آثار حضور زنان در مساجد

حضور زنان در مسجد آثار فراوانی را به دنبال دارد. چون مساجد خانه‏‌های خدا در روی زمین:

۱- مرکز وحی و انوار الهی

۲- بازاری از بازارهای آخرت

۳- و منبع فیوضات معنوی، اجتماعی، سیاسی، اخلاقی، تربیتی و عبادی است که بانوان نیز با شرایطی می‏‌توانند از همه این نتایج و آثار برخوردار شوند. احادیث می‏‌گویند مسجدها خانه خدا در روی زمین‏‌اند. جایی که حضور خداوند بیشتر احساس می‌شود و قداست آن با هیچ یک از جاهای زمین قابل مقایسه نیست.

الف) آثار عبادی حضور زنان در مساجد

خداوند در قرآن کریم یکی از اهداف اساسی برپایی مساجد را عبادت و پرستش خداوند دانسته و فرموده است: «أنَّ الْمَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللّهِ أحَدا».۴ «مساجد، از آن خدا است؛ پس هیچ کس را با خدا نخوانید».

مرحوم طبرسی برای کلمه «مساجد» چند معنا ذکر نموده است. یکی از آن معانی، این است که بگوییم مراد از «مساجد» در آیه شریفه تمام مکان‌هایی است که در آن‏جا برای خداوند عبادت و پرستش می‏‌شود.۵ در سوره اعراف آمده است: «وَ أقیمُوا وُجوهَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَ ادْعُوه مُخلِصینَ لَهُ الدّین کَما بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ».۶ «توجه خود را هنگام عبادت در هر مسجدی به سوی او کنید و دین خود را برای او خالص کنید همچنان که در آغاز شما را آفرید بار دیگر در رستاخیز باز می‏‌گردید».

بنابراین، در قرآن کریم هر جا که از مسجد نامی برده شده ،جنبه عبادی آن مدّ نظر قرار گرفته است. در روایات نیز به جنبه‌های عبادی آن توجه بیشتر شده، و این نشان دهنده آن است که اولیاء دین(علیهم السلام) بر جنبه‏‌های عبادی مسجد تأکید فراوانی داشتند.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می‏‌فرماید: «کُلُّ جُلُوسٍ فِی الْمَسْجِدِ لَغْوٌ إلاّ ثلاَثهٌ: قرائهُ مُصلٍّ، أوْ ذِکرُ اللّهِ، أوْ سائِلٌ عَنْ عِلْمٍ».۷

«هر گونه نشستنی در مسجد بیهوده است، مگر این که برای سه کار باشد: خواندن قرآن، خدا را یاد کردن و یا دانش اندوختن».

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در جای دیگر فرمود: «إنَّما نُصِبَتِ الْمَساجِدُ لِلْقُرآنِ».۸ «مساجد را برای قرآن خواندن ساخته‌اند». با توجّه به این روایات و آیات شریفه یکی از آثار حضور و شرکت زنان در مساجدن استفاده و بهره‏‌وری از اعمال عبادی در این مکان مقدس است. اگر بانوان با رعایت شرایط در این مکان‌های الهی وارد شوند، می‏‌توانند از اجر و پاداش عبادت کنندگان واقعی در مساجد برخوردار شوند.

ب) آثار علمی حضور زنان در مساجد

وقتی زنان در مسجد گرد هم می‌‏آیند، بهترین زمانی است که می‏‌توانند از مسائل دینی و قرآن بهره‌مند شوند؛ چون یکی از اهداف بنای مسجد، برگزاری جلسات علمی و بیان احکام و مسائل اسلامی است؛ همان ‏طور که در زمان رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) مرسوم بوده است. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در روایتی به ابوذر فرمود: «مسجد، محل پاسخ و پرسش در خصوص مسائل علمی است و فقط در این صورت است که می‌توان در آن نشست».

