آرد گندم و جو تهیه می‌شود) بخورانید زیرا گوشت بدن را می‌رویاند و استخوان را محکم می‌کند».(بحارالانوار، ج۱۴، ص۸۴۵)

و یا این که در اسلام توصیه فراوان شده است که زن آبستن حتما روزانه سبزی و میوه ی زیادی بخورد و شیر و گوشت بخورد زیرا فرزند در رحم مادر از غذایی که او می‌خورد تغذیه می‌کند و مادر حق ندارد او را از چیزی محروم نماید.

ب) ورزش و بازی

رابطه بین عقل و جسم، قابل انکار نیست. در روایات اسلامی داریم که «عقل سالم در بدن سالم است» و لذا توصیه به ورزش کردن برای داشتن بدنی سالم و نیرومند در اسلام وارد شده است.

امام صادق(علیه السلام) می‌فرمایند: «کودک در هفت سال اول زندگی باید آزادانه بازی کند و جنبش بدنی داشته باشد».

در منطق اسلام، کودک در دوران اولیه زندگی، برای انجام ورزش و بازی آزاد است. والدین نباید برای کودکان در این دوره، محیط جدی ایجاد کنند و او را وادار به کارکردن نمایند. جالب است که اسلام نه تنها کودک را در این دوره آزاد می‌گذارد بلکه به والدین نیز توصیه می‌کند که با کودک همگام شوند.

رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: آن کس که نزد او کودکی است باید در پرورش وی، کودکانه رفتار کند.(وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۱۲۶).

در سیره پیامبر رحمت(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌خوانیم که با کودکان همبازی می‌شدند و در بازی با آنها بچه‌گانه رفتار می‌کردند و مقام و موقعیت خود را مانع از این همبازی شدن و همکاری با کودکان نمی‌دانستند و این مسئله الگویی خوب برای ما مسلمانان است که به اهمیت بازی کودکان پی ببریم.

ورزش و بازی و جنب و جوش در کودک، باعث تقویت بدن، رشد حافظه، فعالیت روح و عقل، و ضامن سلامتی جسم و روح و پرورش دهنده ی صبر و استقامت تواضع و همکاری نشاط و گشاده رویی و فضایل بیشمار دیگر است. ورزش‌هایی که در اسلام پیشنهاد شده است علاوه بر تقویت روحی و بدنی برای حوادث زندگی مثل جنگ و غرق شدن و … نیز مفیدند.

۲- نیازهای روانی کودک

الف) انتخاب نام زیبا

پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نیز می‌فرمایند: «از جمله حقوق فرزند بر پدرش، سه چیز است: انتخاب نام نیکو، آموزش نوشتن به وی و فراهم کردن ازدواجش پس از بلوغ.» (بحار الانوار، ج۶،ص۲۴، محجه البیضاء، ج۲،ص۲۳۷٫)

ب) احترام به کودک

پیامبر رحمت(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «به شخصیت کودکانتان احترام بگذارید و آداب رفتار خویش را نیکو گردانید تا مشمول آموزش خدا گردید.» (وسائل الشیعه، ج۱۵، ص۱۹۵٫)

روانشناسان پس از تحقیقات فراوان به این نتیجه رسیده‌اند که رفتار نامحترمانه با کودک باعث بروز عقده‌های روانی در او می‌شود که در آینده برای وی مشکلات روحی و رفتاری فراوانی را به دنبال خواهد داشت.

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به والدین توصیه می‌کند که «وقتی نام فرزندتان را می‌برید او را گرامی دارید و جای نشستن او را در مجلس توسعه دهید و نسبت به او رو ترش نکنید.» (جامع الاخبار، ص۱۲۴٫)

ج) محبت به کودک

پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «کودکان را دوست بدارید و به آنان رحم کنید و هنگامی که به آنها وعده‌ای دادید وفا کنید.»(وسائل الشیعه، ج۳، ص۱۳۵، محجه البیضاء، ج۲،ص۲۳۷٫)

نیاز به محبت، نیازی فطری و ضروری است. انسان دوست دارد که محبت کند و مورد محبت واقع شود و رفع این نیاز در مراحل اولیه زندگی – یعنی کودکی – در رشد روانی و شخصیتی کودک اهمیت به سزایی دارد

از جمله مظاهر محبت به کودک، بوسیدن وی است رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «فرزندان خود را زیاد ببوسید زیرا با هر بوسه‌ای برای شما مقامی در بهشت فراهم می‌شود که فاصله ی میان آنها پانصد سال است.(محجه البیضاء)

د) وفای به قول

به طور کلی وفای به عهد، ویژگی مۆمنین است و در اسلام، امری واجب شمرده شده است. این امر درباره کودکان، اهمیت ویژه‌ای دارد پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «هنگامی که به کودکان وعده‌ای می‌دهید، به آن عمل کنید زیرا آنها شما را روزی دهنده ی خود می‌دانند»(وسائل الشیعه، ج۳،ص۱۳۴٫)

هـ) عدم تحمیل به کودک

اجازه دهید کودکتان کودکی کند. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «خدا بیامرزد کسی را که در نیکی فرزندش او را یاری می‌کند. پرسید: چگونه او را در نیکی کمک کند؟ فرمود: از کودکش کم را بپذیرد و از آنچه درحد توان او نیست، صرف نظر کند، به او دروغ نگوید و کارهای غیر عاقلانه انجام ندهید.» (الحدیث جلد ۳)

و) تعلیم کودک

همان طور که گفته شد آموختن علم – حداقل نوشتن و خواندن – یکی از حقوق کودک است که اسلام بر دوش پدر نهاده است.

ز) تربیت اخلاقی

امام سجاد(علیه السلام) در رساله ی حقوق خود می‌فرمایند: «و اما حق فرزند این است که بدانی او از توست و پیوسته به تو در خیر و شر أمر دنیاست و تو برای تربیت و نیکو ادب کردن وی و راهنمایی‌اش به سوی خدا و کمک به طاعت وی، مسئول او هستی پس درباره ی فرزندت مانند کسی عمل کن که می‌داند در احسان به او اجر می‌برد و در بدی نسبت به او کیفر می‌بیند.»(صحیفه سجادیه)

نتیجه‌گیری

کودک در اسلام، دارای حقوق جسمی و روحی متعددی است که والدین، ملزم به رعایت آن هستند و در صورت کوتاهی کردن در ادای آن حقوق، گناهکار بوده و مورد مجازات و کیفر الهی قرار خواهند گرفت.

منبع: تبیان