عقل در دین مسیحیت

عقل در جمله موضوعاتی است که بحث‌های مفصلی در ذیل آن به وجود آمده است. یکی از این موضوعات؛ نقش عقل در ادیان و رابطه آن با ایمان است. این بحث‌ها در ادیان آسمانی، گستره بسیاری داشته و متکلمان و فیلسوفان بسیاری ذیل آن به بحث پرداهته‌اند.

موضوع جایگاه عقل در مسیحیت، از جمله موضوعاتی است که بسیار پر حجم و گسترده است؛ از یک طرف عقل گستره معنایی بسیاری دارد و تعاریف و توضیحات بسیاری در ذیل آن شکل گرفته است. از طرف دیگر، دین مسیحیت به عنوان دینی که حدود دو هزار سال عمر داشته و دوره‌های تاریخی متفاوتی از جمله قرون وسطی، نهضت اصلاح دینی، عصر روشنگری و … را تجربه کرده و طبیعتا متفکران و عالمان بسیاری در این دوره‌ها بوده‌اند که اختلافات بسیاری در این موضوع داشته و مسیحیت را بر اساس نگاه و رویکرد خود و زمانه‌شان، بیان و تفسیر کرده‌اند.

در نتیجه اگر خواهان ذکر جایگاه عقل در مسیحیت باشیم؛ نه می‌توان به یک مقاله و یا یک کتاب اکتفا کرد و نه می‌توان یک نظر را به صورت قطعی نظر مسیحیان دانست.

با این حال در این مختصر به ذکر چند نکته اکتفا می‌کنیم که کلیاتی از جایگاه عقل در مسیحیت را نشان دهیم:

۱. برخی از آموزه‌های مسیحیت که در کتاب مقدس نیز ذکر شده‌اند و از بنیان‌های مسیحیت می‌باشند؛ به نحوی هستند که کمتر همخوانی با عقل دارند.

تثلیث از جمله مهم‌ترین این موضوعات است. بنابر تثلیث، باید اعتقاد به این داشت که سه خداوند وجود دارد که در عین سه تا بودن، یکی هستند. یکی از این خدایان که عیسی(ع) باشد؛ در عین خدا بودن در قالب انسانی نیز قرار گرفته و در میان مردم ظهور پیدا کرده است. تناقض آشکار این اعتقاد و امثال آن با عقل، سبب سختی جمع بین عقل و ایمان بوده و به همین جهت بسیاری از متفکران متعصب مسیحی را بر آن داشته که از عقل دست کشیده و آن را رها کنند. البته بسیاری نیز بوده‌اند که تلاش کردند عقل را در اثبات این اعتقادات به کار گیرند.

۲. همان‌گونه که گفته شد؛ اقوال و اختلاف‌های بسیاری در مسیحیت پیرامون جایگاه عقل وجود دارد. با این حال رویکرد قالب و مورد قبول عموم کلیساهای سنتی چنین است که موارد بسیاری از ایمان وجود دارد که به وسیله عقل نمی‌توان به آن دست یافت. جمله معروف «ایمان می‌آورم تا بفهمم»[۱] در مورد آموزه‌های مسیحی گفته‌ شده و امروزه نیز از این کلام صحبت بسیار می‌شود.

آگوستین از بزرگ‌ترین متکلمان مسیحی، ایمان را مقدم بر عقل دانسته، فهم را پاداش ایمان به حساب می‌آورد و می‌گوید: «فهم پاداش ایمان است، ازاین‌رو در پی آن مباش که بفهمی تا ایمان آوری، بلکه‌ ایمان بیاور تا بفهمی».[۲] بنابراین از نگاه اینان، ایمان از روی دلیل و استدلال حاصل نمی‌شود و ماهیت عقل‌ با ایمان در تناقض است. آگوستین تأکید می‌ورزد که ایمان شرط فهم است و تا ایمان نیاوریم، به فهم نایل نمی‌شویم.[۳]

پی نوشت:

[۱]. محمد علی عادلی مقدم، رابطه عقل با ایمان از منظر متکلمین اسلامی و مسیحی، اندیشه نوین دینی، شماره ۶ و ۷، ص ۸۵، پاییز و زمستان ۱۳۸۵ ش.

[۲]. همان، ص ۸۴.

[۳]. محمد باقر قیومی، باقر شیر علی‌یف، نگاهی به عقل و ایمان از منظر علامه طباطبایی و قدیس آگوستین، مجله طلوع، شماره ۳۴، ص ۲۶، زمستان ۱۳۸۹.