استانداردهایی برای تنبیه

تنبیه در اصطلاح عبارتست از کیفری که در اثر انجام عمل خاصی اعمال می‌شود. البته همان طوری که از آیات و روایات بر می‌آید، تنبیه و کیفر در تربیت اسلامی، اولین و تنها راه کنترل نیست بلکه هنگامی که ارشادها و نصیحت ها، بی اعتنایی ها و تذکر ها مفید واقع نشود، مسئله تنبیه پیش خواهد آمد.

تنبیه کار زشت و به موقع خودش الزامی است. اگر احساسات و عکس العمل های شما برای وادار کردن کودک به انجام کارهای قابل قبول و یا خودداری از کارهای نا پسند کافی نیست، باید از تنبیه استفاده کنید. تنبیه، تاوانی است که کودک برای اطاعت نکردن از مقررات می‌پردازد.

تنبیه باید تا آنجا که ممکن است با خطا متناسب باشد. محروم کردن کودک از شرکت در مسابقه فوتبالی که با اشتیاق بسیار زیادی انتظارش را کشیده است، به این دلیل که اتاقش را مرتب نکرده بسیار نامتناسب است. وقتی شدت تنبیه بسیار زیاد باشد، ممکن است کودک نتواند آن چیزی را بیاموزد که شما قصد آموختنش را به او داشته‌اید.

شما ممکن است بخواهید اهمیت رفتار را به طریق خاصی به او نشان دهید، اما کودک، تنبیه شما را ظلم به خود تلقی خواهد کرد و در نتیجه، موضوع کار ناپسند خود را فراموش می‌کند. او به خود حق می‌دهد که شما را آدمی خشن بداند. او به هیچ وجه قادر نیست رفتار خود را غلط بداند؛ به خصوص وقتی که شدت تنبیه، روی مسئله اصلی سایه بیندازد. تنبیه ملایم‌تر به احتمال بیشتری کودک را متوجه کار ناپسند خود می‌کند و بیشتر احتمال دارد که رفتار خود را عوض نماید و آن طور که شایسته است رفتار کند.

تحقیقات نشان داده‌اند که تنبیه بسیار شدید، باعث می‌شود تا کودک یاد بگیرد که بار دیگر نباید گیر بیفتد.

اگر کودک شما، یک کار ناپسند را به دفعات تکرار می‌کند، رفتارش را به تذکر دهید و بگویید که به نظر شما، او باید تنبیه بشود. به او بگویید برای این که تنبیه‌اش عادلانه باشد، باید به اتفاق هم در مورد نوع تنبیه تصمیم بگیرید و از او بپرسید که به نظر او چه تنبیهی مناسب است.

پاسخ او، شما را به حیرت وا می‌دارد زیرا آنچه او به شما پیشنهاد می‌کند، آن قدر شدید است که شما حتی فکرش را هم نمی‌کرده‌اید!

وقتی او را در این تصمیم گیری شرکت می‌دهید در موقعیتی قرار می‌گیرید که می‌توانید به او تخفیف دهید و از شدت تنبیه بکاهید، شما همچنان حاکم باقی می‌مانید اما ملایمت و حمایت و قضاوت عادلانه ی خود را هم نشان می‌دهید.

تنبیه، وقتی می‌تواند در تربیت کودک موثر باشد که شما اوضاع را تحت کنترل داشته باشید اما در عین حال باید علاقه و توجه خود را هم به کودک نشان بدهید. شما باید به او نشان دهید که احساسات او را در نظر می‌گیرید و به او بفهمانید که او را درک می‌کنید. تنبیه بدون در نظر گرفتن احساسات، منظور شما را برآورده نمی‌کند. والدین می‌توانند قیافه شرمنده ای به خود بگیرند و به کودک بگویند که متاسفانه مجبور به تنبیه او هستند زیرا هر راه دیگری با شکست مواجه شده و این آخرین راه حل آنهاست.

و در آخر توجه شما را به روایتی از امام موسی بن جعفر(علیه السلام) جلب می‌کنم که در جواب شخصی که راجع به کودک خود شکایت داشت، فرمودند: او را مزن، با او قهر کن، ولی طول مده و زود، آشتی کن.(۱)

پی‌نوشت

(۱). علامه مجلسی؛ بحار الانوار ج ۲۳ ص ۱۱۴.

منابع: تشویق و تنبیه از دیدگاه قرآن کریم؛ کبری(فرشته) کاشانیها؛ موسسه فرهنگی نشر ورامین

کاش والدینم می‌دانستند؛ نوشته دکتر لی سالک؛ ترجمه مهندس کامران دبیری؛ نشر رامین

تبیان