بایگانی برچسب برای: تبعیض

تفاوت در سن و جنسیت فرزندان، باعث می‌شود نیازها و عواطف آن‌ها متفاوت باشد و پدر و مادر با هر کدام، به شیوه خاصی رفتار کنند. فقط باید مراقب باشند این تفاوت در رفتار، به تبعیض بین فرزندان و فرق گذاشتن بین آن‌ها منجر نشود…

این که یکی از فرزندانتان، مهربان‌تر از بقیه است و شما او را بیشتر دوست دارید یا پسرتان به سن نوجوانی رسیده است و باید امکانات بیشتری برایش فراهم کنید، هیچ ایرادی ندارد و ممکن است ناگزیر باشید با بچه‌هایتان به شیوه‌های مختلف رفتار کنید. تفاوت در سن و جنسیت فرزندان، باعث می‌شود نیازها و عواطف آن‌ها متفاوت باشد و پدر و مادر با هر کدام به شیوه خاصی رفتار کنند. فقط باید مراقب باشند این تفاوت در رفتار، به تبعیض بین فرزندان و فرق گذاشتن بین آن‌ها، منجر به این نشود که کودک یا نوجوان شان، رنج کشد و حسادت، کج خلقی و پرخاشگری در رفتارهایش مشاهده شود.
دکتر ملیحه سادات موسوی تهرانی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه در ماهنامه «همشهری آیه» به بیان اهمیت تفاوت نگه داشتن بین فرزندان از دیدگاه اسلام پرداخته است که بخش‌هایی از آن را در ادامه می‌خوانید:

حقش را ادا کنید

خداوند در آیه ۸ سوره مبارکه مائده می‌فرماید: «عدالت داشته باشید که به پرهیزکاری نزدیک‌تر است و از معصیت خدا بپرهیزید که از آن چه انجام می‌دهید باخبر است». براساس این آیه شریفه، عدالت شرط اساسی برای هر برخورد و قضاوتی است و موجب می‌شود حقوق افراد محفوظ بماند. طبیعی است که این نکته در مورد روابط بین اعضای خانواده اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. چرا که فرزندان در خانواده عدالت و رفتار درست را از پدر و مادر و بزر گ ترهای خود می‌آموزند.بدین ترتیب می‌توان ادعا کرد که عدالت در برخورد با فرزندان یکی از اصول اساسی تربیت است که در موارد گوناگون باید از سوی والدین و بزرگ ترهای خانواده رعایت شود تا جلوی آسیب‌ها و تهدیدهای احتمالی گرفته شود.
طبق روایتی که در کتاب «مکارم الاخلاق» آمده است پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده اند: «بین فرزندانتان با عدالت رفتار کنید همان طور که دوست دارید آن‌ها با شما به عدالت رفتار کنند».

عدالت رفتار یک شکل نیست

اشتباه نکنید! رفتار عادلانه با فرزندان به این معنی نیست که همه آن‌ها را یک جور ببینید و هیچ فرقی میانشان قائل نباشید. در واقع عدالت داشتن میان آن‌ها به این مفهوم نیست که پدر و مادر از نظر تامین نیازهای مادی و شیوه اظهار محبت و علاقه نسبت به فرزندان خود به یک صورت رفتار کنند و به عنوان مثال تمام لوازم مورد نیازی را که برای پسر نوجوان خود فراهم کرده اند در اختیار کودک پنج، شش ساله هم قرار دهند.
به هر حال واضح است که نیازهای هر انسان در سنین مختلف با هم فرق دارد و نباید نیازهای مادی و عاطفی دوران کودکی و نوجوانی را یک جور دید و آن‌ها را مانند هم تامین کرد. کودک نیازهای عاطفی پررنگ تری دارد و شیوه پاسخ دادن به آن‌ها باید به گونه‌ای باشد که از افراط و تفریط خودداری شود اما نوجوان بیشتر از هر چیز دیگری می‌خواهد از طرف خانواده و بزرگ ترها به عنوان یک شخص صاحب نظر و محترم شناخته شود.

تاکید پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) بر رعایت عدالت بین فرزندان

روایت‌ها نشان می‌دهد که دقت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در برخورد با کودکان و رعایت عدالت بین فرزندان تا اندازه‌ای بود که وقتی شخصی همراه با فرزندانش خدمت آن حضرت رسید، حضرت به رفتارهای او با فرزندانش توجه داشتند و نکاتی را تذکر می‌دادند.
در کتاب «وسائل الشیعه» روایتی با این مضمون آمده است: «مردی در حضور پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) یکی از فرزندانش را در آغوش گرفت و او را بوسید اما به فرزند دیگرش توجهی نکرد. پیامبر به او تذکر داد و فرمود: « چرا بین فرزندانت با عدالت رفتار نمی‌کنی؟!» اگر پدر یا مادری در میان فرزندان خود جانب عدالت و مساوات را رعایت نکند و با این کار باعث شود که حق یکی به نفع دیگری پایمال شود و از بین برود یا احساس حقارت یا خود کم بینی در فرزند ایجاد شود، چنین رفتاری گناه است و پدر و مادر به دلیل چنین برخوردی مسئولند.

احساساتتان را کنترل کنید

امکان دارد پدر یا مادری یکی از فرزندان خود را به دلیل داشتن مزیت‌هایی از جمله مهربانی و دلسوزی نسبت به والدین یا فضیلت‌های دیگر، بیشتر از بقیه فرزندان دوست داشته باشد. در این خصوص باید توجه داشت که ابراز احساسات و اظهار علاقه در میان فرزندان و به خصوص کودکان و نوجوانان به گونه‌ای نباشد که روحیه حساس آن‌ها را تحریک کند چون کودکی و نوجوانی دوران حساس و مهمی است و هر نوع احساس تفاوت داشتن با فرزند دیگر سلامت روحی کودک یا نوجوان را تهدید می‌کند . البته در مواردی که یکی از فرزندان دارای ویژگی‌هایی است که او را بر دیگران ممتاز می‌کند، بیان آن خصلت و اظهار آن در برابر بقیه فرزندان می‌تواند آن‌ها را متوجه کند که دلیل توجه والدین نسبت به او چیست.
نقل شده است امام کاظم(علیه السلام) در مواردی امام رضا(علیه السلام) را بر فرزندان دیگرشان ترجیح می‌دادند و ایشان را الگویی برای آن‌ها معرفی می‌کردند. البته در تمامی این موارد دلیل برتری آن حضرت را مشخص می‌کردند و می‌فرمودند: «برادرتان دانشمند آل محمد است. درباره دین خود از او بپرسید و هرچه می‌گوید به خاطر بسپارید.»

دختر و پسر فرقی ندارد

دکتر علیرضا ناصری، روان شناس  در این باره می‌گوید: میان دختر و پسر از نظر خلقت تفاوت‌های بسیاری وجود دارد، اما این دلیل باعث نمی‌شود بین آن‌ها تبعیض گذاشت.در خانواده‌هایی که میان دختر و پسر فرق می‌گذارند، نسبت به توانایی‌های متفاوت این دو جنس آگاهی کمی وجود دارد. در حالی که در هر زمینه‌ای که پسر برتر باشد دختر نیز توانایی‌هایی دارد که این جای خالی را پر می‌کند. اگر شناخت والدین نسبت به توانایی‌های دو جنس کامل باشد در هیچ خانواده‌ای دیگر شاهد تبعیض نخواهیم بود.

عصای دست دوران پیری

در برخی خانواده‌های سنتی؛ یکی از مهمترین علل پسر دوستی، حفظ نام خانوادگی است. به عقیده آنان، فرزند پسر است که نام خانوادگی را زنده نگه می‌دارد و نسلشان را ادامه می‌دهد. در مقابل در برخی از خانواده‌ها نیز دختران، نور چشمی والدین به حساب می‌آیند، این در حالی است که صرف جنسیت نیست که عصای دست دوران پیری والدین را مشخص می‌کند. چه بسیار پسران و چه بسیار دخترانی که در هنگام کهنسالی والدین، محبت و حمایت خود را از آنان دریغ کرده‌اند.

حسادت، نتیجه بزرگ تبعیض

از مهم ترین واکنش‌هایی که فرزند مورد تبعیض واقع شده از خود نشان می‌دهد، حسادت نسبت به دیگر فرزندان است. در این گونه مواقع، حس انتقام‌جویی در فرزند شعله‌ور می‌شود و حتی ممکن است خواهر و برادر در دوران بزرگسالی نیز رابطه خوبی با یکدیگر نداشته باشند.
کودکان مورد تبعیض، واکنش‌های متفاوتی از خود نشان می‌دهند، تهدید کردن و آزار دادن یا در پیش گرفتن رفتارهای تهاجمی به صورت پنهانی، خود را به شکل پسرها یا دخترها درآوردن، انواع ناسازگاری و آزار پدر و مادر از این گونه رفتارها محسوب می‌شود.
ناصری در این باره معتقد است: گاه پرخاشگری به صورت فعال دیده می‌شود، مانند دعوا کردن با دیگران، اما در برخی مواقع این پرخاشگری به صورت غیرفعال بروز می‌کند. به عنوان مثال، فرد در ظاهر، انسان عصبی و بداخلاقی نیست، اما ممکن است در رفتارش با دیگران تاثیر بگذارد و اطرافیانش را به شکل دیگری آزار دهد؛ مثلا فرد بدقولی شود.

