مفهوم بلوغ در دختران

نوجوانى دوره اى بحرانى به شمار مى آید که طى آن مرحله «بلوغ» اتفاق مى افتد. «بلوغ» در فرهنگ فارسى به معنى «رسیدن»، «رسیدن به سن رشد»، «مرد شدن»، «زن شدن»، «رسیدگى و پختگى و به حد کمال رسیدن» آمده است. سازمان جهانى بهداشت، نوجوانى را به سنین ۱۰ تا ۱۹ اطلاق مى کند.

این دوره منشاء تغییرات زیادى در وجود شخص است و موجب مى شود که شخص به گونه اى متفاوت، رفتار و احساس کند. در این دوران، نگاه نوجوان نسبت به جهان تغییر مى کند و گاهى دچار تشویش و نگرانى مى شود. گاه تصمیم گیرى برایش مشکل مى شود و مجموعه این عوامل موجب بروز مشکلاتى در برخورد وى با خانواده و جامعه مى شود.

بلوغ دوره بحرانى انتقال از مرحله کودکى به بزرگسالى و زمان اکتساب قدرت بارورى است. دوره اى که تغییرات تکاملى در مغز و غدد بدن باعث تغییرات «جسمانى»، «روانى»، «روحى» و «رفتارى» مى شود.

اهمیت شناخت بلوغ در دختران و مسائل آنان

«بلوغ» یکى از حیاتى ترین مراحل زندگى انسان است. دوره ى بلوغ ویژه براى دختران دوره ى بسیار مهم و حساسى در زندگى به شمار مى رود. آنان با ورود به سن بلوغ شاهد تغییرات زیادى در وضعیت «ظاهرى»، «روانى» و «رفتارهاى اجتماعى» خود مى باشند.

این دوره با پیدایش صفات ثانویه جنسى شروع مى شود و تا تکمیل بلوغ جسمانى ادامه مى یابد. در این دوره تغییرات فیزیکى مهمى در بدن دخترها رخ مى دهد که منجر به ایجاد «تغییرات بافت چربى در بدن»، «رشد سریع استخوان ها»، «بلند شدن قد» و «بروز تغییرات جنسى جسمى» خواهد شد.

مراحل بلوغ

بلوغ به چهار مرحله تقسیم مى شود:

مرحله قبل از بلوغ که بین ۱۰ تا ۱۲ سالگى قرار دارد. البته این امکان وجود دارد که «بلوغ جسمى» در این مرحله نیز اتفاق افتد.

مرحله ۱۳ تا ۱۴ سالگى که معمولا مرحله بلوغ جسمى است.

مرحله بعد از بلوغ یا مرحله اواسط نوجوانى که مرحله ۱۵ تا ۱۶ سالگى است.

مرحله ۱۷ تا ۱۹ سالگى که اواخر بلوغ و مرحله تکامل رشد جسمى است.

تغییرات جسمى بلوغ در دختران

«بلوغ» عبارتست از یک سرى تغییرات جسمى و روانى که سلسله وار به دنبال هم اتفاق مى افتد و نهایتا در پایان این دوره، «دختران نوجوان» زمینه و آگاهى کافى جسمى و روانى را براى «زن شدن» پیدا مى کند. علامت هاى جسمى بلوغ به دنبال یک سرى تغییرات هورمونى بدن که از طریق مغز (سیستم هیپوفیز و هیپوتالاموس) کنترل مى شود و ارتباط مستقیمى با تخمدان (در دختران) دارد، ظاهر مى شود.

سن بروز تغییرات بدنى در دوره بلوغ بسیار متغیر است. اکثر دختران در سنین ۹ تا ۱۳ سالگى نخستین تحولات دوره بلوغ را از خود نشان مى دهند. یک تا دو درصد جمعیت، شروع تغییرات بلوغ را در خارج از این محدوده سنى تجربه مى کنند که این افراد از نظر «بلوغ زودرس» و یا «بلوغ دیررس» ارزیابى مى شوند.

علائم جسمى بلوغ در دختران

بطور کلى علائم جسمانى دوران بلوغ در دختران عبارتند از: «رشد جسمى و قدى»، «جوانه زدن نوک پستان ها و رشد آنها»، «پیدایش موهاى ناحیه تناسلى و زیر بغل» و «قاعدگى».

