ذو الشهادتین، خزیمه بن ثابت از اصحاب پیامبر اکرم (صلی الله علیه آله)

خزیمه بن ثابت بن فاکه انصاری اوسی (خُزَیمه بن ثابت بن فاکِه اَنصاری اَوسی)، از اصحاب پیامبراکرم و از دوستداران اهل بیت او (علیهم السلام) بوده است؛ پیامبر خدا گواهی او را، در حکم دو شاهد قرار داد که به «ذو الشهادتین» مشهور شد.

سابقه اسلام خزیمه بن ثابت

خزیمه بن ثابت از اولین ساکنان مدینه بود که ندای رسول الله (صلی الله علیه و آله) را لبیک گفت و به دین اسلام مشرف گردید و جزء اصحاب خاص ایشان شناخته می شود.[۱] وی بت های بنی‌خطمه را به دست خود شکست.[۲]

خزیمه بن ثابت از مسلمانانی بود که در غزوه بدر و جنگ ها و غزوات پس از آن شرکت کرد[۳]؛ به روایتی، وی نخستین‌ بار در غزوه احد حضور یافت.[۴] خزیمه‌ بن ثابت در هنگام فتح مکه، پرچم طایفه بنى ‌خطمه را حمل مى ‌کرد.[۵]

اشعار خزیمه بن ثابت

از برخی منابع تاریخی به دست می آید که خزیمه بن ثابت ذوق شاعری داشته و اشعار بسیارى به او منسوب است. بعضى او را در زمره شعراى شیعه برشمرده‌ اند که در وقایعى چون سقیفه بنى ساعده، جمل[۶] و صفین[۷] در تفضیل و ستایش امیرمومنان علی (علیه ‌السلام) و حمایت از آن حضرت اشعار فراوانى سروده است.[۸]

خزیمه بن ثابت و دفاع از ولایت

خزیمه از معدود کسانی است که پس از پیامبر (صلی الله علیه وآله) بر «خلافت حق»، استوار ماند و از جمله کسانی بود که فریاد دفاع از خلافت حضرت علی (علیه السلام) را در مسجد پیامبر (صلی الله علیه و آله) سرداد.

برخی منابع از حضور خزیمه در سقیفه بنی ساعده[۹] خبر داده ‌اند. به گزارش این منابع خزیمه در این اجتماع به عنوان اولین سخنران به بیان فضائل انصار پرداخت و از آن ها خواست که با مردی بیعت کنند که قریش از وی حساب برده و انصار از آسیبش در امان باشند.[۱۰]

شهادت خزیمه بن ثابت انصارى براى امیرالمومنین على (علیه السلام)

خزیمه بن ثابت که از اعیان اصحاب رسول بود بر پاى خواست و گفت: اى معشر مردمان! آیا میدانید که رسول آخر الزمان شهادت مرا به جاى دو کس از اهل ایمان قبول می نمود و با هیچ احدى از شما این احسان نمى ‏نمود. گفتند: بلى چنین بود.

پس آنگاه گفت: من شهادت می دهم و خداى عالم را به شهادت مى ‏آرم که من از حضرت رسول شنیدم که فرمود: اهل بیت من فاروق بین الحق و الباطل‏ اند.

زیرا که ایشان ائمه دین و حافظ شرع سید المرسلین ‏اند؛ اقتدا و اقتفا به ایشان واجب و لازم و فرض و متحتم است و من بنا بر آیه «ذو المنن وَ ما عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلاغُ الْمُبِینُ» آنچه واجب و لازم بود از تبلیغ آن، به شما رسانیدم و ذمه خود را از آن برى گردانیدم.[۱۱]

داستان شهادت خزیمه برای رسول الله (صلی الله علیه و آله)

گواهى خزیمه درباره اسبى بود به نام مُرْتَجِز، که پیامبر در بازار تطحا آن را از یک اعرابى خرید و چون بازگشت تا بهاى آن را بپردازد، آن اعرابى در اثر اغواى عده‌ اى از منافقان، معامله را انکار کرد. خزیمه که با گروهى از اصحاب در آنجا حضور داشت، به نفع رسول خدا شهادت داد. اعرابى اعتراض کرد که او شهادت مى‌ دهد در حالى که حضور نداشته است.