اعتراف بیش از ۳۰ درصد مادران به داشتن فرزندان نورچشمی

یافته‌های یک پژوهش نشان داد: بیش از ۳۰ درصد مادران یکی از فرزندان خود را بیشتر دوست دارند.به گزارش ایسنا، براساس یافته‌های این پژوهش که در سایت parentdish روی ۲۲۱۲ تن از والدین انجام شده است، ۳۴ درصد از مادران و ۲۸ درصد از پدران اذعان کرده‌اند که یکی از فرزندان خود را بیشتر از بقیه دوست دارند.

منبع: میگنا

اهمیت دادن به مساله بزهکاری به قدری مهم است که همه‌ی کشورهای جهان به آن توجهی خاص دارند. آمارهای منتشر شده حاکی از آن است که با وجود بهبود وضع زندگی از نظر معیشتی و خدمات بهداشتی در جهان میزان جرایم ارتکابی جوانان با سرعت بیشتری رو به افزایش است و در هر جامعه‌ای نیز تنوع آن با جامعه‌ی دیگر فرق دارد. در ایران حدود ۳۰ نوع بزه رایج است، که برخی از آنها عبارتند از: غیبت از مدرسه، دروغگویی مداوم، خیانت در امانت، فرار از خانه، مزاحمت، ولگردی و گدایی و …. .

در میان کودکان بزهکار علایم دزدی، نافرمانی، گریز از مدرسه، ولگردی و معاشرت با افراد ناباب دیده می‌شود و خانواده‌هایشان عمدتا دچار ازهم‌پاشیدگی، الکلیسم، لاقیدی نسبت به مذهب و فقدان نظم و انضباط هستند. غالب بزهکاران دچار بیماری((هیستری)) هستند. تحقیقات نشان می‌دهد که ۷۰ درصد آنها دچار ناراحتی‌های روانی هستند. عوامل زیادی در بزهکاری نقش دارند که ما در این قسمت به عوامل خانودگی که جزو مهمترین عوامل هستند اشاره خواهیم کرد.

عوامل خانوادگی

محققان و دانشمندان به این حقیقت دست یافته‌اند که خانواده‌ها از عوامل جرم در جامعه هستند که موجبات ارتکاب جرم را در جامعه فراهم می‌سازند و جرم شناسان نیز تایید می‌کنند که خانواده از مهمترین کانون‌های آموزش بزهکاری اطفال به شمار می‌رود. به قول دورکیم، جرم پدیده‌ای طبیعی ناشی از عوامل استثنایی است که در ساخت اجتماع و فرهنگ خاص آن وجود دارد.

بر این اساس عواملی که در ساخت اجتماع و فرهنگ آن یعنی خانواده وجود دارد عبارتند از:

۱- تبعیض

تجربه نشان داده است که تبعیض در خانواده و توجه بیشتر به برخی از فرزندان و توجه کمتر نسبت به برخی دیگر، سبب ایجاد عقده کهتری و زمینه ساز به وجود آمدن نفرت و بدبینی در کودک و نوجوان و حتی جوان می‌شود. هم‌چشمی و رقابت موجود در خانواده تاثیر مخرب فراوانی در روحیه کودکان به جای می‌گذارد و موجب آن می‌شود که فرزندان خانواده از طرف اولیا با یکدیگر مقایسه شوند و این مقایسه دارای پیامدهای ناخوشایندی است که یکی از آنها ایجاد حس کهتری است.

۲- خشونت

درگیری اولیای خانواده با یکدیگر به وجود آوردن صحنه‌های خشونت آمیز، پیامدهای ناگواری را برای کودکان و نوجوانان دربر دارد. به نظر روانشناسان زمینه اصلی خیانت‌ها و خشونت‌ها در جامعه، اعمال خشونت‌آمیز و تنبه‌های بدنی است که والدین در منزل انجام می‌دهند، زیرا مشاهد‌ه‌ی صحنه‌های ناگوار از طرف فرزندان در خانواده‌ها عقده‌های روانی را در آنها شکل می‌دهد.

۳- لوس کردن و توجه بیش از حد والدین

توجه بیش از حد به بعضی یا همه‌ی فرزندان باعث می‌شود آن‌ها از چنین وضعیتی سوء استفاده کنند و از دیگران در بیرون از خانواده چنین رفتارهایی را توقع داشته ‌باشند. ((دکتر اوستاس چر)) اظهار می‌دارند که محبت بیش از اندازه، همان اثر و و نتیجه را دارد که بی‌مهری و یا کهتری می‌تواند در بر داشته باشد.

سن والدین: اولیا هنگامی که پا به سن می‌گذارند، از نظر فعالیت‌های مختلف مانند دوره‌ی جوانی پر انرژی نیستند و لذا در واکنش‌های انعکاسی ضروری دچار ضعف‌هایی می‌شوند و نمی‌توانند وظایفی را که از نظر تربیت فرزندشان بر عهده دارند بخوبی انجام دهند.

عقب‌ماندگی خانوادگی: بعضی از خانواده‌های ایتام و همچنین خانواده‌هایی که سیر قهقرایی را طی می‌کنند و نمی‌توانند خود را با وضعیت جدید و اجتماعی وفق دهند فرزندانشان را بدبین، غیراجتماعی و بالاخره عصیانگر بار آورده و به جامعه تحویل می‌دهند.

۴- از دست دادن والدین

چه به صورت یتیم شدن باشد و چه به صورت طلاق و داشتن خواهران و برادران ناتنی و داشتن نامادری و در هر حال کم‌توجهی به نوجوانان، از عوامل ناسازگاری است که که زمینه را برای ناکامی و ولگردی، عقب افتادگی در مدرسه و اجتماع فراهم ‌می‌کند و باعث می‌شود در مواقعی که نیاز به تغییراتی در مسکن، وسایل و لوازم زندگی، زناشویی خود یا خواهر و برادرش می‌شود به وجود می‌آید فرد توان تامین و انجام آن را نداشته باشد. لذا به تناسب اهمیت مسایل و با توجه به شرایط فرد مجبور می‌شود، به بزهکاری روی آورد، خصوصا اگر پدر و مادر وی اقدام به ازدواج مجدد کنند شرایط جدیدی به وجود می‌آید که ارتکاب نوجوانان را به بزهکاری را تشدید می‌کند. یکی از جرم شناسان فرانسوی به نام ((ژان شازال)) می‌گوید: عواملی مانند مدیریت و اعمال قدرت تربیتی ناسالم در خانواده، شرایط ناگوار محل سکونت، از هم‌پاشیدگی خانواده سبب می‌شود که فرد نقطه اتکایی خارج از خانه بیابد.

عدم حضور والدین در خانواده

نقشی که اولیای خانواده خصوصا مادر در تربیت عاطفی و روانی کودکان و نوجوانان دارد بر هیچ کسی پوشیده نیست، لذا در صورت وجود خلا و عدم حضور هر یک از والدین در محیط خانواده، باعث بروز مشکلات تربیتی برای سایر سایر افراد خانواده خصوصا نوجوانان وجوانان خواهد شد.

۵- بی‌سوادی

تنها داشتن سواد خواندن و نوشتن و حساب کردن کافی نیست، بلکه باید به کودک و نوجوان اجتماعی شدن و توجه به قوانین نیز آموخته شود. عدم اطلاعات کافی از قوانین و مقررات اجتماعی در بروز اینگونه انحرافات تاثیر گذارند.

چون خانواده اساسی‌ترین نهاد اجتماعی است که اولین رکن رشد و پرورش به شمار می‌رود، به همین دلیل هر گونه اختلالی در خانواده کودکان، نوجوانان، جوانان نیز رسوخ می‌کند و موجبات انحراف آنها را از قوانین و مقررات فراهم می‌سازد.

منبع: .aja.ir

سبک زندگی اسلامی به عنوان یک نهضت نوظهور و فعال در میان کشورهای اسلامی، به عنوان یک موضوع قابل رقابت، مورد توجه قرار گرفته است. اگر چه به عنوان یکی از محورهای توسعه‌ی پایدار و پویا در جهت پیشبرد اهداف فرهنگی، هر یک از کشورهای جهان اسلام مورد توجه است؛ اما با توجه به وسعت مشترکات میان منابع، خود به عنوان یکی از ابزارهای ترویج و تبلیغ دین اسلام و تسری آموزه‌های فردی و اجتماعی آن سراسر جهان امروز مورد توجه قرار گرفته است.

سبک زندگی در کشورهای اسلامی در سه مبحث قابل بحث و بررسی است:

کشورهای توسعه یافته به لحاظ اقتصادی و فرهنگی

در بررسی کشورهای توسعه یافته‌ی اقتصادی و فرهنگی مثل ترکیه و مالزی، درمی‌یابیم در عین مسلمان بودن و به جا آوردن همه‌ی مراسم عبادی و مذهبی با فرقه‌ها و مذاهب مختلف تعامل کامل دارند. به نحوی که در کشور مالزی هم زمان با شروع ماه مبارک رمضان و همچنین جشن گرفتن اعیاد مختلف، غیرمسلمانان از جمله چینی‌ها و هندوها نیز حضور گسترده‌ای در مهمانی‌ها دارند. حتی برگزاری جشن عید فطر در ترکیه و مالزی به عنوان جشن ملی بوده و هم زمان با مسلمانان سایر ادیان نیز این روز را جشن می‌گیرند. این نشان از تعامل زیاد حکومت و اقشار مختلف مردم با هر کیش و آیینی دارد و بیانگر آن است که چگونه حضور اکثریت مردم مسلمان در یک کشور اسلامی مانند کویت، بحرین و تونس می‌تواند بر آداب و رسوم و فرهنگ آن جامعه تأثیرگذار بوده و حتی اعیاد دینی اسلامی را جزیی از یک روز ملی نماید.

