حقوق مادر در حیات و مرگش

مادر از نظر فرهنگ اسلام دارای جایگاه ویژه‌ای است. رهبر عالیقدر اسلام حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) در یک جمله زیبا مقام و منزلت حقیقی مادر را چنین بیان می‌کند: «الجنه تحت اقدام الامهات؛ بهشت زیر پای مادران است». و در جمله‌ای دیگر فرمود: «تحت اقدام الامهات روضه من ریاض الجنه؛ جای قدم های مادران باغی از باغ های بهشت است».

این سخنان گهربار رسول بزرگوار اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) نهایت درجه تکریم مادر است. یعنی هر کس بخواهد به عالی‌ترین مقامات انسانی دست یابد، باید مادر خود را مورد احترام و محبت قرار دهد.

در مورد مقام ارجمند مادر، مطالب فراوانی در سیره و سخن اهل بیت(علیهم السلام) می‌توان یافت. در اینجا به چند مورد اشاره می‌کنیم:

امام صادق(علیه السلام) فرمود: مردی به حضور رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده و عرضه داشت:‌ ای رسول خدا! به کدام یک از بستگانم نیکی کنم؟ فرمود: به مادرت. مرد پرسید: بعد از آن؟ فرمود: به مادرت. برای بار سوم پرسید: پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: مادرت. در نوبت چهارم حضرت فرمود: به پدرت نیکی کن!(الکافی، ج ۲، ص ۱۵۹)

از امام سجاد(علیه السلام) روایت شده است که فرمود: مردی به حضور حضرت خاتم الانبیاء(صلی الله علیه و آله و سلم) شرفیاب شده و اظهار داشت: ‌ای رسول خدا! من مردی گنهکار و آلوده به معصیت هستم و از انجام هیچ گناهی فروگذاری نکرده‌ام، آیا امید آمرزش برایم هست؟

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «من زار قبر والدیه او احدهما کل جمعه فقرا عندهما یس غفر الله له بعدد کل حرف منها؛ هر کس قبر پدر و مادرش یا یکی از آنها را در هر جمعه زیارت کند و در کنار مزار آنان سوره یس بخواند، در مقابل هر حرفی که از این سوره می‌خواند، خداوند آمرزشی نصیب او می‌فرماید».

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) پرسید: آیا پدر و مادرت زنده هستند؟ مرد گفت: فقط پدرم زنده است. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: برو با او خوشرفتاری کن. آن مرد رفت و پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بعد از رفتن او زیر لب زمزمه می‌کرد که:‌ ای کاش مادرش زنده بود!(مستدرک الوسائل، ج ۱۵، ص ۱۸۰)

حقوق مادر در حیات

ابوذر می‌گوید: از رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که فرمود: «نگاه به علی بن ابیطالب عبادت است. نگاه مهرآمیز به پدر و مادر عبادت است. نگاه به صحیفه – یعنی صحیفه قرآن – عبادت است. نگاه به کعبه عبادت است».

امام سجاد(علیه السلام) با توجه به نقش حیاتی مادر در پرورش و رشد فرزندان، به حقوق اساسی مادر اشاره کرده و فرزندان را اکیدا به رعایت آن سفارش می‌کند:

«حق مادرت آن است که بدانی، او تو را حمل کرد به گونه‌ای که هیچ کس، دیگری را چنین حمل نمی‌کند و از شیره جانش به تو بخشید که هیچ کس به دیگری نمی‌بخشد. و با تمام وجودش از تو نگهداری کرد و برایش مهم نبود که خودش گرسنه بماند و به تو غذا بدهد، خود تشنه باشد و به تو آب بیاشامد، خودش برهنه باشد و به تو لباس بپوشاند، خودش در مقابل آفتاب باشد و تو را زیر سایه نگهدارد، از خواب خود به خاطر تو چشم بپوشد. او تو را از گرمای تابستان و سرمای زمستان حفظ کرد. [مادر همه این رنجها را تحمل کرد،] تا تو برای او باشی. تو توانایی شکرگزاری از مادرت را نداری، مگر با یاری و توفیق خداوند متعال».(من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۶۲۱)

آنچه از روایات برمی‌آید این است که جبران زحمات مادر و به جای آوردن حقوق او کاری است بس مشکل، اما باید تا حد توان در این زمینه تلاش نمود. در اینجا به مهمترین حقوق مادر اشاره می‌کنیم: مادر شاغل و فرزندانشان.

