اصحاب امام حسین (ع)

اصحاب شهادت طلب و با وفاى سید الشهدا«ع»،نمونه بارز آگاهى،ایمان،شجاعت و فداکارى بودند و فضیلت آنان بیش از آن است که در این مختصر بگنجد.روایاتى در فضیلت یاران امام وارد شده است.(۱) خصوصیات آنان نیز در برخى کتب آمده است.(۲)

مرورى بر زیارتنامه ‏هاى شهداى کربلا،فضیلتهایى چون وفاى به عهد،بذل جان در نصرت حجت خدا،وفا دارى به امام و…را یاد آور میشود.ویژگیهاى افراد جبهه حسینى به تعبیر یکى از پژوهشگران چنین است:

۱ـ اطاعت محض و عاشقانه

۲ـ هماهنگى کامل با رهبرى(تا جایى که بدون اجازه نمیجنگیدند.)

۳ـ خطر پذیرى و شهادت طلبى

۴- شجاعت ویژه

۵ـ صباریت و مقاومت جاودانه

۶ـ سازش ناپذیرى

۷ـ جدیت،قاطعیت و عزم راسخ

۸ -خدا بین و خدا خواه

۹ـ از همه چیز بریده و به خدا پیوسته

۱۰- دقیق،منظم،منضبط

۱۱ـ نهایت رشد و کمال، صلاح(سیاسى،فرهنگى)

۱۲ـ الگوى عملى دفاع و مقاومت(لکم فى اسوه)

۱۳- باوفاترین و پاى بندترین یاران بر پیمان

۱۴ـ آزادگى(هیهات منا الذله)

۱۵ـ فرماندهى ویژه،مدیریت نمونه

۱۶ـ غناى روحى از ما سوى الله(انطلقوا جمیعا)

۱۷ـ شرکت در میدانهاى جنگ سیاسى،فرهنگى،اقتصادى،نظامى در طفولیت و سنین پایین

۱۸ـ«کل»بینى نه«جزء»بینى(کل یوم عاشورا…مثلى لا یبایع مثله)

۱۹ـ سازنده حرکتهاى تاریخساز

۲۰ـ مقاومت و مبارزه نابرابر در تنهایى

۲۱ـ یقین و بصیرت کامل،شک شکن

۲۲ـ پافشارى و استقامت در حق با اقلیت،در برابر اکثریت مخالف(لا تستوحشوا فى طریق الهدى لقله اهله)

۲۳ـ نقش زن در سرنوشت مبارزات سیاسى،فرهنگى بشریت

۲۴ـ سپر دین بودن،نه دین سپرى

۲۵ـ اصالت با جهاد اکبر

۲۶ـ ساختار روحى و جسمى مناسب و هماهنگ با استراتژى عاشورا.(۳)

آنان که در رکاب سید الشهدا به فیض شهادت رسیدند،جمعى از بنى هاشم بودند،جمعى از مدینه با آن حضرت آمده بودند،برخى در مکه و طول راه به وى پیوستند،برخى هم از کوفه توانستند به جمع آن حماسه سازان شهید بپیوندند.کسانى هم در راه نهضت حسینى،پیش از عاشورا شهید شدند که آنان نیز جزء اصحاب او به شمار میآیند.تعداد ۶ نفر از یاران امام که در کوفه شهید شدند،عبارتند از:

عبد الأعلى بن یزید کلبى،عبد الله بن بقطر،عماره بن صلخب،قیس بن مسهر صیداوى،مسلم بن عقیل و هانى بن عروه.

شهداى بنى هاشم:تعداد ۱۷ نفر از شهداى کربلا که شهادتشان اجماعى است،عبارتند از:

على بن الحسین الأکبر،عباس بن على بن ابى طالب،عبد الله بن على بن ابى طالب،جعفر بن على بن ابى طالب،عثمان بن على بن ابى طالب،محمد بن على بن ابى طالب،عبد الله بن حسین بن على،ابو بکر بن حسن بن على،قاسم بن حسن بن على،عبد الله بن حسن بن على، عون بن عبد الله بن جعفر،محمد بن عبد الله بن جعفر،جعفر بن عقیل،عبد الرحمن بن عقیل، عبد الله بن مسلم بن عقیل،عبد الله بن عقیل،محمد بن ابى سعید بن عقیل.(۴) نام ده نفر دیگر نیز نقل شده که البته یقینى نیست،آنان عبارتند از:ابو بکر بن على بن ابى طالب،عبید الله بن عبد الله بن جعفر،محمد بن مسلم بن عقیل،عبد الله بن على بن ابى طالب،عمر بن على بن ابى طالب،ابراهیم بن على بن ابى طالب،عمر بن حسن بن على،محمد بن عقیل و جعفر بن محمد بن عقیل.(۵)

شهداى دیگر:نام کسانى غیر از بنى هاشم که در کربلا در رکاب امام حسین«ع»به شهادت رسیدند و توضیح مختصرى در باره هر یک،در جاى مناسب هر کدام در این کتاب(به ترتیب الفبا)آمده است.در اینجا فهرستى از همه آنان را یکجا بر اساس نقل کتاب «انصار الحسین»میآوریم.