کشورهای توسعه یافته به لحاظ اقتصادی

کشورهایی که به لحاظ اقتصادی و میزان تحصیلات، رشد چشمگیری داشته‌اند، اما طرز تلقی و برداشت از دین در این کشورها هنوز تغییر نیافته است. فرهنگی که ریشه در باورهای دینی دارد و تأثیر روحانیون بر جوامع مذهبی مانند کشور عربستان سعودی بسیار زیاد بوده و افکار آنان ریشه در باورهای فرهنگی و اجتماعی دارد. هر چند دولت‌های این کشورهای اسلامی سکولار هستند؛ ولی به دلیل فرهنگ ریشه‌دار مذهبی و نفوذ بسیار زیاد روحانیون تندرو، خود حکومت برای اجرایی یک سری مسائل مانند قوانین و مقررات بین‌المللی اقدامی به عمل نمی‌آورند و این نه تنها به دلیل نفوذ تندروهای مذهبی است، بلکه عدم پذیرش مردم برای این گونه اقدامات اصلاحی مناسب نیست. در این گونه دولت‌ها، حاکمیت تأثیر بسیار زیادی بر روی تعامل فرهنگی مذاهب مختلف دارد و نقش اساسی را ایفا می‌کند. برای مثال در کشورهای رشدیافته‌ای مانند عربستان، فرمان ملک عبدالله برای حضور زنان در مجلس مشورتی پادشاهی سعودی، با عکس‌العمل جدی بخشی از روحانیون و مردم رو به رو شد. آنان بر این باور هستند که زنان نباید در مکان‌هایی که مردان حضور دارند شرکت کنند. در نگرش جدیدی که در عربستان سعودی و یا سایر کشورهای قطر و امارات عربی متحده در حال شکل‌گیری است، عمدتاً یک رودررویی را شاهد هستیم که به طور طبیعی در چند سال آینده تحولات ژرفی را به دنبال خواهد داشت.

کشورهای عقب مانده

جوامع عقب مانده‌ای مثل سومالی، یمن و پاکستان که بر اساس یک برداشت خاص از اسلام زندگی می‌کنند، از عدم رعایت حقوق زنان گرفته تا عدم سرشماری آنان دیده می‌شوند. زنان نیز به راحتی شرایط خود را پذیرفته‌اند و حتی نداشتن شناسنامه و گذرنامه برایشان امری عادی است. این کشورها به علت عدم رشد اقتصادی، فرهنگی از جهل بیشتری برخوردارند و حضور فرق مختلف از ریشه‌های اسلامی مانند شافعی و حنبلی و حنفیه و… با هر پدیده‌ی مدرنی مخالفت می‌کنند؛ مثل استفاده از پزشک و دارو و حتی آب لوله کشی و ورود هر نوع تکنولوژی که سبب بالا رفتن سطح آگاهی مردم شود.

در کشورهای توسعه یافته‌ی اقتصادی، عوامل زیادی در شکل‌گیری نحوه‌ی نگرش زنان به اسلام مؤثر بوده است. برای مثال در امارات متحده‌ی عربی، به علت حضور کارگران خارجی، این کشور از خرده فرهنگ‌های بسیاری شکل گرفته و به این لحاظ، مردم از تعامل بالایی با یکدیگر برخوردارند. هر چند کشوری مانند عمان به لحاظ اقتصادی رشد یافته است؛ اما از لحاظ فرهنگی به دلیل بسته بودن جامعه بر روی توریسم و آمدوشدهای خارجی، همچنان از رشد فرهنگی پایین‌تری برخوردار است و یا در شمال آفریقا کشورهایی مانند مصر، تونس و مراکش، به دلیل نزدیکی به اروپا و رفت و آمد توریسم از لحاظ فرهنگی شباهت زیادی به کشورهای اروپایی دارند.

هر چند در حال حاضر در کشورهای عربی، حکام یا شیوخ، هیچ گاه اجازه‌ی حضور زنانشان را در انظار عمومی نمی‌دهند؛ ولی اخیراً با شتابی که رشد اقتصادی این کشورها داشته است، شیخ دبی و یا نخست وزیر امارات، از همسرش در جوامع بین‌المللی حمایت می‌کند. رشد اقتصادی به طور محسوسی تغییرات فرهنگی و تغییر نگرش ایجاد می‌کند. میزان تحصیلات تأثیرگزاری زیادی بر روی تغییر آداب و رسوم دارد. هر چند آیین‌های عبادی در کشورهای عربی انجام می‌شود، لیکن حقوق شهروندی نشأت گرفته از جامعه‌ی مدرن است.

منبع: مجله پیام زن؛ اردیبهشت سال ۱۳۹۲؛ شماره ۲۵۴؛ نویسنده: محبوبه تلوزاد(کارشناس ارشد مدیریت دولتی)

طبق‌ آمار سازمان‌ بین‌المللی کار، زنان‌ الجزایر با ۸ درصد، کمترین‌ و زنان‌ فنلاندی با ۴۷ درصد، بیشترین‌ سهم‌ اشتغال‌ را دارند. جامعه‌پذیری زنان‌ طوری است‌ که‌ آنان‌ را فاقد اعتماد به‌ نفس‌ و تصمیم‌گیری برای رقابت‌ با مردان‌ در فعالیت‌های اجتماعی تربیت‌ می‌کند. یک‌ مانع‌ پیشرفت‌ زنان، فقدان‌ فرصت‌ برای کسب‌ تجربه‌های لازم‌ در محیط‌ کار است. نگرش‌های منفی و قالبی یکی دیگر از موانعی است‌ که‌ زنان‌ را از پیشرفت‌ بازداشته‌ است. برای بهبود وضع‌ شغلی زنان، استفاده‌ از مشاوران‌ خردمند، بهره‌گیری از مدل‌های نقش، ایجاد شبکه‌های ارتباطی و تغییر در سبک‌ رهبری راهگشاست. امروزه‌ موفقیت‌ سازمان‌ها در گرو استفاده‌ مطلوب‌ از تخصص‌ مردان‌ و زنان‌ به‌ یک‌ اندازه‌ است.

چکیده‌

‌اخیراً‌ حضور زنان‌ در رده‌های مدیریت‌، چشمگیرتر شده‌ است. ورود آنان‌ به‌ رده‌های بالای سازمانی، مسائل‌ بسیاری را با خود به‌ همراه‌ داشته‌ است. با وجود این که‌ تعداد زنان‌ در نیروی کار رو به‌ افزایش‌ است‌ اما پیشرفت‌ آنها در مشاغل‌ مدیریتی محسوس‌ نبوده‌ است. این‌ در حالی است‌ که‌ تحقیقات‌ انجام‌ شده‌ برای شناخت‌ برتری مردان‌ در مدیریت‌، وجه‌ تمایزی را برای مدیربودن‌ انحصاری مردان‌ قائل‌ نیست. پژوهش‌ها نشان‌ می‌دهد مدیریت‌ آینده‌ نیازمند استفاده‌ بیشتر و کارآمد از نیروی بالقوه‌ زنان‌ در مدیریت‌ است. این‌ مقاله‌ برخی از موضوع‌هایی را مورد بحث‌ قرار می‌دهد که‌ در ارتباط‌ با زنان‌ در مدیریت‌ است. به‌ عللی که‌ باعث‌ عدم‌ استفاده‌ زنان‌ در رده‌های بالای سازمانی می‌شود. همچنین‌ توصیه‌ها، رهنمودها و پاسخ‌های سازمانی و فردی برای استفاده‌ مناسب‌تر از تنوع‌ مهارت‌ها و تخصص‌هایی که‌ در نیروی کار زنان‌ وجود دارد، از بحث‌های مورد نظر این‌ مقاله‌ است.

مقدمه‌

‌طبق‌ آمار سازمان‌ بین‌المللی کار(IL) زنان‌ الجزایری با ۸ درصد، کمترین‌ و زنان‌ فنلاندی با ۴۷ درصد، بیشترین‌ سهم‌ اشتغال‌ را دارند. بیش‌ از ۴۵ درصد از زنان‌ جهان‌ که‌ بین‌ ۱۵ تا ۶۴ سال‌ سن‌ دارند در فعالیت‌های اقتصادی مشغول‌ هستند. نرخ‌ مشارکت‌ زنان‌ به‌ عنوان‌ نیروی کار در ایران‌ بر طبق‌ آمار سال‌ ۱۳۷۵، ۱/۹ درصد است. زنان‌ مدیر و کارکنان‌ رده‌ بالای سازمانی در سال‌ ۱۳۷۰، ۱۵۳۳ نفر بود که‌ در سال‌ ۱۳۷۵ به‌ ۴۱۴۲۰ نفر رسیده‌ است. هر چند این‌ رقم‌ نشان‌دهنده‌ افزایش‌ تعداد زنان‌ در پست‌های مدیریتی است‌ اما در مقایسه‌ با تعداد شاغلان‌ زن‌ رقم‌ ناچیزی است.