چون پیامبر از خزیمه پرسید که آیا هنگام خرید و فروش حضور داشته است، خزیمه پاسخ داد: نه، اما مى‌ داند که پیامبر آن را خریده است. او افزود آیا پیامبر خدا را به آنچه از سوى خدا آورده است تصدیق کند، اما وى را علیه این اعرابى پلید تصدیق نکند. پیامبر از جواب او تعجب کرد و به او گفت شهادتش همچون شهادت دو نفر است. پس از آن، پیامبر فرمود هر کسی که خزیمه، به نفع یا بر ضد وى براى او شهادت دهد، او را بس است.[۱۲]

خزیمه‌ بن ثابت و روایت حدیث

خزیمه‌ بن ثابت در زمره راویان حدیث و از ثقات به شمار مى ‌رود و بى‌ واسطه از رسول خدا نقل حدیث کرده است.[۱۳] کسانى نیز از خزیمه‌ بن ثابت روایت کرده‌ اند، از جمله فرزندش عماره، جابر بن عبداللّه انصارى، عماره‌ بن عثمان‌ بن حنیف، عمرو بن میمون، ابراهیم‌ بن سعد بن ابى ‌وقاص، ابوعبدالله جدلى، عبدالله‌ بن یزید خطمى و عطاء بن یسار.[۱۴]

خزیمه بن ثابت در جنگ جمل

در جنگ جمل (سال ۳۶)، خزیمه بن ثابت از بزرگان انصار[۱۵] بود که برای یاری امام علی (علیه‌ السلام) اعلام آمادگی کرد و برای جنگ با پیمان شکنان، همراه امام از مدینه عازم بصره شد.[۱۶]

وی در حالی که عمامه ‌ای زرد و جامه ‌ای سپید پوشیده و شمشیری بر کمر بسته و کمانی بر گردن نهاده بود، سوار بر اسبی وارد بصره شد و در پی او هزار سوار بودند.

فرزندان خزیمه بن ثابت

خزیمه دو همسر به نام ‌های جمیله دختر زید بن خالد از بنی قوقل و صفیه دختر عامر از بنی خطمه داشت. عبد الرحمن و عبد الله از همسر اول و عماره از صفیه متولد شدند. در جریان شهادت خزیمه در صفین از دختری به نام ضبیعه یا نعیمه نام برده شده که در شهادت پدرش مرثیه خواند.[۱۷]

جمع بندی

یکی از اصحاب مخلص رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) خزیمه بن ثابت انصاری است، ایشان جایگاه خاصی نزد رسول لله (صلی الله علیه و آله) داشته به گونه ای که شهادت وی را مطابق با شهادت دو نفر می پذیرفته است. خزیمه بن ثابت در دفاع از ولایت و امامت نیز حاضر بود، در جنگ صفین بعد از شهات عمار یاسر آماده نبرد با شامیان گردید تا اینکه به درجه رفیع شهادت نائل آمد.

پی نوشت ها

[۱] . الاصابه فی تمییز الصحابه، ابن ‌حجر عسقلانی، ج۲، ص۲۷۸.

[۲] . اُسْد الغابه فی معرفه الصحابه، ابن‌اثیر، ج۲، ص۱۱۴.

[۳] . اسد الغابه فی معرفه الصحابه، ابن‌اثیر، ج۲، ص۱۱۴.

[۴] . الاصابه فی تمییز الصحابه، ابن‌حجر عسقلانی، ج۲، ص۲۷۹؛ اسد الغابه فی معرفه الصحابه، ابن ‌اثیر، ج۲، ص۱۱۴.

