آسیب ها و پیامدهای منفی شبکه های ماهواره ای بر خانواده ها

در چند سال اخیر، بسیاری از رسانه‌های داخلی مانند تلویزیون و روزنامه، سعی کرده‌اند مردم را نسبت به نادرست بودن و زیان آور بودن این تبلیغات و محصولات آگاه کنند اما این روند گویا همچنان ادامه دارد و نتیجه‌ای جز افزایش مصرف گرایی ندارد.

ابتدا چنین به نظر می‌آمد که پیشرفت رسانه‌های ماهواره‌ای، پدیده‌ای کاملا مطلوب و عاری از خطاست و برای تحقق دهکده جهانی، لازم و ضروری است. گرچه ماهواره و تکنولوژی‌های جدید ارتباطی، سهم به سزایی در پیشرفت علم و رفاه انسانی دارند اما در تجربه کوتاه و چندین ساله معلوم شده است دارای برخی آسیب‌ها و پیامدهای منفی نیز هست.

با شناخت به موقع این آسیب ها، می‌توان زمینه را برای بهره برداری هر چه بهتر از این تکنولوژی، آماده ساخت. بنابراین در این مقاله بر آن شدیم شما را با برخی از آسیب‌ها و پیامدهای منفی ماهواره برای کودکان، جوانان و بزرگسالان، آشنا کنیم.

ترویج خشونت

یکی از مهمترین و آشکارترین پیامدهای منفی فیلم‌ها و برنامه‌های شبکه‌های ماهواره ای،افزایش خشونت در جامعه است. تحقیقات مختلف روانشناسی با محوریت نظریه یادگیری مشاهده‌ای آلبرت بندورا نشان داده اند مشاهده صحنه‌های خشونت آمیز، گرایش به پرخاشگری را در بینندگان آن بالا می‌برد و این در حالی است که حجم قابل مشاهده برنامه‌های ماهواره‌ای به فیلم‌های سینمایی و سریال‌هایی اختصاص دارد که در آن صحنه‌های خشونت آمیز به طور مکرر تکرار می‌شود.

سهل و آسان نشان دادن کشتار و قتل و هرگونه جنایت با سلاح سرد و گرم، ترس بیننده را فرو می‌ریزد؛ در واقع هنگامی که بیننده ساعت‌های متوالی، چنین برنامه‌هایی را می‌بیند، گویا در کلاس آموزشی ترویج خشونت قرار گرفته است. این تاثیرپذیری بر روی کودکان و نوجوانان بیشتر و قابل تامل تر است.

بلوغ زودرس و دسترسی سریع به اطلاعات جنسی

اکثر سریال‌ها و برنامه‌های ماهواره‌ای به راحتی و بدون هیچ سانسوری، مسائل جنسی را مطرح می‌کنند و نمایش می‌دهند. این شیوه ارائه اطلاعات حتی در آگهی‌های بازرگانی ماهواره‌ای نیز به وفور دیده می‌شود.

متاسفانه بارها مشاهده شده فرزندان کوچک خانواده نیز بدون هیچ محدودیتی و در کنار والدین خود به تماشای این صحنه‌ها پرداخته اند و این در حالی است که هیچگونه ظرفیتی برای پذیرش اینگونه اطلاعات ندارند، در نتیجه تحت تاثیر آن قرار می‌گیرند. بلوغ زودرس یکی از نتایج منفی این مسئله است. الگوگیری و تکرار اعمال مشاهده شده با فرزندان کوچکتر نیز، بارها به علت همین مسئله گزارش شده است.

باورهای غلط درباره مسائل عاطفی و جنسی

تبلیغات غلط و غلو شده در شبکه‌های ماهواره‌ای که دائما بر توانایی‌های جنسی افراد مجرد و متاهل تاکید می‌کنند، می‌تواند زمینه ساز شکل گیری باورهای غلط و کسب اطلاعات نادرست در زمینه مسائل جنسی افراد شود. این برنامه‌ها و تبلیغات که هدفی جز فروش محصولات خود ندارند، باعث شده اند بسیاری درباره چگونگی و توانمندی‌های جنسی خود شک کنند و در پی درمان‌های نادرست بروند.

