بررسی وضعیت رفتاری مبتلایان اوتیسم

«نابغه‌هایى با وسواس‌هاى مکرر»

اوتیسم اختلالى که با «وهم‌گرایى» توأم است، طیفى از بیماران ذهنى را از عقب مانده تا نابغه دربر مى‌گیرد. بیمار ممکن است تا پایان عمر، لال بماند، یا دائماً جملاتى را تکرار کند. خانواده‌هایى که این بیماران را دارند، باید منتظر مشاهده بسیارى حرکات وسواس‌آمیز یا ناتوانى از درک سرما و گرما و … از جانب آنان باشند.

اوتیسم یا «وهم‌گرایى»، نوعى اختلال ذهنى است که توانایى فرد براى ایجاد انگیزه در برقرارى ارتباط با دیگران را تحت تأثیر قرار مى‌دهد و مى‌تواند به عقب ماندگى ذهنى، رفتارهاى تکرارى و یا مشکلات گفتارى مانند لال شدن کامل بینجامد.

افرادى که مبتلا به اوتیسم هستند، بیشتر تمایل دارند بى‌تفاوت و گوشه‌گیر باشند. آنها در برقرارى ارتباط عاطفى با دیگران، ناتوان‌اند و برخى از آنها حتى از درک افکار، احساسات و نیازهاى دیگران نیز عاجزند. زبان و هوش این افراد اغلب تکامل نیافته است و همین امر روابط اجتماعى و برقرارى ارتباط را براى آنها با مشکل مواجه مى‌سازد. برخى افراد مبتلا به اوتیسم از رفتارهاى تکرارى مانند «ضربه زدن با انگشت» یا دنبال کردن سفت و سخت الگوهاى معمولى در زندگى روزمره‌شان رنج مى‌برند و به صدا، بو یا لمس شدن حساسیت دارند.

درباره کودکان مبتلا به اوتیسم باید گفت آنها از الگوهاى استاندارد در رشد کودک پیروى نمى‌کنند. حتى در برخى، مشکلاتى که آنها در بزرگسالى به آن دچار خواهند شد را مى‌توان از بدو تولد پیش‌بینى کرد. اگرچه ممکن است برخى کودکان در سنین اولیه با مشکلى مواجه نشوند، اما بین دوره ۱۸ تا ۳۶ ماهگى، رشد آنان متوقف مى‌شود، دیگر روابط اجتماعى را نمى‌پذیرند، رفتارهاى عجیب پیدا مى‌کنند و حتى زبان و استعدادهاى اجتماعى را که تاکنون کسب کرده‌اند، از دست مى‌دهند.

اوتیسم، بیمارى فراگیرى است که در هر کشور و منطقه‌اى از جهان، در هر خانواده یا قبیله‌اى با پیش‌زمینه‌هاى اقتصادى و مذهبى مختلف مى‌توان اثرى از آن را یافت. این بیمارى در کودکى شکل مى‌گیرد و یک نفر از هر ۱۰۰۰ نفر ممکن است به آن مبتلا شود که البته پسرها، چهار تا پنج برابر بیشتر از دخترها در معرض ابتلاى به آن هستند. اما علایم شدید بیشترى به علاوه کاهش شدید ضریب هوشى در دخترها دیده خواهد شد.

علایم بیمارى

کمبودهاى اجتماعى

بسیارى از کودکان مبتلا به اوتیسم، در برقرارى ارتباط روزمره مشکلات جدى دارند. حتى براى نوزادان، که در بدو تولد تمایل به لمس کردن محیط و افراد پیرامون خود دارند نیز این مسأله به گونه‌اى دیگر بروز پیدا مى‌کند و آنها از برقرارى ارتباط چشمى خوددارى مى‌کنند.

نوزادان مبتلا به اوتیسم شاید حتى به رفت و آمد والدین‌شان نیز هیچ واکنشى مانند گریه یا شادى نداشته باشند. آنها عموماً در فهم نشانه‌هاى غیر زبانى نیز با مشکل مواجه مى‌شوند. یعنى وقتى به آنها بگوییم «بخواب!» آن را به عنوان یک درخواست دوستانه به معناى «وقت خواب است» تعبیر نمى‌کنند، بلکه برداشت آنها یک دستور تهدیدآمیز است.