[۵] . ابن‌ عبدالبر، الاستیعاب،ج ۲، ص ۴۴۸؛

[۶] . «جنگ جمل» نخستین فتنه بر علیه امام علی (علیه السلام) پس از پذیرش خلافت اسلامی از سوی آن حضرت بود. جنگ جمل در جمادى اول یا جمادى ثانى سال ۳۶ هجرى اتفاق افتاد و بیش از یک روز به درازا نکشید. محل وقوع جنگ مکانی به نام خریبه بود، که از پاره ‌ای نشانه ‌ها چنین به نظر می‌ رسد که در شمال غرب بصره و در بالای مربد واقع بوده است، گرچه شعار عاملان جنگ جمل خونخواهی عثمان بود، اما این در حقیقت بهانه آن ها بود، چرا که گزارش های تاریخی نشان می دهد طلحه و زبیر خود از عاملان اصلی قتل عثمان بودند»؛ شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج ۲، ص: ۴۰۴. نقل از شیعه در تاریخ، زین، محمد حسن، ترجمه عطائی، محمد رضا، ص۱۴۹.

[۷] . «جنگ صفین از مهم ‌ترین نبردهای زمان خلافت امام علی (علیه‌السلام) بود که در سال ۳۷ هجری بین آن امام بزرگوار و معاویه بن ابی ‌سفیان در سرزمین صفین که در ناحیه غربی عراق بین رقه و بالس قرار دارد رخ داد؛ ازهمین‌ رو به جنگ صفین شهرت یافت. عمار که پیامبر فرموده بود تو به دست گروهی متجاوز کشته می ‌شوی و همه مردم نیز این خبر را شنیده بودند، در یکی از روزهایی که جنگ با شدت در جریان بود به شهادت رسید.»

[۸] . نصربن مزاحم، وقعه صفین، ص ۳۹۸.

[۹] . «واقعه سقیفه بنی ‌ساعده نخستین واقعه پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) در سال ۱۱ق بود که در آن ابوبکر بن ابی ‌قحافه به عنوان خلیفه مسلمانان انتخاب شد.»

[۱۰] . ابن اعثم کوفی، ج۱، ص۷۰.

[۱۱] .  ترجمه و شرح الاحتجاج ، ج‏۱، ص:۳۱۱

[۱۲] . کلینى، کافی، ج ۷، ص ۴۰۱

[۱۳] . ابن ‌عساکر، تاریخ دمشق، ج۱۶، ص۳۵۸، ۳۶۶؛ ابن‌اثیر، ۱۹۷۰ـ۱۹۷۳، ج۲، ص ۱۳۳.

[۱۴] . ابن‌ حجر عسقلانى، الاصابه، ۱۴۱۵، ج۲، ص۵۵۶.

[۱۵] . «انصار یا انصار النبی (ص) لقب مسلمانان مدینه از تیره ‌های اوس و خزرج است که پیش از هجرت، با پیامبر اکرم (ص) هم پیمان شدند و پس از هجرت در حمایت و یاری آن حضرت و مهاجران، پایداری کردند. انصار در دوره خلافت امیرالمومنین (ع) جایگاه خاصی نزد حضرت داشتند و آنان نیز همواره از ایشان حمایت می ‌کردند.»

[۱۶] . مروج الذهب و معادن الجوهر، علی بن حسین مسعودی، ج۳، ص۱۰۳-۱۰۴.

[۱۷] . نصربن مزاحم، وقعه صفین، ص۳۶۵ـ۳۶۶

منابع

1. الاصابه فی تمییز الصحابه، ابن حجر عسقلانی، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
2. اسد الغابه فی معرفه الصحابه، ابن اثیر، چاپ محمد ابراهیم بنا و محمد احمد عاشور و محمود عبدالوهاب فاید، قاهره ۱۳۹۰-۱۳۹۳/۱۹۷۰-۱۹۷۳.
3. مروج الذهب و معادن الجوهر، علی بن حسین مسعودی، (بیروت).
4. ابن‌ عساکر، تاریخ مدینه دمشق، چاپ على شیرى، بیروت ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/۱۹۹۵ـ۲۰۰۱.
5. نصر بن مزاحم، وقعه صفین، چاپ عبد السلام محمد هارون، قاهره ۱۳۸۲، چاپ افست قم، ۱۴۰۴.
6. ابن‌ عبدالبر، الاستیعاب فى معرفه ‌الاصحاب، چاپ على‌محمد بجاوى، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
7. المنقری، نصر بن مزاحم‌، وقعه صفین، مکتبه آیه الله المرعشی النجفی‌، قم‌، دوم، ۱۴۰۴ ق‌.