از سویی اطلاعاتی که برنامه‌های ماهواره‌ای درباره چگونگی روابط عاطفی در سریال‌ها و فیلم‌های خود نشان می‌دهند، باعث شکل گیری سبک‌های نادرست ارتباطی بین جوانان می‌شود.

فراهم سازی گسست و درگیری بین نسلی

تاثیر برنامه‌های ماهواره‌ای بر روی فرزندان خانواده‌ها یا همین نوجوانان و جوانان بیشتر است، به طوری که این گروه زمان بیشتری را صرف تماشای برنامه‌های ماهواره‌ای می‌کنند. این برنامه‌ها ارزش ها، باورها، تصورات، انتظارات و جهت گیری‌های ارزشی متفاوتی را تبلیغ و عرضه می‌کنند که باعث می‌شود به مرور زمان فاصله روانی بین والدین و فرزندان بیشتر و بیشتر شود و به انقطاع یا گسست نسلی بینجامد.

البته در پرونده شماره ۶۸ سپیده دانایی گفته شد بروز شکاف بین نسلی در بستر رشد، پیشرفت و تجارب متفاوت، اجتناب ناپذیر است و حتی زمینه ترقی و تعالی را فراهم می‌کند اما گسست و درگیری بین نسلی شدیدتر خواهد بوده و می‌توان آن را تا حدودی منفی ارزیابی کرد؛ زیرا در این وضعیت غالبا نوجوانان و جوانان می‌کوشند آخرین پیوندهای وابستگی خود را از والدین یا نسل بالغ بگسلند و اغلب در این راه به گردنکشی و طغیانگری می‌پردازند.

خلاصه آن که در یک گسست نسلی به جای تعامل بر سر ارزش‌ها جنگی تمام عیار شکل می‌گیرد. اختلافات و درگیری‌های شدید بین فرزندان و والدین، ترک منزل بدون اطلاع، حرمت شکنی‌ها و … نتیجه این فرایند است.

ایجاد زمینه‌های اختلاف و تنش بین همسران

تماشای صرف و غیرنقادانه‌ای برنامه‌های متنوع ماهواره‌ای و مقایسه منفی خود با شخصیت‌ها و داستان‌های این برنامه ها، می‌تواند خوراک لازم، برای ایجاد یک درگیری حسابی بین زن و شوهر را فراهم کند.

در واقع باید بپذیریم برنامه‌های ماهواره‌ای در فضا و جامعه دیگر ساخته شده و منطبق با هنجارها و ارزش‌های آن جامعه است که به طبع، برخی از این هنجارها و ارزش ها، با جامعه ما تداخل دارد و حتی متضاد است؛ حال اگر بخواهیم زندگی خود و همسرمان را با توجه به مشاهدات برنامه‌های ماهواره‌ای مقایسه، تفسیر و ارزیابی کنیم، خوب معلوم است که به در بسته می‌خوریم.

این در بسته می‌تواند منبع ناکامی، سرخوردگی و خشم ما را فراهم کند و در نتیجه باعث بروز تنش و درگیری در محیط خانواده شود. مقایسه‌های ذهنی نادرست، انتظارات نامعقول، توجیهات اشتباه، نارضایتی بی مورد، حسادت، روابط پنهانی و … در روابط همسران، همگی می‌تواند ناشی از تاثیر همین برنامه‌های ماهواره‌ای باشد.