در کتب یاد شده،دو جدول نام است.یکى نامهایى که در زیارت ناحیه مقدسه و نیز در منابع دیگرى همچون رجال شیخ،یا رجال طبرى آمده است.این جدول که نام ۸۲ نفر را در بر دارد چنین است:اسلم ترکى،انس بن حارث کاهلى،انیس بن معقل اصبحى، ام وهب،بریر بن خضیر،بشیر بن عمر حضرمى،جابر بن حارث سلمانى،جبله بن على شیبانى،جناده بن حارث انصارى،جندب بن حجیر خولانى،جون مولى ابو ذر غفارى،جوین بن مالک ضبعى،حبیب بن مظاهر،حجاج بن مسروق،حر بن یزید ریاحى، حلاس بن عمرو راسبى،حنظله بن اسعد شبامى،خالد بن عمرو بن خالد،زاهر مولى عمرو بن حمق خزاعى،زهیر بن بشر خثعمى،زهیر بن قین بجلى،زید بن معقل جعفى، سالم مولى بنى المدینه کلبى،سالم مولى عامر بن مسلم عبدى،سعد بن حنظله تمیمى، سعد بن عبد الله،سعید بن عبد الله،سوار بن منعم بن حابس،سوید بن عمرو خثعمى، سیف بن حارث بن سریع جابرى،سیف بن مالک عبدى،حبیب بن عبد الله نهشلى،شوذب مولى شاکر،ضرغامه بن مالک،عابس بن ابى شبیب شاکرى،عامر بن حسان بن شریح، عامر بن مسلم،عبد الرحمان بن عبد الرحمان بن عبد الله ارحبى،عبد الرحمان بن عبد ربه انصارى،عبد الرحمان بن عبد الله بن یزید عبدى،عبید الله بن یزید عبدى،عمران بن کعب، عمار بن ابى سلامه،عمار بن حسان،عمرو بن جناده،عمر بن جندب،عمرو بن خالد ازدى، عمر بن خالد صیداوى،عمرو بن عبد الله جندعى،عمرو بن ضبیعه،عمرو بن قرضه،عمر بن قرضه،عمر بن عبد الله ابو ثمامه صائدى،عمرو بن مطاع،عمیر بن عبد الله مذحجى،قارب مولى الحسین«ع»،قاسط بن زهیر،قاسم بن حبیب،قره بن ابى قره غفارى،قعنب بن عمر، کردوس بن زهیر،کنانه بن عتیق،مالک بن عبد بن سریع،مجمع بن عبد الله عائذى، مسعود بن حجاج و پسرش،مسلم بن عوسجه،مسلم بن کثیر،منجح مولى الحسین«ع»، نافع بن هلال،نعمان بن عمرو،نعیم بن عجلان،وهب بن عبد الله،یحیى بن سلیم،یزید بن حصین همدانى،یزید بن زیاد کندى،یزید بن نبیط.

جدول دوم،اسامى کسانى است که در منابع متأخرترى مانند زیارت رجبیه،«مناقب»

ابن شهرآشوب،«مثیر الأحزان»یا«لهوف»آمده است که عبارتند از:(۲۹ نفر)ابراهیم بن حصین،ابو عمرو نهشلى،حماد بن حماد،حنظله بن عمرو شیبانى،رمیث بن عمرو،زائد بن مهاجر،زهیر بن سائب،زهیر بن سلیمان،زهیر بن سلیم ازدى،سلمان بن مضارب، سلیمان بن سلیمان ازدى،سلیمان بن عون،سلیمان بن کثیر،عامر بن جلیده(یا:خلیده)، عامر بن مالک،عبد الرحمان بن یزید،عثمان بن فروه،عمر بن کناد،عبد الله بن ابى بکر، عبد الله بن عروه،غیلان بن عبد الرحمان،قاسم بن حارث،قیس بن عبد الله،مالک بن دودان، مسلم بن کناد،مسلم مولى عامر بن مسلم،منیع بن زیاد،نعمان بن عمرو،یزید بن مهاجر جعفى.