‌در ایالات‌ متحده‌ آمریکا در سال‌ ۱۹۷۰ تنها ۱۵ درصد از کل‌ نیروی کار، زنان‌ بودند. تا سال‌ ۱۹۸۹ این‌ رقم‌ به‌ بیش‌ از ۴۰ درصد رسید. تا سال‌ ۱۹۹۵ زنان‌ بیش‌ از ۴۵ درصد کل‌ نیروی کار را در آمریکا تشکیل‌ می‌دادند. با وجود این، تنها ۶ درصد زنان‌ در رده‌ مدیران‌ هستند. اخیراً‌ تنها سه‌ مورد از هر صد شغل‌ رده‌ بالا در بزرگترین‌ شرکت‌های آمریکا، در اختیار زنان‌ است‌ که‌ این‌ رقم‌ همانند رقم‌ دهه‌ گذشته‌ است. از میان‌ شرکت‌های بزرگ‌ آمریکا یی مانند فورچون‌ ۵۰ (۵۰FRTUNE ) تنها ۳/۱% از مقامات‌ بالای سازمانی زنان‌ و در شرکت‌های فورچون‌ ۵۰۰ (۵۰۰FRTUNE) 7/1% از مقامات‌ عالیرتبه‌ سازمان، زنان‌ هستند. در میان‌ ۲۰۰ شرکت‌ بزرگ‌ آمریکایی، زنان‌ کمتر از یک‌ چهارم‌ شغل‌های مدیریت‌ اجرایی را در اختیار دارند و کمتر از پنج‌ درصد معاونان‌ رؤ‌سا زنان‌ هستند. برخی از متخصصان‌ اشاره‌ می‌کنند برابری در پست‌های مدیریت‌ ارشد بین‌ جنسیت‌های مختلف‌ تا چندین‌ دهه‌ دیگر نیز موازنه‌ برقرار نمی‌گردد.

‌مسئله‌ نابرابری بین‌ زن‌ و مرد در تصدی مشاغل‌ مدیریتی، دارای ریشه‌های تاریخی است. برای مثال، ارسطو زنان‌ را به‌ عنوان‌ موجوداتی که‌ جایی در سیاست‌ ندارند معرفی کرد. او عقیده‌ داشت‌ خداوند آنها را فقط‌ برای جنبه‌های پست‌ زندگی آفریده‌ است. با توجه‌ به‌ این که‌ در نیمه‌ دوم‌ قرن‌ بیستم‌ توجه‌ به‌ زنان‌ به‌ عنوان‌ نیروی کار، مدیر و سیاستمدار هم‌ در تئوری و هم‌ در عمل‌ تغییر یافته‌ است‌ ولی باز هم‌ زنان‌ حق‌ اندکی در انتخاب‌ شدن‌ به‌ عنوان‌ مقامات‌ عالیرتبه‌ مدیریتی و سیاسی داشته‌اند. به‌ طوری که‌ در سال‌ ۱۹۹۷ زنان‌ به‌ طور میانگین‌ حدود ۷/۱۱ درصد و ۱۰ درصد به‌ ترتیب‌ از قانونگذاران‌ ملی و پست‌های مدیریتی را در سراسر جهان‌ تشکیل‌ می‌دادند. پژوهش‌های بسیاری مؤ‌ید این‌ است‌ که‌ مدیریت‌ آینده‌، نیازمند به‌ کارگیری هر چه‌ بیشتر نیروی بالقوه‌ زنان‌ در مدیریت‌ است.

سقف‌ شیشه‌ای

‌مطالعات‌ انجام‌ شده‌ نشان‌ می‌دهد «سقف‌ شیشه‌ای»(GLASS CEILING) بسیاری از زنان‌ را از بالارفتن‌ به سوی پست‌های مدیریت‌ و رهبری بازمی‌دارد. «سقف‌ شیشه‌ای» نگرش‌ها و تعصب‌های منفی است‌ که‌ مانع‌ از آن‌ می‌شود زنان‌ و گروه‌های اقلیت‌ ورای یک‌ سطح‌ خاص‌ در سلسله‌ مراتب‌ سازمانی بروند. یک‌ سوم‌ زنان‌ شاغل‌ در پست‌های منشی‌گری یک‌ چهارم‌ دیگر در حوزه‌های مراقبت‌های بهداشتی، آموزشی و تولیدات‌ مواد غذایی هستند. حتی در این‌ شغل‌های به طور سنتی زنانه‌ نیز زنان‌ پست‌های کلیدی را در ارتباط‌ با شغلشان‌ ندارند. برای مثال، در مدارس‌، زنان‌ تدریس‌ می‌کنند ولی مردان‌ سازماندهی، طرح‌ریزی، هدایت‌ و کنترل‌ را انجام‌ می‌دهند. یک‌ مانع‌ عمده‌ برای زنانی که‌ مایلند به‌ پست‌های مدیریتی برسند، وجود محدودیت‌هایی است‌ که‌ از سوی جامعه، خانواده‌ و خود زنان‌ بر آنها تحمیل‌ می‌شود.

‌برخی محققان‌ به‌ تعدادی از این‌ محدودیت‌ها به‌ عنوان‌ روایت‌های قدیمی(MYTHS) اشاره‌ می‌کنند که‌ عقاید از قبل‌ تصور شده‌ و یا مفاهیم‌ بدون‌ پشتوانه‌ علمی‌ و منطقی هستند. به‌ عنوان‌ نمونه‌ اغلب‌ به‌ زنان‌ گفته‌ می‌شود که‌ وابسته، بی‌اراده، شکننده، غیرتهاجمی، غیررقابتی، درون‌گرا، تلقینی، حساس‌ و تخیلی هستند. اگر چه‌ برخی از این‌ نگرش‌ها شاید برای زنان‌ خوشایند باشد، اما بسیاری از آنان‌ به‌ عنوان‌ موانعی واقعی برای آنهاست.

مدیریت‌

‌نگرش‌های مختلف‌ درباره‌ این که‌ چرا زنان‌ بیشتری در پست‌های مدیریتی بکار گرفته‌ نمی‌شوند ذیلاً‌ از نظر خواهد گذشت.

اولین‌ نگرش

(PERSN-CENTERED) دیدگاه‌ شخص‌گرا است‌ این‌ دیدگاه‌ گناه‌ محدودبودن‌ پیشرفت‌ شغلی زنان‌ را در عواملی می‌داند که‌ درون‌ جنس‌ مونث‌ وجود دارد. این‌ بدان‌ معنی است‌ که‌ مشخصه‌ها و رفتارهای خاصی که‌ توسط‌ زنان‌ انجام‌ می‌شود باعث‌ عدم‌ پیشرفت‌ آنها می‌شود. به‌ عنوان‌ نمونه، ارتباط‌ میان‌ جنسیت‌ها می‌تواند به‌ مشکلاتی که‌ زنان‌ در کار مواجه‌ هستند بیفزاید. زنان‌ و مردان‌ هم‌ در ارتباطات‌ شفاهی و هم‌ غیرشفاهی به طور متفاوتی ارتباط‌ برقرار می‌کنند. در نتیجه‌ این‌ طور درک‌ می‌شود که‌ زنان‌ دارای توان‌ کمتری در ارتباطات‌ هستند. اشاره‌ شده‌ است، علاوه‌ بر صفات‌ مشخصه‌ و رفتارهای زنان‌ که‌ ناهماهنگ‌ با پست‌های مدیریت‌ ارشد سازمان‌ هستند، گرایش‌هایی که‌ زنان‌ از لحاظ‌ اجتماعی به‌ سوی آنها سوق‌ پیدا می‌کنند مانند: خانواده‌های آنها، مسیرهای پیشرفت‌ شغلی، سازمان‌ها، زیردستان‌ و نقش‌ رهبری/مدیریتی آنها، همچنین‌ مشاهده‌ شده‌ بر خلاف‌ نیازهای پست‌ مدیریت‌ رده‌ بالای سازمان‌ است.

