الگوهای دوران نوجوانی

سلامت روانى و جسمانى نوجوان در سایه توجه به نیازهای همه جانبه او تأمین مى‌شود که به تأمین نیازهاى همه جانبه اعضاى خود مى‌اندیشد، «رشد همه جانبه» آنان را موجب می‌شود و پدر و مادر موظف هستند همان قدر که به نیازهاى جسمانی فرزندشان اهمیت مى‌دهند، به نیازهاى روانى آنها نیز توجه کنند. عدم توجه به نیازهاى روانى فرزندان، موجب عدم تعادل روانى مى‌گردد و در نتیجه احتمال بروز اختلال هاى روانی و عاطفى وجود خواهد داشت.

نوجوان به طور معمول نیازش را به طور مستقیم ابراز نمی کند. شما باید از رفتار او به نیازهایش پى ببرید. براى مثال نوجوان گاهى خواهر یا برادر کوچکترش را اذیت می کند، وقتش را به بطالت مى‌گذراند و رفتارهایى براى جلب توجه از خود نشان مى‌دهد. در این شرایط با دقت به حرف هایش گوش بدهید و با نگاه با او ارتباط برقرار کنید. در این باره باید تأکید کرد که اجازه دهید نوجوان با شما درددل کند و حرف بزند.

یکى از نیازهاى روانى هر انسان، نیاز به محبت است. پدر و مادر آگاه، از مهر ورزیدن دریغ نمى‌کنند و به اهمیت محبت به عنوان غذاى روحى توجه دارند. آنها می‌دانند که اگر نیازهاى روانى نوجوان برآورده نشود، تعادل روانی او مختل مى‌گردد و چون انسان موجودى «محبت جو» است براى ارضای این نیاز به شخص یا مکان دیگرى پناه مى‌برد.

نوجوان باید احساس کند که پدر و مادرش او را دوست دارند. ابراز محبت با بیان کلماتى ساده اما به گرمی، مانند «پسرم یا دخترم دوستت دارم، من وجود تو را دوست دارم، تو پسر یا دختر خوبى هستی» صورت می‌گیرد. البته ممکن است نوجوان در مقابل این گونه رفتارها واکنشی تمسخرآمیز از خود نشان دهد، ولى اطمینان داشته باشید که نوجوان به ابراز محبت از طرف والدین نیاز دارد و از آن لذت می‌برد.

اصل ثبات عاطفى والدین

نوجوان نیاز به آرامش دارد. نوجوان نیاز دارد که پدر و مادری با عواطف کم و بیش پایدار داشته باشد، هر قدر روابط پدر و مادر با یکدیگر و روابط پدر و مادر با نوجوان از ثبات و استحکام برخوردار باشد، نوجوان احساس آرامش بیشترى مى‌کند. زمانى که پدر و مادر بر اساس اصل ثبات عاطفى با فرزندان خود رابطه برقرار مى‌کنند و داراى شخصیت سالم و استوارى هستند نوجوان بهتر مى‌تواند روى آنها حساب باز کند و مطمئن‌تر به آنها تکیه نماید.

در مقابل، در خانواده هایى که پدر و مادر از نظر عاطفی متزلزل، ناپایدار و به اصطلاح دمدمى مزاج هستند، نوجوان قادر نیست به آنها تکیه کند و در نتیجه تلاش مى‌نماید پناهگاه دیگری جستجو کند و به محل امن یا شخص امن دیگرى پناه ببرد. برای مثال، در خانواده هایى که پدر معتاد است، بین پدر و مادر در اکثر مواقع دعوا و کتک کارى است، پدر و مادر نوجوان را تنبیه و سرزنش مى‌کنند و نظایر آن، روابط میان پدر و مادر و نوجوان متزلزل می شود و بذر اضطراب و تعارض در درون نوجوان کاشته مى‌شود.

این که نوجوان با چه کسى «همانند سازی» مى‌کند؟ سؤال مهمى است که نظر پژوهشگران متعددى را به خود جلب کرده است. در پاسخ به این سؤال باید گفت اکثر روانشناسان بر این باور هستند که نوجوان با کسى «همانند سازی» مى‌کند که در کنار او احساس امنیت کند و او را شخصیتى دوست داشتنی، باوقار، متین، استوار و ثابت قدم بیابد. نوجوان به کسى پناه مى‌برد که او را پناهگاهی امن بداند.