رشد قد

جهش رشد معمولا در دختران حداقل ۲ سال زودتر از پسران اتفاق مى افتد و بسیار چشمگیر است. به طورى که در مدت یک سال میزان رشد ۲ برابر مى شود و قد حدود ۶ تا ۱۱ سانتى متر بیشتر مى شود. جهش چشمگیر رشد و حداکثر افزایش آن، معمولا دو سال بعد از جوانه زدن پستان ها و یک سال قبل از شروع عادت ماهانه اتفاق مى افتد.

سرعت رشد در دختران به میزان هورمون رشد و هورمون جنسى (استروژن) مربوط مى شود. هورمون رشد باعث افزایش رشد بخصوص در استخوانها و غضروف مى شود. ولى هورمون جنسى (استروژن) سبب بسته شدن مرکز رشد استخوانى و کاهش و کند شدن رشد استخوان مى شود. به همین دلیل است که بعد از شروع قاعدگى، سرعت رشد قد کندتر مى شود و معمولا بیش از ۶ سانتى متر افزایش نمى یابد.

رشد پستان ها

مرحله بعدى، رشد پستان هاست که معمولا در سنین بین ۹ تا ۱۳ روى مى دهد. به طور متوسط در ۵ / ۹ سالگى پستان ها آغاز به رشد مى کنند. جوانه زدن پستان ها از نوک پستان شروع مى شود و به طور معمول دردناک، حساس و در دو طرف همزمان است. در پایان دوره بلوغ، رشد پستان کامل مى شود و به صورت پستان بالغ در مى آید.

قاعدگی

آخرین مرحله بلوغ، قاعدگى است که در سنین ۱۰ تا ۱۶ سالگى و به طور متوسط در ۱۳ سالگى اتفاق مى افتد. «عامل وراثت» و «عوامل محیطى» از قبیل «محل جغرافیایى و تماس با نور»، «وضعیت سلامت»، «وزن»، «تغذیه» و «شرایط روانى» در شروع سن بلوغ دخالت دارند. معمولا کودکانى که در مناطق گرم و کم ارتفاع و یا نقاط شهرى زندگى مى کنند و یا چاق هستند زودتر بالغ مى شوند.

در پایان دوره بلوغ، تغییر فرم بدن و پیدایش هیکل زنانه رخ مى دهد. به طورى که چربى به شکل زنانه در بدن توزیع مى شود. یعنى لگن پهن و رانها کلفت مى شود. پستان ها کاملا رشد مى کند. هم چنین علاوه بر قاعدگى، رحم، مهبل و اعضاى تناسلى زن نیز به اندازه کافى رشد مى کنند.

این مراحل معمولا در ۱۸ سالگى کامل مى شوند. بر اثر ترشحات هورمونى، فعالیت غدد چربى و عرق نیز در دختران افزایش پیدا مى کند و ممکن است باعث پیدایش جوش در صورت و یا سایر اعضا بدن شود. این جوش ها نباید دستکارى شوند؛ زیرا در این صورت عفونى مى شوند و پس از بهبودى اثرات آنها روى پوست باقى مى ماند. در صورتى که میزان عرق کردن زیاد باشد، بهتر است دختران علاوه بر استحمام، از اسپرى زیر بغل و یا لوسیونهاى ضد عرق نیز استفاده کنند.

بهداشت جسمى بلوغ در دختران

توجه به نظافت پوست موجب «زیبایى»، «شادابى»، «تنفس پوستى» و از «بین رفتن بوى بدن» مى شود. شست و شو با آب ولرم و صابون سبب پاکیزگى پوست مى شود. در این دوره غدد عرق، ماده چربى با بوى بد ترشح مى کنند که سبب بد بو شدن بدن مى شود. شست و شوى بدن و استحمام علاوه بر تمیزى و نشاط و شادابى نوجوان، سبب از بین رفتن بوى بد بدن نیز مى شود. بنابراین بهترین و مهمترین وسیله نظافت پوست «حمام کردن» و شستن تمام بدن بوسیله آب گرم و صابون است.