دومین‌ نگرش

فرایند اجتماعی شدن‌ فرهنگی است‌CULTURAL SCIALIZATIN ) .PRCESS) این‌ فرایند زنان‌ را به سوی کارهای حرفه‌ای سوق‌ می‌دهد نه‌ مشاغل‌ مدیریتی و این‌ نمونه‌ها وجود نقش‌های قالبی را تقویت‌ می‌کند (یعنی برای ساختار هر جنسیتی یکسری مشاغل‌ مناسب‌ است.) بر اساس‌ فرایند اجتماعی شدن‌ فرهنگی، تمایل‌ زنان‌ به‌ مدیریت‌ تا اندازه‌ زیادی کمتر از مردان‌ است. دیگر عواملی که‌ در این‌ نگرش‌ بر عدم‌ پیشرفت‌ زنان‌ تاثیر دارند، عبارتند از: تاثیر بالقوه‌ شغل‌ بر زندگی خانوادگی، تضاد نقش‌ RLE CNFLICT)، فقدان‌ مدلهای نقش‌ (LACK F RLE MDELS) و ناامیدی که‌ از سوی مشاوران‌ آموزشی چه‌ در دبیرستان‌ و یا در دانشگاه‌ دریافت‌ می‌کنند. جامعه‌پذیری زنان‌ طوری است‌ که‌ زنان‌ را فاقد اعتماد به نفس‌ و تصمیم‌گیری برای رقابت‌ با مردان‌ در جهت‌ اهداف‌ شغلی بار می‌آورد. از دلایل‌ دیگری که‌ زنان‌ کمتری در مدیریت‌ رده‌ بالای سازمان‌ وجود دارند می‌توان‌ به‌ تبعیض‌های شرکتی (CRPRATE DISCRIMINATIN) اشاره‌ کرد. نابرابری‌های شرکت‌ در پاداش‌ها و ایجاد فرصت‌ پیشرفت‌ برای زنان‌ و به‌ کارگیری دوستان‌ قدیمی‌ در پست‌ها، زنان‌ را از رسیدن‌ به‌ مقام‌های مدیریت‌ دور می‌سازد. تبعیض‌ می‌تواند به‌ صورت‌ ساختارها، خط مشی‌ها، شبکه‌های غیررسمی‌ و فرهنگ‌های سازمانی باشد که‌ آن قدر مردسالار هستند که‌ مانعی برای زنان‌ می‌شوند تا در سازمان‌ ارتقا یابند. در مطالعه‌ای که‌ توسط‌ «کانینگز» و «مونت‌ مارکت» انجام‌ شد، نشان‌ داد مردان‌ ترفیع‌های بیشتری را در هر سال‌ نسبت‌ به‌ زنان‌ به‌ دست‌ می‌آورند. اکثر این‌ ترفیع‌ها به خاطر شبکه‌های غیررسمی‌ با ما فوق‌ در سازمان‌ است. علاوه‌ بر این‌ها یک‌ مانعی که‌ زنان‌ با آن‌ روبرو هستند، فقدان‌ فرصت‌ برای کسب‌ تجربه‌های لازم‌ در محیط‌ کار است. این‌ امر اغلب‌ به خاطر فقدان‌ مشاور و حامی‌برای زنان‌ در سازمان‌ است. یک‌ حامی‌ می‌تواند: معلم‌ و پشتیبان‌ زنان‌ در محیط‌ کار باشد. تحقیقات‌ نشان‌ می‌دهد وظایف‌ مشاور به‌ دو بخش‌ تقسیم‌ می‌شود:

وظایف‌ شغلی که‌ در تعیین‌ مسیر و پیشرفت‌ شغلی می‌توانند موثر واقع‌ شوند، مانند: آموزش‌ و حمایت‌های شغلی.

وظایف‌ روانشناختی که‌ حس‌ توانایی و اعتماد به‌ نفس‌ فرد را افزایش‌ می‌دهد و شامل: پذیرش‌ و تائید فرد، مشاوره، دوستی و مدل‌سازی نقش‌ است. مشاوران‌ یا حامیان‌ زنان‌ می‌توانند برای ترفیع‌ و ایجاد اعتماد به‌ نفس‌ در آنها بسیار موثر باشند.

‌مانع‌ دیگری که‌ زنان‌ در پیشرفت‌ شغلی با آن‌ روبرو هستند نگرش‌های منفی و قالبی است‌ که‌ جامعه‌ نسبت‌ به‌ زنان‌ شاغل‌ دارد. تحقیقات‌ نشان‌ می‌دهد زنان‌ از گران‌باری نقش‌ (RLE VERLAD) خود نسبت‌ به‌ همسرانشان‌ سخن‌ می‌گویند. توضیح‌ سه‌ مورد در این‌ زمینه‌ لازم‌ است: اول: زنان‌ کار فیزیکی بیشتری را در امور خانه‌داری نسبت‌ به‌ مردان‌ انجام‌ می‌دهند. دوم: زنان‌ اهمیت‌ فوق‌العاده‌ای برای وظایف‌ خانه‌داری قائل‌ هستند. سوم: و مایوس‌کننده‌ترین‌ عامل‌ آن‌ است‌ که‌ شغل‌ مرد در هر صورت‌ مهم‌تر از شغل‌ زن‌ تلقی می‌شود. به‌ طورکلی تمام‌ نگرش‌هایی که‌ عدم‌ پیشرفت‌ زنان‌ در مشاغل‌ مدیریتی را حمایت‌ می‌کنند نشانگر این‌ موضوع‌ است‌ که‌ اگر چه‌ تعداد زنان‌ در نیروی کار خصوصاً‌ در دهه‌های اخیر افزایش‌ یافته‌ است‌ اما این‌ پیشرفت‌ به‌ هیچ‌ وجه‌ در زمینه‌ افزایش‌ آنها در مشاغل‌ رده‌ بالای سازمان‌ نیست.

‌برای بهبود وضع‌ شغلی زنان‌ استفاده‌ از مشاوران‌ خردمند، بهره‌گیری از مدلهای نقش، ایجاد شبکه‌های ارتباطی و تغییر در سبک‌ رهبری راهگشاست.

توصیه‌های سازمانی و فردی

توصیه‌های سازمانی: به‌ دلیل‌ تعداد روبه‌ رشد زنان‌ در نیروی کار، سازمان‌ها مجبورند با مشکلات‌ کاری برخورد مناسب‌ کنند. برای سازمان‌ها مهم‌ است‌ رفتارها و نگرش‌ها را تغییر دهند. برای انجام‌ این‌ کار، باید خط مشی‌ها و برنامه‌هایی را در سطح‌ سازمان‌ اجرا کرد.

‌اولین‌ نوع‌ برنامه‌ها، برنامه‌های تغییرات‌ بر اساس‌ زمان‌ است. این‌ برنامه‌ها شامل‌ پیاده‌سازی برنامه‌های کاری منعطف‌ FLEXIBLE WRK SCHEDUALES) (کارمندان‌ زمان‌های روزانه‌ شروع‌ /خاتمه‌ کار را حول‌ یک‌ «ساعت‌ اصلی» از زمان‌ انتخاب‌ می‌کنند)، شغل‌ مشارکتیJB-SHARING) (سازماندهی مجدد یک‌ پست‌ سازمانی تمام‌ وقت‌ به‌ طوری که‌ توسط‌ دو کارمند پاره‌وقت‌ انجام‌ شود) کار پاره‌وقت‌ و روزهای کوتاه‌تر یا تغییریافته‌ کاری، همانند هفته‌های کاری فشرده‌ (کارمندان‌ در کمتر از پنج‌ روز ۴۰ ساعت‌ کار می‌کنند). این‌ برنامه‌ها به‌ کارمندان‌ زن‌ اجازه‌ می‌دهد تا مشکلات‌ خانه‌ و کار را حل‌ کنند.

توصیه‌های فردی: زنان‌ نیاز به‌ مهارت، تشویق‌ و قاطعیت‌ دارند تا خود را در محیط‌ مسلط‌ مردسالاری قرار دهند. ایجاد خط مشی‌ها و قرارگرفتن‌ در بخشهای مختلف‌ سازمانی هنوز در دست‌ مردان‌ است. در ذیل‌ توصیفی از مهارت‌ها و روش‌هایی آمده‌ است‌ که‌ زنان‌ باید ایجاد کنند تا در محیط‌ کار به طور موثر باقی بمانند.

اولین‌ مهارت‌، صرف‌ وقت‌ برای طراحی مسیر شغلی مناسب‌ است. برخی محققان‌ می‌گویند موفقیت‌ مردان‌ در محیط‌ کار ناشی از تمرکز آنها در کسب‌ یک‌ هدف‌ شغلی خاص‌ است. هدف‌های شغلی زنان‌ پراکنده‌ و غیرمتمرکز است.

‌توصیه‌ دوم‌ شناخت‌ این‌ واقعیت‌ است‌ که‌ رقابت‌ در سازمان‌ها وجود دارد و زنان‌ باید یاد بگیرند که‌ مهارت‌های مناسب‌ و رفتارهای لازم‌ برای رقابت‌ را نشان‌ دهند. زنان‌ باید مبارزه‌ با تمام‌ نمونه‌های قالبی که‌ مانع‌ از پیشرفت‌ آنها شده‌ است‌ را یاد بگیرند. متاسفانه‌ نگرش‌های ریشه‌دار طی چند صد سال‌ شکل‌ گرفته‌اند که‌ زنان‌ را لطیف، احساسی، غیرمنطقی، بیهدف، ترسو نسبت‌ به‌ هدف، ضعیف‌ در تحلیل‌های کمی‌و ناتوان‌ برای اتخاذ تصمیم‌های قاطع‌ می‌دانند. در مورد تمام‌ زنان: این‌ نمونه‌های قالبی ممکن‌ است‌ درست‌ نباشد، اما آنان‌ بر تصمیم‌ برای واگذاری مشاغل‌ مدیریتی به‌ زنان‌ تاثیرگذار است.

