مدرسه‌ي صدر بازار يا صدريه
مدرسه‌اي است در مركز «بازار گلشن» يا «بازار جارچي باشي»، در نزديكي دروازه‌ي «اشرف» و در مجاورت «مسجد دارالشفاء» و «بازار نجارها»، كه در يک قرن اخیر از نظر موقعيت علمي و اجتماعي، مهم‌ترين مدرسه‌ي علميه اصفهان به حساب مي‌آمد. اين مدرسه ، با اراده و همت مرحوم «محمد حسين خان صدر اصفهاني»، صدر اعظم فتحعلی خان قاجار، در قطعه زميني در حدود هشت جريب ساخته شد و تأسيس آن در اواسط نيمه‌ي اول قرن سيزدهم انجام يافت. در منابع مكتوب، تاريخ بناي مدرسه 1220 هـ . ق ذكر شده است ( موحد ابطحي ، 1376، ج . 2 ، صص :295 تا 297 ).
مرحوم صدر، به تقليد از سلاطين صفوي اقدام به احداث بناهاي متعددي در اصفهان كرد و به قول «جابري انصاري»، مرحوم صدر در برابر عمارات صفويه عرض اندام مي نمود. وي در اين خصوص مي‌گويد: «بعد از صفويه نيز مدارسي بنا شده و مهم‌تر از همه مدرسه‌ي صدر آمده و آن به همت حاج محمد حسين خان صدر اعظم ايران كه زينت دولت قاجاريه بوده، بنا شده، وي چهارباغ خواجو و مدرسه‌اش را در مقابل بناي چهار باغ كهنه يا چهارباغ شاه عباس، مدرسه‌ي بازار را در مقابل مدرسه‌ي چهار باغ، تذهيب عمارات صدري را به هم چشمي تزئين عمارات صفويه و هفت دست فتحعلي شاهي را در جنب هفت دست شاه عباس احداث نمود و اگر دقت شود از يك وزير كه به مدت بيست سال در برابر پنج پادشاه به طول صد و سي سال نمايش بدهد، هنري شگرف و گهري بالاتر از وصف است» (جابري انصاري، 1321، ص: 308). اين بنا با نقشه‌اي مشابه نقشه‌ي مدرسه چهار باغ (مدرسه سلطاني) پايه‌گذاري شد ليكن در زمان حيات «مرحوم صدر اصفهاني» نه تنها طبقه‌ي دوم بلكه نماكاري‌ها، كاشي‌كاري‌ها، تزئينات و تكميل سردر آن نيز اتمام نيافت (موحد ابطحي، 1376، ج . 2، ص : 297 ). مرحوم «رفيعي مهرآبادي» در خصوص اين بنا مي‌گويد: «اين مدرسه مانند مدرسه‌ي چهار باغ، منتهي يك طبقه ساخته شده است و در ادامه ذكر مي‌نمايد كه تا سال 1340 ه. ق. اين مدرسه همان وضعي را داشت كه باني ساخته بود و حجرات آن آماده براي سكونت و تحصيل طلاب بود و نيز مدرس‌ها براي تدريس مدرسان، ولي ساختمان از نظر تزئينات كامل نبود و لذا از سال 1341 ه. ق. ، در زمان توليت حاج شيخ «محمد حسين خان صدر» به تكميل ساختمان پرداختند و نخستين كار، كتيبه‌ي سردر مدرسه به سوي بازار بزرگ بود كه خط آن از «عبد الجواد خطيب» و شعرش از استاد «جلال الدين همايي» متخلص به سنا فرزند طرب بود . سپس به تكميل ايوان‌هاي مدرسه پرداختند تا سرانجام، عمارت كتابخانه‌ي مدرسه هم ساخته و آماده‌ي استفاده گرديد» (رفيعي مهر آبادي، 1352، صص : 475 تا 477). در سال 1364 قمري توسط «سيد محمد خراساني»، زمين واقع در طرف غربي مدرسه به صورت دو طبقه به كتابخانه تبديل شد (موحد ابطحي، 1376، ج . 2، ص :299). مدرسه‌ی صدر بازار، به سبك چهار ايواني و در يك طبقه ساخته شد و در اطراف صحن مركزي آن، ايوان‌هاي چهارگانه و حجره‌هاي متعددي جاي گرفت. تزئينات و تكميل بناي مدرسه، سال‌ها بعد از مرگ باني آن صورت پذيرفت. هم چنين سنگابي در صحن مدرسه با تاريخ 1275 ه. ق. وجود دارد (ملازاده و محمدي، 1381، ص : 56). در طبقه‌ي اول مدرسه صدر، 36 حجره در حياط بزرگ و 22 حجره در چهار زاويه‌ي آن ساخته شد. همچنين 6 حجره نيز در طبقه‌ي دوم بنا گرديد. در طرف شمالي مدرسه يك ايوان بزرگ با سقف بسيار بلند به عنوان مدرس و در طرف شرقي و غربي نيز ايوان‌هايي كوچك‌تر از ايوان شمالي با همين كاربري احداث گرديد كه شكل حجره‌ها و ايوان‌هاي جلوي آن‌ها و مدرس‌ها (ايوان‌هاي بزرگ با سقف بلند) همراه با حياط بسيار وسيع و باغچه‌هاي متناسب و نسبتاً بزرگ، بسيار جالب مي‌باشد (موحد ابطحي، 1376، ج 2، صص: 297 و 298). حياط مدرسه داراي درختان كهنسال كاج است كه بر صفاي محوطه‌ي گل‌كاري مدرسه مي‌افزايد و از اين رو طلاب، همواره در به دست آوردن حجره در آن براي اقامت و تحصيل، بر يكديگر سبقت مي‌گيرند. به طوري كه در اواخر نيمه‌ي اول قرن چهاردهم حجرات اين مدرسه، طبعاً اختصاص به طلابي داشت كه از لحاظ وسايل معاشي در رفاه بودند و براي سكونت طلبه‌ي فقير مناسب نبود. (رفيعي مهر آبادي، 1352، ص: 477) بناي مزبور در دهه‌ي آخر قرن چهاردهم هجري در قسمت‌هاي حجره‌ها و مدرس‌ها تعمير گرديد. همچنين در نيمه‌ي دوم قرن چهاردهم، در حدود سال 1385 قمري در پشت مدرس بزرگ شمالي، در زمين‌هاي برف‌انداز مدرسه، سالني جهت اقامه‌ي جماعت و تدريس بنا شد (موحد ابطحي ، 1376 ، ج . 2 ، صص : 300 و 301).
منبع: لیلا پهلوان زاده –معمار نت
