حق مادر از نیکی دو برابر پدر است

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: هرگاه در نماز مستحب بودی و پدرت تو را فرا خواند، نمازت را قطع نکن؛ ولی اگر مادرت تو را فرا خواند نمازت را قطع و اجابتش کن!

جواز شکستن نماز مستحبی در اجابت خواسته مادر

احترام و نیکی به والدین از جمله مهمترین اموری است که بعد از اطاعت خداوند متعال مطرح شده است. این موضوع تا آنجا اهمیت دارد که امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: ای جابر! شیعیان ما شناخته نمی‌شوند مگر با … نیکی به والدین.

توجه به مقام مادر و عظمت رنجی که برای فرزند تحمل کرده، زمینه‌ساز آشنایی با جایگاه مادر است، از همین رو امام سجاد(علیه السلام) فرمود:

حق مادرت این است که بدانی او تو را به گونه‌ای حمل کرد که هیچ کس، دیگری را چنین حمل نمی‌کند و تو را از ثمره قلب خود چیزی عطا کرد که هیچ کسی به دیگری نمی‌دهد و تو را با همه اعضای بدن خود محافظت کرد و باکی نداشت که خود گرسنه باشد و به تو غذا دهد، یا تشنه باشد و تو را سیراب کند، یا خودش عریان باشد و تو را بپوشاند، یا خود در آفتاب باشد و تو را در سایه قرار دهد و برای تو از خوابش بگذرد و تو را از سرما و گرما حفظ کرد تا برای او باشی. بدان که توان شکر او را نداری جز به یاری خدا و توفیق او.

اولویت حق مادر

حق مادر به قدری گسترده و مهم است که حتی از حق پدر برتر است، از این رو رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: هرگاه در نماز مستحب بودی و پدرت تو را فرا خواند، نمازت را قطع نکن؛ ولی اگر مادرت تو را فرا خواند نمازت را قطع [و اجابتش] کن.

امام سجاد(علیه السلام) می‌فرماید:‌ حق پدرت این است که بدانی او ریشه تو و تو شاخه او هستی و بدان که او نبود تو نیز نبودی، پس هرگاه در خودت نعمتی یافتی که شادمانت می‌کند بدان که پدرت برای تو ریشه آن نعمت است و حمد خدا به جای آور و به اندازه آن نعمت از او شکرگزار باش.

فزونی نیکی به مادر

امام باقر(علیه السلام) می‌فرماید: حضرت موسی‌بن عمران(علیه السلام) سه بار به خدا عرض کرد: پروردگارا! به من توصیه‌ای کن! خدای سبحان در هر سه بار فرمود: تو را به خودم سفارش می‌کنم؛ آن‌گاه عرض کرد:‌ پروردگارا! مرا سفارش کن! فرمود: تو را سفارش می‌کنم به مادرت. سپس عرض کرد: پروردگارا! مرا سفارش کن. فرمود: تو را به مادت سفارش می‌کنم. باز گفت: پروردگارا! مرا سفارش کن. فرمود: تو را به پدرت سفارش می‌کنم. اما باقر(علیه السلام) افزود: از همین رو گفته می‌شود که حق مادر از نیکی، دو سوم و برای پدر یک سوم است.

نکته: هر چند در احادیث شریف، بر نیکی به مادر، بیش از نیکی به پدر توصیه شده است، در این حدیث مبارک این احتمال وجود دارد که توصیه یاد شده به حضرت موسی(علیه السلام) به دلیل ویژگی مادر آن گرامی است.