‌سومین‌ مهارت‌ لازم‌ ایجاد اعتماد به‌ نفس‌ و اطمینان‌ است. برخی زنان‌ ممکن‌ است‌ در ابتدا بر فقدان‌ اعتماد به‌ نفس‌ غلبه‌ کنند. یک‌ مطالعه‌ نشان‌ می‌دهد زنان‌ در مقایسه‌ با مردان‌ موفقیت‌ خود را به‌ جای نسبت‌ دادن‌ به‌ مهارت‌ و شایستگی خود به‌ شانس‌ و اقبال‌ نسبت‌ می‌دهند. این‌ نگرش‌ می‌تواند باعث‌ تاثیر منفی در دیگران‌ شود و رشد زنان‌ را در سازمان‌ محدود کند. همچنین‌ گفته‌ شده‌ است‌ زنان‌ از «ترس‌ از موفقیت» رنج‌ می‌برند. برخی بحث‌ می‌کنند که‌ تعریف‌ سنتی از نقش‌ جنسی در مورد خصوصیات‌ زنان‌ که‌ شامل‌ رفتار مطیع‌ و غیررقابتی است‌ ممکن‌ است‌ به‌ زنان‌ القا کند که‌ رفتار رقابتی، موفقیت‌گرا، جذابیت‌ آنها را به‌ خطر می‌اندازد. یک‌ مهارت‌ لازم‌ دیگر به‌ مهارت‌ سوم‌ متصل‌ است، تشویق‌ و قاطعیت‌ برای مبارزه‌ با تشکیلات‌ مردسالار. ایجاد خط مشی‌ها در دست‌ مردانی است‌ که‌ بیشتر از زنان‌ در سازمان‌ بوده‌اند. در حالی که‌ معقول‌ است‌ سازمان‌ها بررسی کنند آیا درها به طور مساوی برای استخدام‌ زنان‌ باز است، زنان‌ باید شکیبایی به‌ خرج‌ دهند و به‌ کوبیدن‌ بر روی این‌ درها ادامه‌ دهند.

مهارت‌ چهارم‌ مقابله‌ با محدودیت‌های زمانی است. هر کاری را به‌ موقع‌ و در زمان‌ خودش‌ انجام‌ دهید. توانایی انجام‌ کارها در محدوده‌های زمانی مقرر دیدگاه‌ دیگران‌ را نسبت‌ به‌ عملکرد شما در فرایند ارزیابی بهبود می‌بخشد.

‌پنجم‌ یادگیری مهارت‌ سیاسی توسط‌ زنان‌ است، برای ایفای نقش‌ مدیر موفق‌ شناخت، یادگیری و به‌ کارگیری مهارت‌ سیاسی در سازمان‌ لازم‌ است. ادبیات‌ مربوط‌ به‌ این‌ موضوع‌ نشان‌ می‌دهد. مدیران‌ زن‌ می‌توانند بدترین‌ دشمنان‌ خودشان‌ باشند. زیرا بسیاری از زنان‌ مدیر به‌ کارگیری مهارت‌ سیاسی در سازمان‌ را نمی‌پسندند و اهمیت‌ آن‌ را درک‌ نمی‌کنند. آنها اهمیتی برای سیستم‌های غیررسمی‌سازمان‌ قائل‌ نیستند. در یک‌ کلمه‌ آنها علاقه‌ای به‌ کاربرد مهارت‌ سیاسی ندارند.

‌در یک‌ تحقیق‌ انجام‌ شده‌ ۲۳ درصد از بانکداران‌ موفق‌ زن‌ این‌ جمله‌ را گفتند: «زنان‌ مهارت‌ سیاسی را دوست‌ ندارند و نمی‌خواهند وارد آن‌ شوند زیرا آن‌ را کثیف‌ تلقی می‌کنند». با این‌ وجود، توسعه‌ قدرت‌ مهارت‌های سیاسی برای موفقیت‌ در سازمان‌ لازم‌ است.

‌در یک‌ پژوهش‌ دانشگاهی دیگری که‌ بر روی مدیران‌ موفق‌ زن‌ انجام‌ شده‌ این‌ نتایج‌ را نشان‌ می‌دهد که‌ به‌ گواه‌ خود زنان‌ رعایت‌ موارد زیر باعث‌ افزایش‌ مهارت‌ آنها برای دستیابی و موفقیت‌ در مشاغل‌ مدیریتی خواهد شد:

آموزش‌ خوب‌ ببینید، مدعی باشید و بدترین‌ دشمن‌ خودتان‌ نشوید؛

به‌ خودتان‌ اجازه‌ مرعوب‌ شدن‌ را ندهید، از قابلیت‌ و توانایی خود مطمئن‌ باشید و هرگز تهاجمی‌ یا تدافعی عمل‌ نکنید؛

در پست‌های پایین‌ سازمانی اگر هستید کارها را منظم‌ و در محدوده‌ زمانی مقرر انجام‌ دهید زیرا نردبان‌ ترقی را پله‌پله‌ باید طی کرد. از تغییر سازمان‌ در صورت‌ بروز موانع‌ نهراسید؛

پس‌ از انتخاب‌ هدف، به‌ دیگران‌ مخصوصاً‌ مردان‌ اجازه‌ ندهید شما را بترسانند. هنگامی‌که‌ یک‌ زن‌ دارای پیشنهادات‌ سازنده‌ است، وی باید با تلاش‌ ثابت‌ کند همانند یک‌ مرد درست‌ می‌گوید.

حمایت‌ خانواده‌ را کسب‌ کنید

زنان‌ گاهی اوقات‌ می‌توانند بدترین‌ دشمن‌ خود باشند. زیرا بسیاری از مسئولیت‌هایی که‌ هماهنگ‌ با شغل‌ آنهاست، آنها از قبول‌ مسئولیت‌ شانه‌ خالی می‌کنند؛ زنان‌ با اندکی کار سخت، کار منظم، پایداری، رفتار روشنفکرانه‌ می‌توانند وارد صحنه‌ مدیریت‌ مردسالارانه‌ شوند.(۱۲)

‌به‌ طور کلی زنان‌ باید از قبول‌ مسئولیت، انجام‌ خلاقیت، نوآوری، رویارویی با مشکلات‌ شغلی و کاری، ارتباطات‌ قوی سازمانی، تحصیل‌ در رشته‌های مدیریتی، تصمیم‌گیری‌های همراه‌ با ریسک‌ و… نهراسند.(۱۳)

نتیجه‌گیری

‌تعداد زنان‌ در نیروی کار، رو به‌ افزایش‌ است. جامعه‌ و مقررات‌ دولتی ورود زنان‌ به‌ مشاغل‌ مختلف‌ را نسبت‌ به‌ گذشته‌ آسانتر ساخته‌ است. اما پیشرفت‌ زنان‌ در مدیریت‌ هماهنگ‌ با افزایش‌ زنان‌ شاغل‌ نیست. بسیاری از دلایل‌ برای این‌ واقعیت‌ وجود دارد مانند: وجود باورهای قالبی و سوگیریهایی علیه‌ زنان‌ در مشاغل‌ مدیریتی، که‌ زنان‌ به‌ عنوان‌ افرادی تلقی می‌شوند فاقد شرایط‌ لازم‌ برای مدیریت‌ موثر و به طور سنتی مشخصات‌ مردانه‌ ارزش‌ بالاتری نسبت‌ به‌ خصوصیات‌ زنانه‌ در پست‌های مدیریتی دارد و شغل‌ مرد و یا حرفه‌ او همیشه‌ مهمتر از شغل‌ و حرفه‌ زنان‌ است. از زنان‌ به طور سنتی تنظیم‌ امور خانواده‌ انتظار می‌رود و همین‌ مسئله‌ آنها را در شرایط‌ دوگانه‌ محیط‌ کاری و خانوادگی قرار می‌دهد که‌ خود باعث‌ تعارض‌ نقش‌ و پیامد آن‌ فشارهای روحی و روانی را برای آنها همراه‌ دارد.

‌امروزه‌ موفقیت‌ سازمان‌ها درگرو استفاده‌ مطلوب‌ از تخصص‌های موجود است. چه‌ این‌ تخصص‌ها در دست‌ مردان‌ و چه‌ در اختیار زنان‌ باشد. برای این‌ کار موانع‌ بر سر راه‌ ارتقا زنان‌ باید برداشته‌ شود. سازمان‌ها باید عبور از «سقف‌ شیشه‌ای» را تجربه‌ کنند. ‌دستیابی به‌ مهارت‌های مختلف، مرعوب‌ شدن‌ از انجام‌ کارها، خودباوری، پایداری در دستیابی به‌ اهداف، تفکر روشنگر و آگاهانه‌ می‌تواند زنان‌ را در موفقیت‌ برای دستیابی به‌ مشاغل‌ مدیریتی کمک‌ کند.

منبع: پایگاه راسخون؛ حسن‌ گیوریان

در این مقاله سعی شده تأثیرات نهاد خانواده بر تعلیم و تربیت مذهبی کودکان نشان داده شود و بدین منظور، دستورات پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در زمینه توجه به پرورش کودکان، بسیار برجسته و مهم جلوه داده شده است. از رفتار آن حضرت با کودکان به خصوص نوه‌های ایشان امام حسن و امام حسین(علیهماالسلام)، در اثبات این مهم کمک گرفته شده است سرانجام، رفتار محبت‌آمیز والدین در محیط خانواده نسبت به تربیت فرزندان و پرورش روحی و عاطفی آنان مهم تلقی کرده و در اثبات آن، در سیره نبوی مدد جسته و بر علم تبعیض بین فرزندان تأکید شده است.

مهم‏ترین نکته‌‏ای که توجه ما را به رابطه دین و خانواده جلب می‌‏کند، آن است که باورها و احساسات دینی طی دوره کودکی، در محیط صمیمی و منظّم خانواده شکل می‌گیرد و پرورش می‏‌یابد، به گونه‏‌ای که دیدگاه کودک را نسبت به زندگی و رفتار آینده تحت تأثیر قرار می‏‌دهد.

علاوه بر این، باید روشن کرد که اسلام معیارهای مهمی را برای تشکیل زندگی خانوادگی مبتنی بر بنیادهای سالم و نیز ایجاد فضای معنوی، که کودک اولین تأثّرات شخصیت‌ساز را از آن فضا دریافت می‌‏دارد، در نظر گرفته است.