استحمام مرتب براى سلامتى دختران نوجوان لازم است. استحمام روزانه در دوران عادت ماهانه نیز ضرورى است. البته توصیه مى شود از حمام کردن در وان خوددارى شود. دردهاى دوران عادت ماهانه اغلب به دلیل انقباضات عضلانى رحم بوجود مى آیند که مى توان آن را از طریق استحمام با آب گرم و یا استفاده از کیسه آب گرم به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه تسکین داد.

در دوران عادت ماهانه، شست و شو و گرفتن طهارت ضرورى است و بر خلاف برخى تصورات رایج، این اقدام باعث نازایى و هیچ نوع بیمارى دیگرى نخواهد شد. با شست و شوى خون، بوى بد از بین مى رود و از مساعد شدن محیط براى رشد انواع میکروب ها جلوگیرى مى شود. استفاده از حوله و وسایل بهداشتى شخصى و هم چنین زدودن موهاى زائد بدن به روش صحیح، از دیگر نکات ضروى است که حتما باید رعایت شود.

ناهنجارى هاى بلوغ

بلوغ زودرس

گاهى اوقات علامت هاى بلوغ و حتى قاعدگى زودتر از ۸ سالگى شروع مى شود که به آن «بلوغ زودرس» مى گویند. «بلوغ زودرس» در دخترها ۵ برابر شایع تر از پسرها است و در اغلب موارد، علت آن ناشناخته است. ابتلا به برخى بیماری ها نظیر بیمارى هاى تخمدان و مصرف بعضى از داروها ممکن است موجب «بلوغ زودرس» شوند که در صورت بروز آن باید به پزشک مراجعه کرد.

بلوغ دیررس

تغییرات زیادى در محدوده سنى «بلوغ دیررس» وجود دارد، ولى معمولا اغلب دختران در ۱۳ سالگى وارد مرحله بلوغ شده اند. «بلوغ دیررس» بسیار نادر است. در صورت عدم ظهور علائم بلوغ تا پایان ۱۶ سالگى باید به پزشک مراجعه کرد. علل مختلفى از قبیل «مشکل ژنتیکى» و «ناهنجارى هاى مختلف «دستگاه تناسلى» ممکن است موجب بروز «بلوغ دیررس» شوند.

دختران در دوران بلوغ علاوه بر تغییرات جسمى، دستخوش یکسرى تغییرات و علائم روانى مى شود که شناخت این علائم به والدین و مربیان براى درک بهتر نوجوان و برخورد صحیح و منطقى با وى و رفتار مناسب با شرایط روانى و رفتارى آنان کمک زیادى مى کند.

ویژگى هاى روانى و رفتارى بلوغ در دختران ۱۴-۱۰ ساله

این ویژگى ها عبارتند از:

«میل به گوشه گیرى، حساسیت بسیار نسبت به انتقاد دیگران، بى قرارى، بى ثباتى، تحریک پذیرى، نوسان در خلق و خو، مخالفت با خانواده و دوستان و به طور کلى جامعه، در رویا فرو رفتن، شرم و حیاى مربوط به تغییرات ناشى از بلوغ جنسى، تنبلى و سستى، نافرمانى از بزرگترها، خیره سرى و خودرأیى، نداشتن احساس امنیت و اعتماد به نفس، مقاومت در برابر پند و اندرز والدین، تمایل شدید به ارتباط نزدیک با دوستان و گفت و گوهاى پنهانى و طولانى با آنها، حساسیت نسبت به آراستگى ظاهر خود و صرف وقت جلوى آینه».

این علائم که حدود یک سال پیش از بلوغ آغاز مى شود، در مرحله جنسى رو به شدت مى گذارد و در مراحل پایانى بلوغ بتدریج کاهش مى یابد. باید به تفاوتهاى فردى بین نوجوانان توجه داشت، یعنى اینکه ممکن است این علائم به صورت یکسان در همه نوجوانان ظاهر نشود، ضمن آنکه اغلب نوجوانان احساسات و عواطف خود را در این مرحله از رشد بروز نمى دهند.

منبع: ماهنامه دنیاى سلامت شماره ۳۳