حضرت علی(علیه السلام) در یکی از سخنان خود بهره‌برداری از علم و دانش را یکی از نتایج و آثار رفتن به مسجد ذکر می‏‌کند و می‏‌فرماید:

«مَن اخْتَلَفَ إلی الْمَسْجِدِ أصابَ إحْدیَ الثَّمانِ: أخاً مستفاداً فی اللّهِ، أوْ عِلْما مُسْتَطْرِفا، أوْ آیهً مُحْکَمَهً، أوْ یَسمَعُ کَلِمهً تدُلُّ علی هُدیً، أوْ رَحْمهً مُنْتَظِرهً، أوْ کَلِمَهً تَرُدُّهُ عَن رِدی، أوْ یترُک ذَنْبا خَشْیَهً أوْ حَیاءً».۹ *

مسجد علاوه بر جنبه‏‌های دینی و فرهنگی، به عنوان یک سنگر و نهاد سیاسی در جامعه اسلامی مطرح است. حضور زنان در مساجد می‌تواند یکی از جلوه‌های سیاسی این قشر عظیم در جامعه باشد.

«کسی که به مسجد برود، یکی از منافع هشتگانه نصیبش خواهد شد: برادران ارزشمندی پیدا می‏‌کند؛ یا با علم و دانش روز آشنا می‏‌شود؛ یا عقاید خود را بر دلیل و برهان استوار می‌سازد؛ یا سخنانی که موجب هدایتش شود می‏‌شنود؛ یا رحمت الهی شامل حالش می‏‌گردد؛ یا از پندهایی که او را از گناه باز می‏‌دارد بهره‏‏‌مند می‏‌شود؛ یا به خاطر حیا و آبروی خویش یا ترس از خدا ترک گناه می‏‌نماید».

حضرت(علیه السلام) با این بیان گویا و رسای خود، می‏‌فهماند که مسجد، یکی از مراکزی باید باشد که مسائل اسلامی و دینی و موعظه حسنه در آن واقع شود تا هر کسی به این خانه مقدس رفت و آمد می‏‌کند، علاوه بر بهره عبادی، از مسائل دینی و اسلامی نیز بهره‏‏‌مند می‏‌شود.

امروزه که درهای مساجد بر روی همگان گشوده است و به مناسبت‌های گوناگون در آنها سخنرانی‌ها صورت می‏‌پذیرد و علوم اسلامی تبلیغ می‏‌شود، زنان می‏‌توانند با حضور خود، بهره‏‌های فراوانی ببرند که هم پاداش تحصیل علم بر آن مترتب شود و هم ثواب حضور در مسجد.

اهمیّت رفتن به مسجد برای فراگیری علم و دانش، به اندازه‏‌ای است که بعضی از فقها رفتن زنان را به مسجد جهت فراگیری مسائل اسلامی واجب دانسته‌اند و گفته‌‏اند: «اگر راهی برای یادگرفتن مسائل اسلامی جز از طریق رفتن به مسجد وجود ندارد، واجب است(زنان) به مسجد بروند».

ج) آثار سیاسی حضور زنان در مسجد

بی‌تردید اکنون یکی از مراکز سیاسی مهم در جامعه اسلامی، مسجد است. مسجد علاوه بر جنبه‏‌های دینی و فرهنگی، به عنوان یک سنگر و نهاد سیاسی در جامعه اسلامی مطرح است. حضور زنان در مساجد می‏‌تواند یکی از جلوه‏‌های سیاسی این قشر عظیم در جامعه باشد. حضور زنان در مساجد، بیانگر حضور فعال آنان در جامعه اسلامی و مجامع دینی و مذهبی است.

زنان با حضور خود در مساجد، وحدت و همبستگی در سطح اجتماع را به ارمغان می‏‌آورند. در برخی روایات کسانی که بعد از شنیدن اذان بدون عذر از مسجد خارج می‏‌شوند «منافق» خوانده شده‌اند. رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) جهت حفظ انسجام و همبستگی و اجتناب از هر گونه تفرقه و پراکندگی فرمود:

«مَنْ سَمِعَ النّداءَ فِی الْمَسْجِدِ فَخَرجَ مِنْ غَیْرِ عِلّهٍ فَهُوَ مُنافِقٌ إلاّ أنْ یُریدَ الرُّجُوع إلَیْهِ».۱۰ «کسی که در مسجد صدای اذان را بشنود و بدون علت از مسجد خارج شود، منافق است جز این که قصد برگشت به مسجد را داشته باشد».

از صدر اسلام تاکنون، مسجد به عنوان کانون طرح مسائل سیاسی مطرح بوده است و عدم حضور زنان، آنان را از آگاهی نسبت به بسیاری از مسائل مهم سیاسی کشور و جهان اسلام محروم می‏‌کند.