مقدمه: مهمترین عامل اجتماعی شدن در زندگی هر انسان، تجارب دوران کودکی وی در محیط خانواده است.

کودکان در جریان اجتماعی شدن، عواطف مختلفی از قبیل مهر، محبت، فداکاری، گذشت، حسادت، کینه و خشم و… را در کنار والدین، خواهران وبرادران خود تجربه می‌کند اعضای خانواده به حدی به هم وابسته‌اند که هر نوع مشکل یا مسئله یک عضو خانواده، به طور مستقیم بر زندگی سایر اعضای خانواده تاثیر می‌گذارد. خانواده اولین و مهمترین محیطی است که کودک در آن از کیفیت روابط انسانی آگاهی پیدا می‌کند.

به اعتقاد اکثرروانشناسان، تجارب سالهای اولیه دوران کودکی که معمولاً در خانواده پی ریزی می‌شود، سازنده زیربنای شخصیت و رفتارهای بعدی کودک است. هدف از تربیت دینی، حضور قرآن و سیره معصومین(علیهم السلام) در متن زندگی دانش‌آموزان است.

ما با تعلیم مسائل دینی و با روش‌های مطلوب و خاص، می‌توانیم در دانش‌آموزان درک و شعوردینی ایجاد کنیم. اگر تلاش همه ما بر این باشد که از طریق روح حاکم برتمامی برنامه‌های رسمی و غیررسمی (فوق برنامه و مکمل) تربیت، تزکیه و تادیب صورت گیرد و مفاهیم نظری به صورت «رفتار دینی» درآید، می‌توانیم ادعا کنیم که تربیت دینی تا حد زیادی تحقق پیدا کرده است.

آنچه با توجه به مقتضیات زمان در تربیت دینی باید مدنظر قرار گیرد، اصلاحات در روش‌های تربیت دینی است. مدیریت مراکز آموزش و پرورش ما با توجه به تفاوت‌های فردی در دانش‌آموزان، اصل زیبایی‌شناسی و ابزار هنر را بویژه در غنی سازی، اوقات فراغت و فوق برنامه باید لحاظ کنند و در این مسیر عمدتاً به مراحل رشد کودکان و نوجوانان در گروه‌های سنی پیش از دبستان، دوره دبستان و دوره راهنمایی توجه داشته باشند و همچنین باید به اهمیت نقش خانواده در ایجاد معنویت و تربیت دینی کودکان توجه جدی شود و با ایجاد راهکارهای مختلف در خانواده‌ها زمینه رشد معنوی و تربیت دینی کودکان را فراهم کرد.

آموزش نظم و انضباط

فرزندی که از هنگام چشم گشودن به دنیا و شناخت خود، در کنار مظاهر زندگی خانوادگی، پدر و مادر را دیده است که نظم در مناسباتشان عامل برتر و مسلط وغالب محسوب می‌شده است معمولا جز به این مسیر نمی‌اندیشد او با تقلید در این مسیر گام می‌نهد و در مرحله بعد که تفکر به پشتیبانی از تقلید برمی‌خیزد، با خود می‌اندیشد که دلیل نظم چیست و به تبع آن، عواقب امور و نتایج پدیده‌های ناشی ‌از نظم و بی نظم را با هم مقایسه می‌کند و به برتری یکی بر دیگری حکم می‌کند از این رو، نظم و انضباط امری آموزش پذیر است و اولین درس‌های عملی آن زمانی آموخته می‌شود که مسئولیت‌ها و کارهای شخصی کودک به او تعویض می‌شود و بر این امر نظارت و کنترل دقیق اعمال می‌شود. دانش‌آموزی که هر بار وارد مدرسه می‌شود، اگر نداند که چه درسی را ابتدا و چه درسی را بعد از آن باید مرور کند، خود نوعی مقدمه و عامل زمینه‌ساز هرج و مرج خواهد بود. زیرا نظم، موجب می‌شود که دانش‌آموز در هر قدمی‌ که برمی‌دارد، به نتیجه‌ای دست یابد و این امر، به ایجاد نوعی رضای خاطر منجر می‌شود و خود تمهیدی برای موفقیت‌ها در سطح عالی‌تر و برتر خواهد بود.

خانواده و اختلافات فرزندان

برخی از اختلافات فرزندان در خانواده، به تفاوت‌های برخورد والدین با فرزندان مربوط می‌شود یعنی والدین عدالت را در برخورد با فرزندان رعایت نمی‌کنند. انتظارات بیش از حد یکی از فرزندان و تأمین آنها از سوی والدین نیز می‌تواند برای سایر فرزندان مشکل‌آفرین باشد در مواردی هم تشویق یکی از فرزندان و محروم نمودن دیگری از طرف والدین، موجب ایجاد اختلاف میان فرزندان می‌شود. دخالت‌های والدین برای حل اختلاف میان فرزندان، آنها را در حل مشکلشان به والدین وابسته می‌کند و خودشان ابتکار عمل مشکل را از دست می‌دهند. تفویض مسئولیت‌ها به صورت غیرعادلانه، خود به خود موجب اختلاف میان فرزندان می‌شود که نتیجه سیاست نامعقول تربیتی است.

راز بزرگ پیروزی والدین در تربیت فرزندان

در روایات ما شیوه قهر کردن کوتاه مدت با فرزندان بعد از تخلف، و نیز ابراز مهر فراوان و بوسیدن آنان توصیه شده است. اگر این دو با هم آمیخته شوند، موفق خواهیم بود. آن پدران و مادرانی که از ابراز مهر به دلبندهایشان پرهیز دارند، نمی‌توانند از شیوه قهر کردن استفاده کنند. پدری که از گریزفرزندانش از محیط خانه شکایت دارد. باید بداند که خانه‌اش کانونی سرد و بی رونق است. راه چاره او این است که کانون خانه را گرم کند.

مشکلات تربیتی را چگونه حل کنیم

یکی از عمده‌ترین علل به فساد افتادن شماری از دختران و پسران، همین است که مهر نمی‌بینند و تعبیر ”عزیزم“ را از پدر و مادر هرگز نمی‌شنوند، در حالی که سخت به شنیدن این تعبیرها مشتاق‌اند از از این رو، آنان به جایی می‌روند تا این کلمه را بشنوند. گروه‌های فساد از این حربه بسیار استفاده می‌کنند، و جوان و نوجوان مهر ندیده را به گمان‌هایی که گاه در ذهن تجربه ندیده‌اش می‌پروراند، در دام می‌اندازد. بدیهی است که افراط و تفریط در همه جا محکوم است در همین وادی هم اگر به خاطر علاقه، دل کودک و نوجوان را سیراب از محبت کنند و هر خواستش را گردن نهند، فرداهایی که در جامعه می‌آید، به مشکل برخورد می‌کند. انتقاد پذیری در او می‌میرد و اگر بی‌مهری از جامعه دید، واکنش‌های کینه‌توزانه خواهد داشت.

تربیت دینی کودکان

در ارتباط با ” تربیت دینی“ و ” رشد اخلاقی“ کودکان، باید خود والدین عامل به واجبات و دوری‌کننده از محرمات باشند،‌ با زبان ساده و کودکانه و به تدریج نگرش دینی مطلوب را در آنها بوجود آورند و توجه آنها را به جهان آفرینش و آفریننـده عالم، جلب کنند. در طول زندگی انسان هیچ یک از نهادهـا،‌ سازمان‌ها و عوامل اثرگذار بر انسان نمی‌تواند با خانواده و اثرگذاری آن بر کودک برابری کند. والدین به اندازه قابلیت‌ها و شایستگی‌های خود می‌توانند محصول با ارزشی از جهات مختلف، به خصوص رشد دینی و تربیت اعتقادی به یادگار بگذارد. خداوند در قرآن کریم به پاس این ارزش و اهمیت، حقوق والدین را در کنار توحید و خداشناسی قرار داده است.(سوره اسراء آیه ۲۴)

با توجه به ارزش و قداست خانواده درمی‌یابیم که خانه، اولین مدرسه تربیتی اخلاقی و دینی است و کودک به تدریج بر اساس مشاهدات روزمره، پایه‌های اخلاقی خود را پی‌ریزی می‌کند در محیط خانه، کودک تعالیم خوب و بد را فراگرفته، زیر بنای اخلاقی او شکل می‌گیرد. کودک، همانند نهال تازه‌ای است که هر طور او را پرورش دهیم، همان گونه می‌شود خانه، پرورشگاه اطفال است، بنابراین اگر والدین و سایر اعضای خانواده، دارای روش صحیح و اخلاق نیک باشند، کودکان خوب و به دنبال آن، انسان‌های بزرگ، افراد متعهد و فعال تربیت شده و به جامعه تحویل داده می‌شود و بالعکس.

تربیت دینی کودکان تا شش سالگی محدود به ایجاد انس نسبت به مسائل دینی است به این معنی که کودک آن چه را که به طور منظم در محیط خانواده می‌بیند، نسبت به آن انس پیدا می‌کند و همین انس اولیه، زمینه را برای پدیدآمدن عادت و انجام فرایض دینی در مراحل بعدی فراهم می‌آورد مشاهده آداب دینی و عبادات مذهبی، به‌ ویژه نماز که در هر شبانه روز به طور منظم از طرف بزرگترها در محیط خانه انجام می‌شود، در ذهن و دوران کودک نقش می‌بندد.