فرد مبتلا به اوتیسم، ممکن است حتى از درک دیدگاه‌ها و نظرات دیگران نیز ناتوان باشد و نتواند واکنش دیگران به رفتارهایش را درک یا پیش‌بینى کند. آنها هم چنین شاید رفتارهاى پرخاش گرانه یا غیر قابل کنترل از خود نشان دهند؛ به ویژه زمانى که در یک محیط خسته‌کننده قرار بگیرند که در این صورت، شاید به شکستن اشیا، کشیدن موى سر یا صدمه زدن به خود و دیگران رو بیاورند.

کمبودهاى زبانى

تحقیقات نشان داده‌اند در حالى که برخى نوزادان در شش ماهه اول، «قان و قون» مى‌کنند، اما نیمى از کودکان مبتلا به اوتیسم شاید در طول زندگى‌شان، لال بمانند. در این میان، کودکانى هم که به این سرنوشت دچار نمى‌شوند، قادر نخواهند بود توانایى‌هاى زبانى‌شان را حداکثر تا ۸ سالگى به دست آورند.

این در حالى است که کودکان معمولى از سن دو سالگى شروع به کنار هم گذاشتن جملات و تبعیت از راهنمایى‌هاى ساده مى‌کنند. آن دسته از کودکان مبتلا به اوتیسم که قادر به صحبت کردن هستند نیز شاید تنها بتوانند برخى جملات را دائم تکرار و فقط از کلمات ساده استفاده کنند وگرنه آنها از مرتب کردن چند کلمه و ساخت یک جمله معنادار عاجزند.

بعضى از این کودکان تنها مى‌توانند آنچه شنیده‌اند را تکرار کنند که به این وضعیت در علم پزشکى (Echolalia) مى‌گویند. اگرچه در کودکان معمولى نیز همین علت مشابه دیده مى‌شود، اما این مرحله براى آنها حداکثر تا سن سه سالگى پایان مى‌یابد. افراد مبتلا به اوتیسم حتى در بیان ضمایر نیز با مشکل مواجه مى‌شوند و برداشت آنها از ضمایر، یک معناى واحد است.

آنها در استفاده از کلماتى مانند «من»، «شما» یا «براى من» دچار سردرگمى مى‌شوند. براى مثال، اگر پدر یک کودک مبتلا به اوتیسم از او بپرسد «پیراهنم چه رنگى است؟» پاسخ کودک ممکن است رنگ پیراهن خودش باشد. درک مفاهیم «زبان اشاره» یک کودک مبتلا به اوتیسم شاید غیر ممکن باشد. چرا که اشارات و لحن صداى کودک معمولاً به ندرت با آنچه او مى‌گویند یا احساس مى‌کند، هم خوانى دارد.

وسواس‌هاى مرتبط با اوتیسم

کودکى که از اوتیسم رنج مى‌برد، ممکن است ساعت‌ها با موى خود بازى کند، پایش را تاب دهد یا بانداژهایى را بر روى بازویش ببندد. بسیارى بر روى انگشت‌هاى شصت‌شان راه مى‌روند یا برخى حتى ناگهان جاى خود را عوض مى‌کنند. متخصصان به این رفتارها «خودانگیزگى» مى‌گویند.

درباره بسیارى از افراد مبتلا به اوتیسم حتماً لازم است تا محیط اطرافشان آن طور که مى‌پسندند، باشد. حتى عده‌اى از آنها شدیداً درگیر برخى عادت‌هاى روزمره‌شان هستند؛ یعنى اگر لیوان آنها جایى باشد که خودشان نگذاشته‌اند یا بالشت‌شان در قسمت دیگرى از کاناپه باشد، ممکن است عصبانى شوند.

دانشمندان در حال بررسى نظریه‌هاى مختلفى هستند: شاید این رفتارها مرتبط با عملکرد مناسب حس‌هاى مختلف آنان باشد. کودکى که مزه همه چیز را مى‌چشد؛ شاید به دنبال یک حس بویایى خاصى است تا دنیاى پیرامونش را کشف کند. شاید هم او قصد برانگیختن حسى را دارد که کارآیى مناسبى ندارد. نظریه دیگر این است که این رفتارها شاید بتواند سردرگمى حسى فرد مبتلا به اوتیسم را از میان ببرد.