د) آثار معنوی حضور زنان در مساجد

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «من کان القرآن حدیثه و المسجد بیته بنی‏ الله تعالی لَهُ بیتا فی‏الجنّه».۱۱ «کسی که کلام و ذکرش قرائت قرآن باشد و مسجد خانه‌اش، خداوند متعال خانه‏‌ای در بهشت برایش مهیا سازد».

آن که در مسجد مأوی می‏‌کند و با خدا به راز و نیاز می‏‌پردازد و شیرین‏‌ترین گفتارش را کلام او می‏‌داند، لابد اجری دارد و سزاوار بزرگداشت که بنا بر حدیث فوق، خداوند در بهشت برایش خانه‌ای در نظر می‏‌گیرد و این بهترین پاداشی است که یک بنده می‏‌تواند توقع داشته باشد.

حضور زنان در مسجد برای انجام نماز جماعت در عصر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) از مسلّمات تاریخ است. و نیز اصولاً کسی که اراده مسجد می‏‌کند و به آن سو گام برمی‌دارد، یک نورانیت در او پدید می‏‌آید که ما با دیدگان عادی، قادر به درک آن نیستیم و اگر فرض کنیم کسی که کار خیری انجام می‏‌دهد و یا دستگیری از درمانده‌ای می‏‌کند، یک حالت شادابی و رضایت وجدان به او دست می‏‌دهد؛ به همان اندازه که یک گناهکار با گناه خود، احساس افسردگی و نگرانی در او پدید می‌آید.

امام صادق(علیه السلام) فرمود: «آن که به سوی مسجد برود و گام‏‌هایی که بر می‏‌دارد، آن اندازه مبارک است که زمین و هفت زمین بر او تسبیح می‏‌کنند».۱۲

شیخ‏ الرئیس ابوعلی‏ سینا برای ابوسعید ابوالخیر نوشت که چه لزومی دارد مردم همه در مسجد اجتماع کنند با این که خداوند از رگ گردن به انسان نزدیک‏تر است،۱۳ هر جا که باشی اگر رابطه‌ات با خدا برقرار سازی، نتیجه خواهی گرفت.

ابوسعید در پاسخ نوشت: اگر چند چراغ در یک جا روشن باشد اگر یکی از آنها خاموش شده چراغ‌های دیگر روشن است. ولی اگر همان چراغ‌ها هر کدام در اطاق دربسته‏‌ای باشد، اگر یکی از چراغ‌ها خاموش شود آن اطاق تاریک می‏‌گردد. انسان‌ها نیز این‏گونه‏‌اند. بعضی گنه‏کار هستند؛ اگر تنها باشند شاید موفق به فیوضات و برکات نور الهی نشوند؛ ولی اگر در اجتماع باشند شاید خداوند به برکت وجود بعضی دیگر، افراد اجتماع آنان را نیز مشمول فیوضات و برکاتش قرار دهد.۱۴

ه) آثار اخلاقی و تربیتی حضور زنان در مسجد

از آن جایی که زنان بخش عمده اوقات خود را صرف کارهای خانه و تربیت فرزندان می‏‌کنند و گاهی نیز مشکلات زندگی آنها را در تنگنا قرار می‏‌دهد نیاز دارند تا به گوشه‌ای بروند و با خود خلوت کنند و کمی آرامش بیابند.

زنان برای پرورش فرزندان در دامن خود، بیش از مردان به راز و نیاز احتیاج دارند؛ چرا که فرزندان به کانونی نیاز دارند که هم آرام باشد و هم امین و هم پاک. مسجد جایی است که با دعاها و راز و نیاز بنده، خدای بزرگ بسیار خرسند می‏‌شود و در روایت هم آمده است که وقتی بنده‌ای از دل خدا را صدا بزند خداوند بسیار خوشحال می‏‌شود و به فرشتگان می‏‌گوید: گوش کنید و ببینید این بنده‌‏ام چه قدر عاشقانه مرا صدا می‏‌کند.

وقتی جماعتی در یک زمان گرد هم می‏‌آیند و خدا را می‏‌خوانند، میان آنها هستند کسانی که دل شکسته پروردگارشان را می‏‌خوانند و در پرتو این رضایت خدا بندگان گناه‏کار هم به فیض خواهند رسید؛ هر چند اندک باشد. در بعضی از روایات نیز آمده است که دعا به صورت جمعی و گروهی مقبول‌تر و پسندیده‌تر است.