امام رضا(علیه السلام) در تقدم حق مادر فرمود:

بدان که حق مادر لازم‌ترین حقوق و واجب‌ترین آن است، زیرا او به گونه‌ای فرزند را حمل کرد که هیچ کس، دیگری را چنین حمل نمی‌کند؛ او با گوش، چشم و همه جوارح خود از فرزند مراقبت کرد، در حالی که از این کارش شادمان و امیدوار بود، پس او فرزندش را با آن سختی که هیچ کس بر چنین سختی صبر نمی‌کند حمل کرد و راضی شد که خود گرسنه و فرزندش سیر باشد، خود تشنه و فرزندش سیراب باشد، خود برهنه و فرزندش سیر باشد، در حالی که خود در آفتاب به سر می‌برد، پس سپاسگزاری از مادر و نیکی به وی باید به اندازه این فداکاری او باشد، گرچه شما توان ادای کمترین حق او را ندارید، مگر به یاری خدا و خدای عز و جل حق او را قرین حق خود قرار داد و فرمود: مرا شکرگزار باش؛‌ مبادا فرمان نبری و سپاسگزاری نکنی که بازگشت همگان به سوی اوست.

آگاهی از حق پدر و ارزش و منزلت وی گام نخست در احسان به اوست. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: رضایت پروردگار در رضایت پدر و خشم پروردگار نیز در خشم پدر است.

پدر، ریشه نعمت‌ها

امام سجاد(علیه السلام) می‌فرماید:‌ حق پدرت این است که بدانی او ریشه تو و تو شاخه او هستی و بدان که او نبود تو نیز نبودی، پس هرگاه در خودت نعمتی یافتی که شادمانت می‌کند بدان که پدرت برای تو ریشه آن نعمت است و حمد خدا به جای آور و به اندازه آن نعمت از او شکرگزار باش.

امام رضا(علیه السلام) هم در این باره فرمود: بر تو باد به فرمانبرداری از پدر و نیکی به وی و فروتنی و خاکساری در برابر او و بزرگ داشتن و گرامی داشتن او و نیز آرام سخن گفتن در حضورش، زیرا پدر ریشه و پسر شاخه اوست. اگر پدر نبود خدا پسر را هم تقدیر نمی‌کرد. اموال و آبرو و جانتان را برایشان بذل کنید که … جان و مال تو برای پدر است، پس در دنیا از پدران به نیکی پیروی کنید و پس از مرگشان برای آنان دعا و طلب رحمت کنید… .

البته این، ‌بدان معنا نیست که پدر حق جفا بر فرزند داشته باشد، بلکه اگر جفا کند گرفتار عاق فرزند می‌شوند.

راوی از امام صادق(علیه السلام) پرسید: مرد از مال فرزندش چه مقدار حق دارد؟ فرمود: به اندازه غذای روزانه و بدون اسراف، آن هم هنگام احتیاج و ناچاری. راوی پرسید: پس درباره این سخن پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) چه می‌گویید که به مردی فرمود: «تو و مالت از آن پدرت هستید؟»‌

امام(علیه السلام) فرمود: آن مرد پدرش را نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آورد و گفت:‌ ای رسول خدا! پدرم درباره میراث مادری‌ام به من ستم کرده است. پدرش گفت: من آن را برای همین فرزند و خودم هزینه کردم. پیامبر به فرزند فرمود: خودت و مالت از آن پدرت هستید و این در حالی بود که نزد آن پدر مالی نبود. آیا [به گمان شما] رسول خدا [باید آن] پدر را به سود فرزند زندانی می‌کرد؟

استمرار نیکی به پدر

امام رضا(علیه السلام) ضمن توصیه به دعا برای پدر پس از مرگ وی می‌فرماید: هر کس در حیات پدرش با او نیکی کند ولی پس از وفاتش برای او دعا نکند خدا او را «قاطع رحم‌» نام می‌نهد.

امام باقر(علیه السلام) فرمود: اگر کسی به والدین خود در زمان حیات آن دو نیکوکار بود ولی پس از مرگ آنان بدهکاریشان را نمی‌پردازد و برای آنان استغفار نمی‌کند خدا وی را عاق والدین به شمار می‌آورد.

منبع: مفاتیح الحیات؛ آیت‌الله جوادی آملی