همین رفتارهاى اجبارى مى‌تواند، توانایى کودک براى بازى کردن را محدود کند. در حالى که بیشتر کودکان معمولى از سن ۲ سالگى به همه اشیا با دید خلاقانه نگاه مى‌کنند، اما در مورد کودکان مبتلا به اوتیسم به ندرت چنین است. اگر اسباب بازى به دست آنها بدهیم، اگرچه شاید براى ساعت‌ها آن را در دست بگیرند، اما مانند یک کودک معمولى نمى‌توانند از آن بازى بگیرند.

مباحث مربوط به ادارک حسى

ذهن یک کودک مبتلا به اوتیسم، از ایجاد تعادل میان حس‌هاى مختلف عاجز است. یعنى کودک قادر نیست از حواس پنج‌گانه‌اش براى درک بهتر دنیاى پیرامون خود بهره بگیرد و این موجب مى‌شود که حتى کودک نتواند احساس سرما یا کرختى را در خود درک کند. در برخى دیگر این احساس‌ها به گونه‌اى دیگر است یعنى برخى صداها، تصاویر و یا مزه ممکن است آنها را به شکل آزاردهنده‌اى تحریک کند.

توانایى‌هاى ویژه

تقریباً از هر ۱۰۰ کودک مبتلا به اوتیسم، دو نفر از توانایى‌هاى ویژه دانشمندان و نوابغ سود مى‌برند. بعضى از این کودکان قادرند تصاویر سخت سه بعدى را ترسیم کنند. برخى از آنها مى‌توانند جورچین‌هاى بسیار دشوار را مرتب کنند. تعدادى دیگر، خواندن را از سنین بسیار کم شروع مى‌کنند؛ حتى پیش از آن که حرف زدن را شروع کنند. حتى برخى از آنها این توانایى را دارند تا هر اسمى که در دفترچه تلفن هست را نام ببرند، ابزارهاى موسیقى‌اى را که هرگز چیزى درباره آن نیاموخته‌اند، بنوازند یا حتى شعرى را بعد از تنها یک بار شنیدن، بخوانند.

تشخیص اوتیسم

والدین ممکن است متوجه شوند که کودکشان از بدو تولد «متفاوت» است، نسبت به اسباب بازى یا مردم بى‌اعتنا است و شاید براى مدت طولانى به یک شىء خاص خیره مى‌شود. حتى علایم بیمارى اوتیسم ممکن است در کودکانى که پیش از این طبیعى بوده‌اند نیز دیده شود. یعنى یک کودک سالم و حساس، ناگهان پرخاشگر مى‌شود.

شاید سال‌ها بگذرد تا والدین به دنبال تشخیص علت این تغییرات بروند. در این مدت، آنها همه چیز را «روبه‌راه» تصور مى‌کنند که این امر در اصل رسیدن به درمان مناسب را به تأخیر مى‌اندازد. باید گفت هیچ آزمایش پزشکى براى تشخیص اوتیسم وجود ندارد. هر چند بیمارى‌هایى هستند که علایمى مشابه اوتیسم مانند قدرت شنوایى کم، مشکلات زبانى، اختلالات ذهنى و مشکلات عصبى دارند، اما به محض آن که این علایم از بین بروند، والدین باید کودک‌شان را به یک متخصص اوتیسم نشان دهند.

دلایل بروز اوتیسم

باور عموم بر این است که اوتیسم، به علت برخى نابهنجارى‌ها در ساختار مغز به وجود مى‌آید که ممکن است این امر با تکامل طبیعى مغز تداخل پیدا کند. سلول‌ها ممکن است اشتباهاً در جاى دیگر مغز رشد پیدا کنند یا شاید حتى قسمت‌هایى از شبکه ارتباطى مغز کارایى خود را از دست بدهد.