از جمله این سخن امام صادق(علیه السلام)که فرمود: «مَا اجْتَمَعَ أرْبَعهُ رهطٍ قطّ علی أمرٍ واحدٍ فدعوا اللّهِ عزّوجلّ إلاّ تفرقوا عن إجابه».۱۵ «هیچ‏گاه چهار نفر با هم اجتماع نکرده‌اند که برای مطلبی به درگاه خدا دعا کنند جز این که با اجابت آن دعا از هم جدا شده‌اند».

امام صادق(علیه السلام) در حدیث دیگری فرمود: «کانَ أبی إذا حَزَنَهُ أمْرٌ جَمَعَ النّساء و الصّبیان ثمّ دعا وَ أمّنوا».۱۶ «هرگاه پیش‏امدی پدرم را غمناک می‏‌کرد زنان و کودکان را جمع می‏‌کرد، سپس دعا می‏‌نمود و آنها آمین می‏‌گفتند».

شرایط حضور زنان در مساجد

۱ـ از رفتن انفرادى بپرهیزند

امام صادق(علیه السلام) فرمود: من مشی الى المسجد لم یضع رجلا على رطب و لا یابس الا سبحت له الارض الى الارضین السابعه(وسائل ج۳:ص۴۸۲) کسى که به سوى مسجد حرکت کند، گام بر تر و خشک نمى‌گذارد، مگر این که زمین تا طبقات هفتگانه‌اش تسبیح او مى‌گویند).

۲ـ رعایت پوشش اسلامی

خداوند خطاب به رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) مى‌فرماید: (یا ایها النبى قل لازواجک و بناتک و نساء المؤمنین یدنین علیهن من جلابیبهن ذلک ادنى ان یعرفن فلایؤذین و کان اللّه غفورا رحیما).(احزاب /۵۹) اى پیغمبر! به همسران و دخترانت و به زنان مؤمنین بگو که جلباب‌هاى(روسرى‌هاى) خویش را به خود نزدیک سازند. این کار براى این که شناخته شوند و مورد اذیت قرار نگیرند نزدیکتر است و خدا آمرزنده و مهربان است.

آنچه از این آیه شریفه استفاده مى‌شود این است که زنان باید رفتارشان به گونه‌اى باشد که وقارشان حـفظ شود. زن مسلمان باید آن چنان در میان مردم رفت و آمد کند که علایم عفاف و سنگینى و پاکى از آن هویدا باشد و با این صفت شناخته شود.

۳ـ در بین راه خانه و مسجد توقف نکنند

ائمه معصوم(علیهم السلام) توقف بیهوده در مسجد را مذموم شمرده‌اند تا چه رسد به این که در بین راه توقف بیهوده داشته باشند. پیامبر گرامى اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) خطاب به ابوذر مى‌فرماید: (یا اباذر! کل جلوس فى المسجد لغو الا ثلاثه: قرائه مصل او ذاکر اللّه تعالى او مسائل من علم).(وسائل ۳: ۸۶/، بحار ۷۷: ۸۶) هر جلوسى در مسجد لغو و بیهوده است مگر این که براى سه کار باشد: خواندن قرآن، ذکر خدا و کسب دانش.

بـنـابـرایـن، تـوقف بیهوده در مسجد و خارج از مسجد از دیدگاه روایات اهل بیت(علیهم السلام) مذموم شمرده شده است. در صحیح بخارى از عایشه نقل شده است: (ان رسـول اللّه(صلی الله علیه و آله و سلم) کـان یـصـلـی الصبح بغلس فینصرفن نساء المؤمنین لایعرفن من الغلس او لایعرف بعضهن بعضا).(صحیح بخارى ۴۰۸)

در حدیث دیگر از عایشه آورده است: (ان کـان رسـول اللّه(صلی الله علیه و آله و سلم) لـیـصـلـی الـصـبـح فینصرف النساء متلفعات بمروطهن مایعرفن من الغلس). هم چنین در کتاب(لؤلؤ و مرجان) به نقل از عایشه آمده است: (کـن نساء المؤمنات یشهد مع رسول اللّه صلاه الفجر متلفعات بمروطهن، ثم ینقلبن الى بیوتهن حین یقضین الصلاه لایعرفهن احد من الغلس).(اللؤلو و المرجان ۱: ۱۳۷/باب ۴۰)

۴ـ استفاده نکردن از بوى خوش و آرایش

یـکـى از آداب مـسـجـد، زیـنـت کـردن بـه هنگام مسجد رفتن است. قرآن کریم در سوره اعراف مى‌فرماید: (یا بنى آدم ! خذوا زینتکم عند کل مسجد).(اعراف ۳۱) اى فرزندان آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد به همراه داشته باشید.

