راه های مختلف انتخاب امام بعد از پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله)
اختلاف اصلی و اساسی بین شیعه امامیه و اهل سنت از مسئله امامت ناشی می شود. شیعیان درباره امامت و جانشینان رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از قرآن و احادیث و سفارشات پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) که در اینجا مجالی برای ذکر آنها نیست، پیروی کرده و معتقداند که امام بعد از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) باید معصوم باشند و آنان منحصر در دوازده نفر اند که توسط شخص رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) معرفی شده اند.
اما اهل سنت به آیات قرآن و احادیث و سفارشات رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) توجه نکرده و در مقابل عمل انجام شده ای که توسط خلفاء صدر اسلام و نیز خلافت بنی امیه و بنی عباس به وقوع پیوست ، قرار گرفته و اصولی را در مسئله امامت مطابق با این حوادث و وقایع تدوین نموده و به آن معتقد شده اند. و روی این جهت آنان هر چند احادیثی را مبنی بر ۱۲ امام و خلیفه نقل نموده اند ولی هیچگاه نتوانسته برای این امامان دوازده گانه مصداقی بیابند.
آنان بر اساس پذیرش تمام حکامی که در دوره خلافت و بعد از آن در دوره بنی امیه و بنی عباس و مشروع دانستن آنان اصول زیر را در باره حاکم اسلامی به وجود آورده اند:
- امام می تواند به وسیله اهل حل و عقد انتخاب شود چنانچه ابوبکر این گونه انتخاب شد و امامت او تأیید گردید.
- از دیدگاه اهل سنت امامت امام به وسیله یک فرد از اهل عدالت نیز قابل انعقاد است و پس از انعقاد امامت، بر دیگران واجب می گردد که با او بیعت کنند و لذا ابوبکر به تنهایی خلافت را برای عمر منعقد گردانید و بعد از آن دیگران با عمر بیعت کردند. این روش را استخلاف هم می نامند.[۱]
- امام توسط شورای کسانی که برای امامت کاندید و نامزد شده اند نیز قابل انتخاب است. چنانچه عثمان با این روش انتخاب گردید. زیرا عمر شش نفر «عثمان، علی، طلحه، زبیر، سعد بن ابی وقاص و عبدالرحمن بن عوف» را برای مقام امامت نامزد نمود که با هم مشورت کنند و یکی را به عنوان امام انتخاب کنند. در این شورای شش نفره طلحه و زبیر و سعد بن ابی وقاص کنار می روند و حق خودشان را به عثمان و علی و عبدالرحمن بن عوف واگذار می کنند و سپس عبدالرحمن بن عوف هم از حق امامت خود با این شرط می گذرد که وی بین عثمان و علی حکم قرار بگیرد. با پذیرفته شدن این شرط، او عثمان را خلیفه قرار می دهد.[۲]
- روش دیگر از نظر اهل سنت برای انتخاب امام بیعت مردم است و امام علی ـ علیه السلام ـ با بیعت مردم به عنوان امام و خلیفه چهارم انتخاب گردید.[۳]
اهل سنت از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) حدیثی نقل می کنند که خلافت نبوت و امامت سی سال می باشد و بعد از آن به پادشاهی تبدیل می شود و خدا این پادشاهی را به هر که بخواهد می دهد. آنان برای این که سی سال را تا زمان حکومت معاویه تکمیل کنند برای امام حسن ـ علیه السلام ـ نیز شش ماه خلافت را قائل هستند هر چند آن حضرت را از زمره خلفاء راشدین به حساب نمی آورند. و بعد از سی سال می گویند اولین پادشاه مسلمین معاویه بن ابی سفیان است و او را بهترین پادشاهان مسلمین می دانند.[۴]
بعد از این مطالب چند تا سؤال مطرح می شود:
- با توجه به اینکه در احادیث پیامبر اسلام(ص) از دوازده خلیفه و دوازده امام در متون اهل سنت احادیثی نقل شده است، چرا اهل سنت با بیان این روایات، خلفا را در چهار نفر محدود کرده اند؟
- بر طبق چه مصالحی بعد از خلیفه چهارم خلافت به پادشاهی تبدیل می شود و از سوی پیامبر اسلام مورد تأیید قرار می گیرد؟
- با توجه به اینکه در هیچ حدیثی از پیامبر گرامی اسلام (ص) کیفیت های چهارگانه انتخاب خلیفه نقل نشده است، اهل سنت این معیارها را از کجا به دست آورده اند؟
- آیا این معیارها از اعمال انجام شده خلفا استنباط نشده اند؟ چه دلیلی بر حجت این اعمال داریم؟
پی نوشتها
[۱]. ر.ک: جمال الدین احمد بن محمد غزنوی، اصول الدین، ص۲۷۶ ـ ۲۷۹؛ ابوسعید عبدالرحمن نیشابوری، الغیبه فی اصول الدین، ج۱، ص۱۸۵.
[۲]. الغیبه فی اصول الدین، ج۱، ص۱۸۵.
[۳]. شرح العقیده الطحاویه، ج۱، ص۵۴۵.
[۴]. ر.ک: همان. و محمد الأمین بن محمد بن المختار الجکنی الشنقیطی، اضواء البیان، ج۱ص۳۰.