مطالعات متعدد از نوزادان دوقلو نشان مى‌دهد که اوتیسم مى‌تواند ارثى باشد. احتمال آن که دوقلوهاى همانند که ساختار ژنتیکى مشابهى دارند، به اوتیسم دچار شوند، بسیار بیشتر از سایر دوقلوهاست. در این بین، والدینى که یک کودک مبتلا به اوتیسم دارند در معرض خطر کمترى براى داشتن یک کودک بیمار دیگر هستند.

موضوع‌هاى مربوط به باردارى‌ها

در طول زمان باردارى، مغز جنین بزرگتر و پیچیده‌تر مى‌شود و هر عاملى که رشد معمولى مغز را با مشکل مواجه سازد، مى‌تواند تأثیر مادام‌العمر بر احساسات، رفتارهاى اجتماعى، زبان و روحیات کودک بگذارد. بنابراین، محققان در حال بررسى این موضوع هستند که آیا شرایط خاصى مانند باردارى یا دیگر فاکتورهاى محیطى مى‌تواند در رشد معمولى مغز تأثیرگذار باشد؟ لازم به ذکر است برخى بیمارى‌هاى ویروسى مانند سرخجه، به خصوص در ۳ ماهه اول باردارى، مى‌تواند به اوتیسم یا اختلالات ذهنى در جنین منجر شود.

اختلالات ذهنى

اختلالات ذهنى، شایع‌ترین مشکلات همراه با اوتیسم است. ۷۵ تا ۸۰ درصد از افراد مبتلا به این بیمارى، تا حدودى از مشکلات ذهنى رنج مى‌برند. ۱۵ تا ۲۰ درصد آنان مشکلات ذهنى حاد دارند و ضریب هوشى‌شان زیر ۳۵ درصد است. اما اوتیسم لزوماً با ناهنجارى‌هاى ذهنى همراه نیست.

ضریب هوشى بیش از ۱۰ درصد افراد مبتلا به اوتیسم در حد متوسط یا بالاتر از متوسط است و عجیب آن که ضریب هوشى برخى از آنها به میزان استثنایى بالاست. هر چند در این میان نمى‌توان تعریف درستى از نمرات ضریب هوشى ارائه داد. چرا که بسیارى از آزمایشات مربوط به ضریب هوشى، اصولاً متناسب با ویژگى‌هاى افراد مبتلا به اوتیسم طراحى نشده است.

درمان بیمارى

برخى اقدامات پیشگیرانه مانند مداخله یا پیشگیرى به موقع، آموزش ویژه، حمایت خانوادگى و در برخى موارد تجویز دارو، کمک مى‌کند تا تعداد بیشترى از افراد و کودکان مبتلا به اوتیسم، زندگى طولانى‌ترى داشته باشند.

در این میان، تجویز دارو کمک مى‌کند تا برخى علایم مخصوص این بیمارى تسکین پیدا کند. کودکى که آموزش و درمان مؤثرى براى او صورت مى‌گیرد، امید به زندگى بیشترى پیدا مى‌کند. حتى آنهایى که از لحاظ روانى و ذهنى دچار اختلالات شدیدى مى‌شوند، مى‌توانند با برخى توانایى‌هاى منحصر به فرد مانند آشپزى، بر مشکل‌شان غلبه کنند.

والدین باید به این نکته توجه داشته باشند که اگر یک کودک مبتلا به اوتیسم هرچه زودتر این کمک‌ها را دریافت کند، فرصت بیشترى براى یادگیرى خواهد داشت. از سوى دیگر، از آنجایى که مغز کودک پیوسته در حال شکل گیرى است، دانشمندان معتقدند که مداخله‌هاى به موقع فرصت بسیار مناسبى را براى تکامل کامل مغز به وجود مى‌آورد.

بسیارى از متخصصان بر این باورند که کودکان مبتلا به اوتیسم در شرایط مخصوصى که براساس توانایى و علایق آنها ساخته و طراحى شده باشد، قدرت یادگیرى بیشترى خواهند داشت. برنامه فعالیت‌هاى ویژه و هم چنین استفاده از یک محیط کلاس درس مخصوص، به کودکان مبتلا به اوتیسم براى شناخت خود کمک مى‌کند.

منبع: magiran.com؛ سیاوش تلیانى