در روایات وارد شده است که به هنگام رفتن به مسجد لباس‌هاى نو و زیباى خود را بپوشید. در عروه آمده است: (یستحب التطیب و لبس الثیاب الفاخر عند التوجه الى المسجد).(عروه الوثقى ۱:۴۲۶) مستحب است به هنگام رفتن به مسجد، از بوى خوش و لباسهاى تازه استفاده کند.

همچنین در احوالات امام حسن مجتبى(علیه السلام) آمده است: (وقـتـى بـه نماز بر مى‌خواست بهترین لباس‌هاى خود را مى‌پوشید. علت را پرسیدند، آن حضرت فرمودند: (ان اللّه جمیل یحب الجمال فاتجمل لربی و هو یقول: خذوا زینتکم عند کل مسجد. فاحب أن ألبس أجود ثیابی).(مجمع البیان ج۱ ص ۴۱۲) خدا زیباست و زیبایى را دوست دارد. من براى خدایم خود را آراسته مى‌کنم، چون او مى‌گوید: زینت خود را نزد هر نمازى به تن کنید و من دوست دارم که بهترین لباسم را بپوشم.

بـنـابـرایـن، اسـتفاده از لباس‌هاى تازه، استفاده از بوى خوش، زینت دادن سر و صورت به هنگام مـسـجد رفتن یکى از مصادیق «زینت» در آیه شریفه است که امرى مطلوب و نیکو شمرده شده است. اما همین امر مستحب که این قدر تأکید شده است در مورد زنان روا نیست.

چون آرایش زنان باید بـراى شـوهـرانشـان باشد و بیرون از خانه سبب تحریک بیگانگان مى‌گردد و پرهیز از این کار از خواسته‌هاى در خور توجه دین اسلام است. رسول خدا(صلى اللّه علیه و آله و سلم) در این باره مى‌فرماید: (اذا شهدت احدا کن المسجد فلا تمس طیبا).( صحیح مسلم ۴: ۱۶۲) هنگامى که یکى از شما ـ زنان ـ قصد مسجد کرد نباید از بوى خوش استفاده نماید.

در نـتـیـجه، این که گفته شد شایسته نیست زنان از بوى خوش استفاده کنند یا خود را بیارایند، بدین منظور است که بهانه‌اى براى وسوسه نامحرمان نگردد و گرنه اگر جایى فقط زنان باشند و یـا مـسجدى فقط براى زنان باشد و راه آمد و شدشان ویژه زنان در نظر گرفته شده باشد، معلوم نـیـسـت کـسـى آن را ناروا بداند و یا در خانه هم زنى که تنها براى خرسندى شوهر خود را آرایش مى‌کند نه فقط گناه نیست که مستحب هم هست.

۵ـ عدم اختلاط زن و مرد در مسجد

در تاریخ آمده: پیغمبر اکرم(صلى اللّه علیه و آله و سلم) دستور داد که در آمد و شد زنان را از مردان جدا سازند. روزى اشاره به یکى از درها کرد و فرمودند: (لو ترکنا هذا الباب للنساء…).(سنن ابى داود ۱: ۱۵۶/۵۷۱) «خوب است این در را به بانوان اختصاص دهیم». در کتاب کافى آمده است: پـیـغـمـبـر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) دستور داد که شب هنگام که نماز تمام مى‌شود مردها بعد از زن هاخارج شوند.(سنن ابى داود ۱: ۵۷۱)

نیز درباره خروج مردان و زنان از مسجد و رفت و آمد در کوچه‌ها فرموده است: مردان از وسط و زنان از کنار کوچه یا خیابان بروند.(کافى ج ۵ ص ۵۱۸) در سنن ابى داود آمده است: روزى رسـول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در بیرون مسجد بود. دید مردان و زنان با هم از مسجد بیرون آمدند. رو به زن‌ها کرد و فرمود: بهتر است صبر کنید مردان بروند و بعد شما.(سنن ابى داود ج۲ص ۶۵۸)

به همین دلایل فقها فتوا به کراهت اختلاط زنان و مردان داده‌اند. مرحوم آیه اللّه سید محمد کاظم طباطبائى یزدى(قدس سره) در عروه الوثقى فصل اول مسئله ۴۹ مى‌گوید: (یکره اختلاط الرجال بالنساء الا للعائز).(۲۳)(مختلط شدن مردان و زنان مکروه است مگر در مورد پیرزنان).