۱- نیکی و احسان

خداوند متعال در قرآن کریم با اشاره به مقام بلند پدر و مادر، از زبان حضرت عیسی(علیه السلام) می‌فرماید: «خداوند مرا نسبت به مادرم نیکوکار قرار داده و جبار و شقی نگردانید».(سوره مریم/۳۲)

۲- قدرشناسی

هنگامی که از رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در مورد قدردانی از مادر سۆال شد، آن حضرت فرمود: «هیهات! هیهات! که بتوانی حق مادر را ادا کنی. هر آینه اگر به اندازه ریگ‌های بیابان عالج [صحرائی در عربستان] و دانه‌های باران به مادر خدمت کنی و از وی قدردانی کرده و بنده‌وار در پیش او بایستی، این همه خدمات تو به اندازه زحمات وی در هنگامی که در رحم او بودی و سنگینی تو را تحمل می‌کرد نخواهد بود».(مستدرک الوسائل، ج ۱۵، ص ۲۰۳)

یکی از مصادیق قدرشناسی در مورد مادر، این است که انسان نسبت به او درشتی نکند و همواره در جلب رضایت او تلاش نماید.

۳- نگاه مهرآمیز

ابوذر می‌گوید: از رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که فرمود: «النظر الی علی بن ابیطالب عباده و النظر الی الوالدین برافه و رحمه عباده و النظر فی الصحیفه – یعنی صحیفه القرآن – عباده و النظر الی الکعبه عباده؛ نگاه به علی بن ابیطالب عبادت است. نگاه مهرآمیز به پدر و مادر عبادت است. نگاه به صحیفه – یعنی صحیفه قرآن – عبادت است. نگاه به کعبه عبادت است».(وسائل الشیعه، ج ۶، ص ۲۰۵)

ابوذر می‌گوید: از رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که فرمود: «نگاه به علی بن ابیطالب عبادت است. نگاه مهرآمیز به پدر و مادر عبادت است. نگاه به صحیفه – یعنی صحیفه قرآن – عبادت است. نگاه به کعبه عبادت است»

۴- بدست آوردن رضایت پدر و مادر

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: نسبت به پدر و مادر نیکوکار باش تا پاداش تو بهشت باشد ولى اگر عاقّ آنها شوى جهنّمى خواهى بود.(اصول کافى، ج ۲، ص ۳۴۸)

حقوق مادر پس از مرگش

از دیدگاه فرهنگ آسمانی اسلام همچنان که فرزندان در حال حیات مادر خود، حقوق وی را رعایت می‌کنند، شایسته است پس از مرگ وی نیز او را فراموش نکرده، با انجام اعمال شایسته در تکریم او بکوشند. برخی از این اعمال را می‌توان این گونه بیان کرد:

۱- زیارت مزار مادر

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «من زار قبر والدیه او احدهما کل جمعه فقرا عندهما یس غفر الله له بعدد کل حرف منها(بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۲۹۳)؛ هر کس قبر پدر و مادرش یا یکی از آنها را در هر جمعه زیارت کند و در کنار مزار آنان سوره یس بخواند، در مقابل هر حرفی که از این سوره می‌خواند، خداوند آمرزشی نصیب او می‌فرماید».

۲- قرائت قرآن

امام صادق(علیه السلام) به فرزندان صالح توصیه فرمود که: «قرائه القرآن فی المصحف تخفف العذاب عن الوالدین و لو کانا کافرین(الکافی، باب قرائه القرآن فی المصحف، حدیث ۱)؛ قرائت قرآن از روی مصحف، از عذاب پدر و مادر می‌کاهد، گرچه آنان کافر باشند».

۳- انجام اعمال نیک به نیت مادر

انجام اعمال نیک و هدیه ثواب آن به مادر، در جلب رضایت وی و شادی روحش تاثیر فراوان دارد. پیامبر بزرگوار اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «سید الابرار یوم القیامه رجل بر والدیه بعد موتهما(بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۸۴)؛ سرآمد و سرور ابرار در روز قیامت کسی است که بعد از مرگ پدر و مادرش برای ایشان احسان و نیکی کند».

منبع: خبرگزاری فارس