سلطه رسانه ها بر سبک زندگی

رسانه‌ها همچون یک چاقو عمل می‌کنند. چاقویی که هم می‌توان با آن جراحی کرد و هم می‌توان با آن سر برید! این جمله‌ای است که این روز‌ها زیاد شنیده می‌شود. این که رسانه‌ها می‌توانند هر پیام و محتوایی را فارغ از خوب یا بد آن، منتقل کنند.

از سوی دیگر، بحث سواد رسانه‌ای مدت‌ها است که مطرح شده و به این نکته توجه دارد که با افزایش سواد رسانه‌ای در میان مخاطبان رسانه ها، می‌توان از آسیب‌های آن، جلوگیری نمود. اما این تمام داستان نیست؛ چرا که بسیاری از اثراتی که افراد از رسانه‌ها می‌پذیرند، از خود رسانه‌ها ناشی می‌شود و نه از محتوای آن‌ها. به عبارت دیگر می‌توان گفت ذات رسانه‌ها بیش از محتوای آن، سبک زندگی ما را تغییر داده است.

رسانه‌ها و تغییر سبک زندگی

صحبت از رسانه‌ها و تاثیرات ذاتی آن، با آرای “مک لوهان” آغاز شد. او معتقد بود که رسانه پیام است. به این معنا که همان وسیله پیام‌رسانی، خودش هم می‌تواند پیام باشد و تاثیر بگذارد. شاید در ابتدا فهم آنچه مک لوهان می‌گوید برای ما سخت باشد اما چند مثال در این رابطه می‌تواند منظور او را روشن کند.

مک لوهان در مثال خود، برق و لامپ را به عنوان یک تکنولوژی ارتباطی معرفی می‌کند. او این تفکر را که چون برق دارای محتوا نیست پس وسیله ارتباطی هم نیست، اشتباه می‌داند؛ بلکه معتقد است، برق عامل ایجاد بسیاری از محتواها است.

برای مثال تا زمانی که برق نباشد و لامپ تلویزیون کار نکند، تلویزیون هم نمی‌تواند هیچ محتوایی را منتقل کند. همچنین به این نکته اشاره می‌کند که برق، سبک زندگی ما را تغییر داده است. برای مثال تا پیش از اختراع لامپ، این امکان وجود نداشت که افراد بتوانند روزها بخوابند و شب‌ها بیدار باشند، اما با اختراع لامپ، این نوع سبک زندگی امکانپذیر و حتی شایع می‌شود.

در این میان آنچه اهمیت دارد، تاثیری است که هر رسانه‌ای فارغ از محتوایی که دارد، بر روی سبک زندگی ما می‌گذارد. بگذارید چند مثال دیگر بیاوریم. آیین نوروز در میان ایرانیان، یک سنت ریشه‌دار عمیق است که هر ساله اجرا می‌شود و طی سال‌های دراز حتی دولت‌ها نتوانستند در این آیین تغییری ایجاد کنند؛ اما موبایل‌ها توانستند. این یک مثال مناسب است که می‌تواند تاثیر تلفن‌ها و تلفن‌های همراه را بر زندگی ما نشان بدهد.

این که ما با دوستان و خویشاوندان خود تماس می‌گیریم و در مناسبت‌های مختلف به آن‌ها تبریک می‌گوییم، از نظر محتوایی بسیار پسندیده است؛ اما خود موجب آن می‌شود که دیدار‌های حضوری ما هر روز کمتر و کمتر شود و از هم دور شویم. این روز‌ها حتی تماس‌های تلفنی جای خود را به پیامک‌های موبایلی داده‌اند و پیامک‌ها هم به مدد اپلیکیشن‌های اندروید، رایگان شده‌اند تا بیش از پیش مورد استفاده قرار بگیرند و در این میان سبک زندگی ما مرحله به مرحله تغییر می‌کند.

مثال‌های متعددی در رابطه با تأثیر رسانه‌ها بر سبک زندگی و شخصیت افراد وجود دارد. تکنولوژی‌های جدید ما را سریع‌تر کرده‌اند. آن قدر سریع که بسیاری از افراد دیگر تحمل خواندن کتاب را ندارند و تنها به دنبال مطالب کوتاه، آماده و خلاصه شده در شبکه‌های اجتماعی هستند. این روز‌ها کمتر کسی پیدا می‌شود که کتاب‌های قطور را مطالعه کند و از خواندن آن‌ها لذت ببرد.

نمونه دیگر آن هم به کسب اخبار و اطلاعات مربوط می‌شود. بسیاری از ما این روز‌ها اخبار و اطلاعاتمان را از روزنامه‌ها و تلویزیون‌ها کسب نمی‌کنیم؛ بلکه شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های موبایل را جایگزین آن کرده‌ایم. در این میان بازار شایعات هم داغ‌تر شده است و هر از گاهی خبر از زلزله‌های مهیب و دیده شدن پری‌های دریایی در گوشه‌ای از دنیا، به گوشمان می‌رسد.

محققان ثابت کرده‌اند افرادی که از روزنامه به عنوان رسانه اصلی برای کسب خبر استفاده می‌کنند، عمیق‌تر از کسانی فکر می‌کنند که از تلویزیون برای کسب اخبار استفاده می‌کنند. چرا که تلویزیون اخبار را سطحی کرده و در قالب سرگرمی ارائه می‌کند.

برای مثال اخبار مهم در لابلای اخبار مربوط به سرگرمی همچون ورزشی و یا هواشناسی مطرح می‌شود و سرانجام گوینده اخبار با یک لبخند از شنوندگان خداحافظی می‌کند و یک موسیقی ملایم، پایان‌بخش اخبار است. در چنین شرایطی بسیاری از شنوندگان آنچه را که شنیده‌اند فراموش می‌کنند و به آن فکر نمی‌کنند.

یک نمونه دیگر از تحقیقات نیز نشان می‌دهد که نسل جدید آمریکایی‌ها در نگارش، بدخط‌تر از نسل‌های پیشین شده‌اند که این خود حاصل استفاده‌های بسیار از تکنولوژی‌های نوین بوده است.

آنچه بیان شد تنها برخی از مثال‌هایی بود که در زمینه تاثیرات ذاتی رسانه‌ها بر شخصیت افراد و سبک زندگی آن‌ها به اثبات رسیده است. اما این به معنای نفی و کنارگذاشتن رسانه‌ها نیست چرا که در دنیای امروز نمی‌توان دوری از رسانه‌ها را تصور کرد و دیگر حتی نمی‌توان یک روز را بدون استفاده از رسانه‌ها و تکنولوژی‌های متعدد زندگی کرد.

از سوی دیگر رسانه‌ها کاربرد‌های متعددی داشته و زندگی را برای انسان آسان‌تر کرده‌اند. در این میان آنچه اهمیت دارد، توجه و آگاهی از تاثیرات هر رسانه است. آگاهی از این موضوع به ما کمک می‌کند که در رسانه‌ها غرق نشویم و برای هر کاربرد و رفع نیاز، رسانه مناسب آن را انتخاب کنیم. این امر یکی از مهمترین مسائلی است که در سواد رسانه‌ای مطرح می‌شود. به عبارت دیگر باید گفت این ما انسان‌ها هستیم که باید تکنولوژی‌ها و رسانه‌ها را در تسلط خود درآوریم نه آن که اجازه دهیم رسانه‌ها بر زندگی ما مسلط شوند.

منبع: بخش ارتباطات تبیان؛ زهرا مجدی زاده