۶ـ پرهیز از سخنان بلند و بیهوده

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) درباره پرهیز از بلند کردن صدا در مسجد فرموده اند: (اذا فـعـلـت امـتی خمس عشره خصله حل بها البلاء قیل: یا رسول اللّه ما هن ؟ قال:(اذا ارتفعت الاصوات فی المساجد).(تحف العقول، ص ۲۵) هـنگامى که پانزده خصلت در میان امت من رایج شود بلا بر آنان نازل خواهد شد. از جمله آن‌ها این است که صداها را در مسجد بلند کنند.

پیامبر گرامى اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) ضمن وصایاى خود به ابوذر فرموده‌اند: (یا اباذر! الکلمه الطیبه صدقه و کل خطوه تخطوها الى الصلوه صدقه. یا اباذر! من اجاب داعى اللّه و احـسـن عـمـاره مـساجد اللّه کان ثوابه من اللّه الجنه. فقلت کیف یعمر مساجد اللّه ؟ قال: لاترفع الاصـوات فـیـها و لایخاض فیها بالباطل و لایشترى فیها ولایباع و اترک اللغو مادمت فیها. فان لم تفعل فلا تلومن یوم القیامه الا نفسک).(وسائل ۳:۵۰۷)

اى ابوذر! سخن نیکو، نوعى «صدقه» است و هر قدمى که براى رفتن به نماز بر مى‌دارى صدقه است. اى ابوذر! کسى که دعوت الهى را بپذیرد و مساجد خدا را نیکو و آباد نگه دارد، ثواب و پاداش او از جـانـب خدا بهشت است.

ابوذر عرض کرد: اى رسول خدا! چگونه بایستى مسجد را آباد نمود؟ رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: آباد کردن مسجد به این است که صداها در آن بلند نشود، در آن گفت و گـوهـاى بـاطـل و بیهوده نشود. از خرید و فروش در آن خود دارى شود و تا وقتى که در مسجد هـستى از سخنان بیهوده بپرهیز و اگر این امر را رعایت نکردى در روز قیامت کسى جز خودت را مورد ملامت و سرزنش قرار مده.

وقـتـى کـه شأن مسجد تا این اندازه بلند است و رسول خدا(صلی اللّه علیه و آله و سلم) مردم را از گـفـتـن حـرف هاى بیهوده و غیر عبادت باز مى‌دارد بر مسلمانان است که حرمت مسجد را نگه دارند و حتى از پرداختن به امور دنیا بپرهیزند. به ویژه زنان که نباید صداى آنان را نامحرم بشنود.

در حـقـیقت با بلند کردن صداى خود به دو صورت به گناه مى‌افتند. نخست این که، حرف زدن مذموم خدا است و دیگر این که صداى شان به گوش بیگانه مى‌رسد.

حضرت على(علیه السلام) طى حدیثى در این باره فرمود: (یـأتی فی آخر الزمان قوم یأتون المساجد فیقعدون حلقا ذکرهم الدنیا و حب الدنیا. لاتجالسوهم فلیس للّه فیهم حاجه).(وسائل ۳: ۴۹۳)

در آخر زمان مردمى مى‌آیند که در مساجد حضور پیدا مى‌کنند و تشکیل جلسه مى‌دهند اما از دنیا و دوستى آن سخن مى‌گویند، شما با چنین افرادى همنشینى نکنید(چون) خداوند کارى به آنها ندارد. روزى فـرا مـى رسـد که مردم به مسجد مى‌آیند و گردهم مى‌نشینند و یگانه همشان، دنیا است و سخن گفتن در آن خصوص. با اینان ننشینید که خداوند آنان را آزاد گذاشته است.

حضور زنان در مسجد در روزگار پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)

حضور زنان در مسجد برای انجام نماز جماعت در عصر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)، از مسلّمات تاریخ است. در بعضی از روایات حضور آنان به روشنی ذکر شده است.

