بحث اخلاق در قرآن، بسیار مهمّ است. کتاب های زیادی در این خصوص تدوین شد. قرآن کریم، زیباترین صفات اخلاقی را به رسول رحمت نسبت می دهد. و انّک لَعَلی خُلُق عظیم(۱)و رحمه للعالمین(۲)، از جمله صفات اخلاقی است که قرآن کریم به رسول اکرم (ص) نسبت داده است. پیروزی پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ هر چند با تأیید و امداد الهی همراه بود. ولی عوامل زیادی در آن نقش داشت که یکی از مهم ترین آن ها جاذبه اخلاقی پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بود، آن چنان صفات عالی انسانی و مکارم اخلاق در او جمع بود که دشمنان سرسخت را تحت تأثیر قرار می داد و به تسلیم وادار می کرد و این است که قرآن کریم فرمود:
«به برکت رحمت الهی، در برابر آنان نرم (و مهربان) شدی و اگر خشن و سنگدل بودی از اطراف تو پراکنده می شدند، پس آن ها را ببخش و برای آن ها آمرزش بطلب و در کارها با آنان مشورت کن، اما هنگامی که تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن زیرا خداوند توکل کننده را دوست دارد.»(۳)
رسول گرامی اسلام نیز در این خصوص می فرماید: من به پیامبری برگزیده شده ام تا مکارم اخلاق را تمام کنم.(۴)
در گرو این کارهای نیک و اخلاق پسندیده است که خداوند متعال به پیامبرش فرمود: خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِینَ. یعنی: «(با آن ها مدارا کن) و عذرشان را بپذیر و به نیکی ها دعوت نما و از جاهلان روی بگردان.»(۵)
این آیه را جامع ترین آیه برای مکارم اخلاق دانسته اند چنان چه امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمایند: خداوند پیامبرش را به مکارم اخلاق امر نموده و در قرآن کریم، آیه ای جامع تر از این آیه درباره مکارم اخلاق وجود ندارد.(۶)
در روایت دیگر نیز از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده است که فرمودند: آگاه باشید که مکارم (خوبی ها و نیکی های) دنیا و آخرت در سه حرف قرآن کریم آمده است:
- خُذِ الْعَفْوَ ۲٫ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ ۳٫ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ
سپس فرمود: تفسیر این آیه این است که:
- رابطه برقرار کن با کسی که با تو قطع رابطه کرده است.
- کسی را که به تو ظلم نموده است ببخش.
- عطا کن به کسی که تو را محروم ساخته است.(۷)
پاورقی:
- سوره ی قلم:۶۸:۴٫
- سوره ی انبیاء:۲۱:۱۰۷٫
- آل عمران : ۱۵۹٫
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، موسسه الوفاء، دوم، ۱۴۰۳هـ.ق، ج۱۶، ص ۲۱۰٫
- اعراف : ۱۹۹٫
- کاشانی، فتح الله، منهج الصادقین، تهران، کتاب فروشی محمد حسن علمی، ۱۳۳۶هـ.ش، ج۴، ص ۱۶۱٫
- بحرانی، هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، موسسه البعثه، اول، ۱۴۱۵هـ.ق، ج۲، ص ۶۲۵٫