توجه داشته باشید در صورتى مى‌توانید به فرزندتان که مبتلا به آشفتگى عاطفى است کمک کنید و با او به درستی رابطه برقرار نمایید که خودتان از ثبات عاطفى برخوردار باشید و منصفانه و عادلانه با مشکلات برخورد کنید. هنگامى که پدر یا مادر عصبانى است و تحت فشار هیجانى خاص قرار دارد، امکان ندارد با آرامش و منطقى با فرزندان خود روبرو شود.

شاید چند بار پیش آمده است که از فرزند نوجوانتان عصبانى و متنفر شده اید. در این وضعیت بهتر است احساسات خود را نزد خودتان و یا دوستى امین مورد بحث و ارزیابى قرار دهید و با روانشناس و یا مشاور به مشورت بپردازید.

اصل حفظ عزت نفس نوجوان

یکى از مؤثرترین روش هاى برقرارى رابطه انسانى با نوجوان، حفظ و تامین عزت نفس نوجوان است. تحقیقات نشان داده‌اند نوجوانى که از عزت نفس بالایى برخوردار است، بهتر مى‌تواند زندگى کند، با دیگران رابطه برقرار کند، به پیشرفت تحصیلى نایل گردد و فردى خلاق و پویا باشد. نوجوانی که عزت نفسش حفظ شده است در رویارویى با مسائل و مشکلات از استوارى و مقاومت بالایى برخوردار است و آسیب پذیری او کمتر است.

عزت نفس عبارت است از احساس ارزشمند بودن. مجموعه احساسات، عواطف، نگرش ها و تجربیات فرد در طول زندگى او موجب مى‌شوند که فرد احساس خود ارزشمندى کند، نسبت به خود، ارزیابى مثبت داشته باشد و احساس لیاقت و کفایت کند. همه نوجوانان، صرف نظر از سن، جنسیت و زمینه فرهنگی، به حفظ عزت نفس نیاز دارند. لازمه خلاقیت، پویایی، پیشرفت و حرکت، ارضاى عزت نفس نوجوان است.

والدینى که به فرزندان خود روحیه و امید مى‌دهند، توانایى هاى او را تحسین و تمجید مى‌کنند، این نیاز را به خوبى در او ارضاء مى‌کنند و موجب مى‌شوند که اعتماد به نفس فرزند آنها تامین شود و فرزند یا فرزندانشان با اطمینان مسیر پرنشیب و فراز زندگى را طى کنند و با روحیه ای مقاوم با مسائل و مشکلات و مسئولیتها مواجه شوند. در این اصل دو تصویر متفاوت از ویژگی هاى نوجوانى که از عزت نفس بالایی برخوردار است در مقایسه با ویژگى هاى نوجوانى که عزت نفس پایینى بهره‌مند است، ارائه مى‌شود.

الف: نوجوانى که از عزت نفس بالایی برخوردار است

– مستقل عمل مى‌کند.

– احساس مسئولیت مى‌کند و خود تصمیم مى‌گیرد.

– به دیگران در صورت لزوم کمک مى‌کند.

– به پیشرفت هایش افتخار مى‌کند و گاهى از خود تعریف مى‌کند.

– از تغییر مثبت و نوآورى استقبال مى‌کند.

– عواطف و هیجان هاى خود را نشان مى‌دهد و ابراز می کند.

– مسائل و مشکلات و ناکامى ها را با شکیبایى تحمل مى‌کند.

ب: نوجوانى که داراى عزت نفس پایینى است

– فردى متکى است و تصویرى منفى از خود دارد (نمى‌دانم، مى‌توانم).

– احساس مى‌کند که دیگران براى او ارزشى قائل نیستند.

– در رویارویى با مسائل و مشکلات و ناکامى ها احساس درماندگى مى‌کند.

– براى ضعفهاى خود، دیگران را سرزنش مى‌کند و به شانس نسبت مى‌دهند.

– زود ناامید مى‌شود، بهانه جویى مى‌کند و نمى‌تواند انتقاد را بپذیرد.

– عواطف و هیجان هاى خود را نشان نمى‌دهد و ابراز نمی‌کند.

– به سهولت تحت تاثیر دیگران قرار مى‌گیرد و کارها را چشم بسته انجام مى‌دهد.

 منبع: کبرا مملوکى؛ روزنامه کیهان