از نظر سن و سال،تعدادى از این شهدا جوان بودند.نام این جوانان شهید در رکاب حسین«ع»از بنى هاشم و دیگران اینهاست:على اکبر،عباس بن على،قاسم،عون بن على، عبد الله بن مسلم،عون و محمد(پسران زینب کبرى)،وهب،عمرو بن قرظه،بکیر بن حر، عبد الله بن عمیر،نافع بن هلال،سیف بن حارث،اسلم،عمرو بن جناده،مالک بن عبد و….

ستایش عظیمى را که سید الشهدا«ع»شب عاشورا از یاران خویش کرد،نام آنان را جاویدان و مقامشان را جلوه‏گر ساخت.آنجا که فرمود:من اصحابى شایسته‏تر و بهتر از یاران خود نمیشناسم«فانى لا اعلم اصحابا اولى و لا خیرا من اصحابى و لا اهل بیت ابر و لا اوصل من اهل بیتى،فجزاکم الله عنى جمیعا خیرا».(۶) در زیارت ناحیه مقدسه هم امام زمان«ع»به آنان اینگونه سلام داده است:«السلام علیکم یا خیر انصار…».

در توصیف آن شیر مردان عارف،بسیار سخن میتوان گفت.از زبان دشمن هم میتوان حقایق را شناخت.به مردى که روز عاشورا همراه عمر سعد در کربلا شرکت داشته،گفتند:واى بر تو!آیا ذریه رسول خدا«ص»را کشتید؟گفت:…اگر تو شاهد چیزى بودى که ما دیدیم،تو هم همچون ما میکردى.گروهى بر ما تاختند که دستهاشان بر قبضه شمشیرها بود،همچون شیران خشمگین،سواران را از چپ و راست درهم مینوردیدند و خویش را به کام مرگ میافکندند.نه امان میپذیرفتند،نه علاقه به مال داشتند و نه چیزى میتوانست مانع ورودشان بر برکه‏هاى مرگ گردد!اگر اندکى از آنان دست بر میداشتیم،جان همه سپاه را میگرفتند.اى بى مادر،پس میخواستى چه کنیم؟ !…(۷) براى آشنایى با برخى فضایل آنان،که حواریین امام حسین«ع»بودند،رجوع کنید به«منتخب التواریخ»،ص ۲۴۵ تا ۲۵۵ که بیست و شش فضیلت براى آنان بر شمرده است،از جمله:

رضایت از خدا،با وفاترین اصحاب،ثبت بودن نامشان در لوح محفوظ،برتر بودن مقامشان از همه شهدا،همت والا با عده کم،توفیق باز گشت به دنیا در عصر رجعت، معروف بودنشان در آسمانها،شوق شهادت در رکاب امام حسین«ع»،یاران واقعى دین خدا،وارستگى و زهد و عبادت،دفن در سرزمین مقدس کربلا و….همین فضیلتهاست که آنان را محبوب دلها ساخته و در دنیا و آخرت،مورد غبطه جهانیانند.قبر شهداى کربلا همه یکجا در حرم سید الشهدا«ع»است.

در راه دوست کشته شدن آرزوى ماست‏

دشمن اگر چه تشنه به خون گلوى ماست‏

 گردیم دور یار،چو پروانه گرد شمع‏

 چون سوختن در آتش عشق آرزوى ماست‏

 از جان گذشته‏ایم و به جانان رسیده‏ایم‏

 در راه وصل،این تن خاکى عدوى ماست‏

 خاموش گشته‏ایم و فراموش کى شویم‏

 بس این قدر که در همه جا گفتگوى ماست‏

 ما را طواف کعبه بجز دور یار نیست‏

 کز هر طرف رویم،خدا روبروى ماست‏

پی نوشتها

۱ـاز جمله در سفینه البحار،ج ۲،ص .۱۱

۲ـر.ک:انصار الحسین،الدوافع الذاتیه لأنصار الحسین،ابصار العین فى انصار الحسین،فرسان الهیجاء،عنصر شجاعت،اسوه‏هاى جاوید،مقاتل الطالبیین،موسوعه المصطفى و العتره،ج ۶،ص ۲۰۱ و….

۳ـجزوه«تشکیلات توحیدى عاشورا»،فاطمى پناه،ص .۲۳

۴ـانصار الحسین،محمد مهدى شمس الدین،ص .۱۱۱

۵همان،ص ۱۱۷،در باره شهداى عاشورا،از جمله ر.ک:مجله«تراثنا»،شماره ۲،مقاله«تسمیه من قتل مع الحسین».

۶ـمقتل خوارزمى،ج ۱،ص ۲۴۶،لهوف،ص .۷۹

۷ـشرح نهج البلاغه،ابن ابى الحدید،ج ۳،ص .۲۶۳

منبع :جواد محدثی؛فرهنگ عاشورا؛ ص ۴۹