کاهش تعاملات واقعی

شاید بارها پیش بیاید در خانه مشغول تماشای برنامه‌های ماهواره‌ای هستیدو عملا ورود، خروج یا صحبت‌های سایر اعضای خانواده خود را متوجه نمی‌شوید. این مسئله یکی از آسیب زا ترین پیادهای استفاده مفرط از برنامه‌های تلویزیونی و ماهواره‌ای است که باعث می‌شود، ارتباط برقرار کردن و تعاملات بین خانوادگی و حتی دوستان خودرا در اولویت دوم قرار دهیم و زمان بیشتری را به تماشای برنامه‌های مختلف بپردازیم. این مسئله خود به مرور باعث ایجاد فاصله روانی بین همسران، فرزندان، والدین و دوستان می‌شود.

وابستگی و اتلاف وقت

برنامه‌های ماهواره‌ای چنان با جذابیت و تنوع همراه می‌شوند که همه سعی خود را بر میخکوب کردن و یکجا نشاندن بیننده خود می‌کنند. این تنوع، سرگرمی و جذابیت باعث می‌شود برخی افراد تا ساعت ها، زمان خود را برای تماشای برنامه‌های مختلف ماهواره‌ای اختصاص بدهند که نتیجه‌ای جز اتلاف وقت ندارد و حتی گاهی باعث ایجاد وابستگی می‌شود؛ به طوری که اگر زمانی فرد نتواند یک برنامه را به هر دلیلی مشاهده کند، دچار احساسات منفی می‌شود و دائما در پی رفع آن دلیل خواهد بود، انگار نبض زندگی او با نبض ماهواره، گره خورده است.

افت عملکردهای تحصیلی و شغلی

تماشای مفرط برنامه‌های ماهواره‌ای آن هم تا پاسی از نیمه شب، باعث کاهش عملکردهای آموزشی و تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان می‌شود؛ بطوری که در کلاس درس دائما چرت می‌زنند و وقت کمی را نیز برای انجام تکالیف درسی و آموزشی خود می‌پردازند. همچنین افراد بزرگسال نیز در محیط کار با مواردی چون تاخیر،غیبت و اهمالکاری روبرو می‌شوند که باعث افت عملکرد شغلی آنان می‌شود.

افزایش مصرف گرایی

زمان زیادی از برنامه‌های ماهواره‌ای به تبلیغات کالاهای مختلف اختصاص یافته است. بیشتر این تبلیغات بر محور کالاهای بهداشتی – آرایشی و مُد است. این تبلیغات آنچنان با جذابیت و پرتکرار ارئه می‌شوند که مخاطب خود را به خرید آن ترغیب و وسوسه می‌کند.

در چند سال اخیر بسیاری از رسانه‌های داخلی مانند تلویزیون و روزنامه سعی کرده اند مردم را نسبت به نادرست بودن و زیان آور بودن این تبلیغات و محصولات آگاه کنند اما این روند گویا همچنان ادامه دارد و نتیجه‌ای جز افزایش مصرف گرایی ندارد.

تهدید سلامت جسمانی

تماشای مفرط برنامه‌های ماهواره‌ای باعث ایجاد سکون و بی حرکتی در بینندگان آن می‌شود که این خود می‌تواند زمینه‌های سردرد شدید، گردن درد، اختلالات خواب، خشک شدن چشم‌ها و دشواری در دید، اضافه وزن و … را فراهم کند.

با این توصیف می‌توان گفت گرچه ماهواره می‌تواند در هشیار کردن، اطلاع رسانی و پیشرفت نقش مهمی داشته باشد، اثرات و پیامدهای منفی نیز به جای می‌گذارد؛ تا جایی که کشورهای مختلف برای این موضوع در حال چاره اندیشی هستند و هزینه‌های هنگفتی را صرف کاهش آسیب‌های ماهواره می‌کنند. شما می‌توانید با مطالعه مقاله «راهکارهای کاهش آسیب‌های ماهواره»، در همین شماره، با برخی از شیوه‌های پیشگیرانه و مقابله‌ای کاهش و کنترل پیامدهای منفی ماهواره آشنا شوید.

منبع: میگنا