امام صادق(علیه السلام) از امام باقر(علیه السلام) نقل می‏‌کند که فرمود: «کان رسولُ ‏اللّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم) یَسْمَعَ صَوْتَ الصّبی وَ هُوَ یَبْکی وَ هُوَ فِیالصّلاهِ فَیُخَفّفُ‏ الصَّلاهَ أنْ تعبَر اُمّه(تصیر الیه خ ل)».۱۷ «رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) هنگام خواندن نماز جماعت، صدای گریه طفلی را شنید که مادرش او را با خود به مسجد آورده بود. آن حضرت نماز را کوتاه کرد تا مادرش سراغ فرزند رود».

در روایت دیگری آمده است: روزی رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نماز صبح را با کوتاه‏ترین سوره خواند. اصحاب از او پرسیدند‌: ای رسول خدا! چه اتفاقی افتاده که نماز را سریع تمام کردید. آن حضرت در پاسخ فرمود: «إنی سَمِعْتُ صوتَ صبیّ فی صفِّ النِساءِ».۱۸ «من صدای طفلی را در صف زنان شنیدم».

حضرت علی(علیه السلام) نیز در همین زمینه می‌فرماید: «کُنَّ النّساءُ یُصلّینَ مَعَ النّبی(صلی الله علیه و آله و سلم) فَکُنَّ یؤمرْنَ أنْ لا یَرْفَعْنَ رُؤسَهُنَّ قَبْلَ الرِّجالِ‏لِضیقِ الاُزُرِ».۱۹ «زنان در عصر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نماز را با پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) به جای می‏‌آوردند. به زنان دستور داده شده بود که چون لباس مردان کوتاه بود قبل از مردان سر از سجده برندارند».

در باره شأن نزول آیه شریفه دستور حجاب۲۰ آمده است:

«در عصر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) زنان به منظور اقامه نماز به مسجد می‌رفتند و گروهی از منافقان اوایل شب که هوا تازه تاریک می‏‌شد در کوچه‏‌ها و معابر مزاحم آنان می‏‌شدند و بعد مدعی می‏‌شدند که ما نمی‏‌دانستیم این زن کنیز است یا آزاد(چون برای کنیزان پوشاندن سر واجب نبود)۲۱ لذا خداوند این آیه را نازل فرمود و به رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) دستور داد که به همسران و دختران خود و زنان مؤمنین بگوید که بدون جلباب و روسری و پوشش کامل، از خانه خارج نشوند. پس از نزول این آیه، زنان انصار با لباس سیاه و بلند و با حجاب کامل در نماز جماعت حاضر می‏‌شدند».۲۲

پی‌نوشت‌ها

۱ـ إنّ بیوتی فی الأرض المساجد. وسائل الشیعه، ج۳، ص۵۵۷،

۲ـ المساجد انوار الله. مستدرک وسائل ج۳، ص۴۴۸،

۳ـ المساجد سوق من أسواق الآخره. مستدرک الوسائل، ج۳، ص۳۶۱،

۴ـ سوره جن، آیه ۱۸،

۵ـ مجمع البیان، ج۵، ص۳۷۲،

۶ـ اعراف، آیه ۲۹،

۷ـ بحارالانوار، ج۷۷، ص۸۶؛ وسائل الشیعه، ج۳، ص۸۶،

۸ـ وسائل الشیعه، ج۳، ص۴۹۲،

۹ـ همان، ص۴۸۰ و من لایحضره الفقیه ج۱، ص۲۳۷،

۱۰ـ وسائل الشیعه، ج۳، ص۴۸۱،

۱۱ـ همان.

۱۲ـ همان، ص۴۸۲،

۱۳ـ «و نحن اقرب الیه من حبل الورید» سوره ق آیه ۱۶،

۱۴ـ داستان‌ها و پندها، ج۹، ص۵۸،

۱۵ـ وسائل الشیعه، ج ۴، ص۱۱۴۳،

۱۶ـ همان، باب ۳۹،

۱۷ـ همان، ج۵، ص۴۷،

۱۸ـ المسند الجامع، ج۶، ص۲۲۷،

۱۹ـ وسائل الشیعه، ج۵، ص۴۱۳،

۲۰ـ احزاب، آیه ۵۹،

۲۱ـ تبیان، ج۸، ص۳۶۱،

۲۲ـ مجمع ‏البیان، ج۴، ص۳۷۰،

منبع: راسخون