منبع: پایگاه سازمان تبلیغات اسلامی

یکى از سعادت‌هاى خانواده، داشتن فرزند است و فرزندان به فضاى خانه و خانواده، گرمى و نشاطِ خاصى مى‌بخشند. به ندرت دیده مى‌شود خانواده بى‌فرزند، در مسیر طبیعى خود سیر کند. از این رو امام رضا(علیه السلام) فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً، لَمْ یُمِتْهُ حَتَّى یُرِیَهُ الْخَلَفَ؛[۱] هرگاه خداوند، خیر بنده‌اى را بخواهد، او را نمى‌میراند تا این که جانشینش (فرزندش) را به او نشان دهد».

هر یک از والدین و فرزندان نسبت به یکدیگر، حقوق و تکالیفى دارند که باید به آن توجه کرده و به مرحله عمل برسانند. در این مقال سعى مى‌شود تا به تکالیف والدین نسبت به فرزندان، از منظر امام رضا(علیه السلام) پرداخته شود:

گفتن اذان و اقامه در گوش کودک

از سنت‌هاى مهم و ارزشمند در ابتداى تولد، گفتن اذان و اقامه در گوش کودک است که امام رضا(علیه السلام) فرموده است:

«إِذَا وُلِدَ مَوْلُودٌ فَأَذِّنْ فِى أُذُنِهِ الْأَیْمَنِ وَ أَقِمْ فِى أُذُنِهِ الْأَیْسَر؛[۲] هر گاه فرزندى به دنیا آمد، در گوش راست او اذان و در گوش چپ او، اقامه بخوان».

روایات اسلامى، فلسفه این عمل را در ابتداى تولد کودک، پناهى در برابر القائات و لغزش‌هاى شیطانى ذکر کرده‌اند.[۳]

ختنه، عقیقه، تراشیدن مو، و …

در اسلام براى نوزاد، سنتهاى گوناگونى همچون:‌ختنه، عقیقه، تراشیدن موهاى سر، بهداشت، خواب و استراحت کودک و … توصیه شده است. از امام رضا(علیه السلام) در این باره به شرح ذیل روایاتى صادر شده است. آن حضرت(علیه السلام) درباره ختنه فرموده است: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم): اخْتِنُوا أَوْلَادَکُمْ یَوْمَ السَّابِعِ فَإِنَّهُ أَطْهَرُ وَ أَسْرَعُ لِنَبَاتِ اللَّحْمِ؛[۴]  رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است: فرزندان خود را روز هفتم تولد، ختنه کنید؛ زیرا این پاک‌تر است و موجب مى‌شود زودتر گوشت بروید».

همچنین درباره عقیقه و تراشیدن موى سر، حضرت امام رضا(علیه السلام) به مأمون در نامه‌اى مى‌نویسد: «وَ الْعَقِیقَهُ عَنِ الْمَوْلُودِ الذَّکَرِ وَ الْأُنْثَى وَاجِبَهٌ وَ کَذَلِکَ تَسْمِیَتُهُ وَ حَلْقُ رَأْسِهِ یَوْمَ السَّابِعِ وَ یُتَصَدَّقُ بِوَزْنِ شَعْرِهِ ذَهَباً أَوْ فِضَّهً؛ عقیقه براى مولود پسر و دختر، واجب است. همچنین نامگذارى فرزند، واجب است و تراشیدن سرش در روز هفتم ولادت، و به وزن موى او صدقه داده شود، طلا یا نقره».

البته در کتب فقهى مراجع محترم، از این امور به‌عنوان امور واجب نام نبرده‌اند و امر در روایت را دال بر وجوب نگرفته‌اند.

آن حضرت(علیه السلام) درباره بهداشت کودک نیز فرموده است: «قَالَ النَّبِیُّ(صلی الله علیه و آله و سلم): اغْسِلُوا صِبْیَانَکُمْ مِنَ الْغَمَرِ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَشَمُّ الْغَمَرَ، فَیَفْزَعُ الصَّبِیَّ فِى رُقَادِهِ وَ یُتَأَذَّى بِهِ الْکَاتِبَانِ؛[۵] حضرت رسول(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: کودکان خود را از آلودگى ناشى از چربى بشویید و پاکیزه کنید؛ زیرا شیطان، بوى چربى را استشمام مى‌کند و در خواب، کودک را به وحشت مى‌اندازد و فرشتگان موکّل او، آزار مى‌بینند».

تغذیه از شیر مادر

معمولاً تا زمانى که کودک، استعدادِ هضم غذاهاى متنوع را پیدا نکرده است، بهترین غذاى کودک، شیر مادر است؛ هر چند امروزه، به این امر، کم‌تر توجه مى‌شود؛ ولى اولیاى دین، به ویژه پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) درباره جایگاه شیر مادر توجهى خاص داشته‌اند. امام رضا(علیه السلام) در این‌باره مى‌فرماید: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم): لَیْسَ لِلصَّبِیِّ لَبَنٌ خَیْرٌ مِنْ لَبَنِ أُمِّهِ؛[۶] حضرت رسول(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است: براى کودک، شیرى بهتر از شیر مادرش نیست».

انتخاب نام نیک

یکى از حقوق مسلّم کودک بر والدین، انتخاب نام نیک و شایسته براى اوست. اهمیت این موضوع به قدرى است که در متون اسلامى، فصل جداگانه‌اى به نام «باب الاسماء و الکنى؛ باب اسمها و کنیه‌ها» و «باب نامگذارى» وجود دارد. در واقع پدر و مادر باید قبل از تولد، براى فرزند خود نام زیبایى انتخاب کنند که در طول زندگى، سبب عقده و شرمندگى نشود؛ بلکه از مظاهر تجلى شخصیت وى باشد. امام رضا(علیه السلام) فرموده‌اند: «سَمِّهِ بِاَحْسَنِ الْأَسْمَاءِ وَ کَنِّه بِأَحْسَنِ الْکُنَى؛[۷] فرزند خود را به بهترین اسم و کنیه، نامگذارى کن». امام رضا(علیه السلام) درباره اهمیت نامگذارى فرزندان به نام‌هاى نیکو مى‌فرماید:

«لَا یَدْخُلُ الْفَقْرُ بَیْتاً فِیهِ اسْمُ مُحَمَّدٍ أَوْ أَحْمَدَ أَوْ عَلِیٍّ أَوِ الْحَسَنِ أَوِ الْحُسَیْنِ أَوْ جَعْفَرٍ أَوْ طَالِبٍ أَوْ عَبْدِ اللَّهِ أَوْ فَاطِمَهَ مِنَ النِّسَاءِ؛[۸] در خانه‌اى که کسى به نام محمد یا احمد یا على یا حسن یا حسین یا جعفر یا طالب یا عبدالله و از زنان به نام فاطمه وجود داشته باشد، فقر و تنگدستى راه نخواهد یافت».

و یا در اهمیت نام «محمد»‌فرموده است:‌ «الْبَیْتُ الَّذِى فِیهِ مُحَمَّدٌ یُصْبِحُ أَهْلُهُ بِخَیْرٍ وَ یُمْسُونَ بِخَیْر؛[۹] خانه‌اى که در آن محمد باشد، اهل آن خانه بامداد و شامگاهشان با خیر و برکت، توأم خواهد بود».

گشودن دهان بچه‌ با آب فرات یا عسل

یکى دیگر از سنت‌هاى مستحبى که امام رضا(علیه السلام) به آن توجه نموده، این است که دهان فرزند را پس از تولد، با آب فرات و یا عسل بگشایند. آن امام همام(علیه السلام)  در این رابطه فرموده‌اند: «وَ حَنِّکْهُ بِمَاءِ الْفُرَاتِ اِنْ قَدَرْتَ عَلَیْهِ اَوْ بِالْعَسَلِ سَاعَه یُولَدُ؛[۱۰] اگر توانستى دهان بچه را با آب فرات یا با عسل بگشا، در ساعتى که به دنیا آمده است». این دستور، دقت دین مبین اسلام را مى‌رساند که براى لحظه لحظه زندگى، برنامه دارد؛ حتى براى چگونگى بازگشایى دهان کودک.

جدیت در تعلیم و تربیت

دوران جوانى، دورانى پر از بحران و آشوب است، روح جوانان به مقتضاى دوره جوانى، همچون دریاى خروشانى است که همواره متلاطم و طوفانى است و داراى جزر و مدهاى سریع و پى درپى است. جوانان، روحى حسّاس، سریع التأثیر و پرتوقّع دارند، میل به کمال در آنها شدید است؛ ولى معمولاً راه سعادت را نمى‌دانند؛ از این رو بیش از همه، محتاج به هدایت‌اند. اگر از راهنمایى محروم شوند، بر اثر طغیان غرایز، به سوى بدبختى و گناه سقوط مى‌کنند. براى اصلاح حال جوانان و نوجوانان، راهى جز آموزش دادن دستورها و قوانین نجات‌بخش دین مقدس اسلام نیست. پس بر اولیاى محترم لازم است اولاً: خود با تعالیم روحبخش اسلام آشنایى داشته باشند؛ ثانیاً: به آن تعالیم عمل کنند و ثالثاً: عشق و علاقه به فراگیرى تعالیم مذهبى را در فرزندان نهادینه کنند و با تشویق و تنبیه، راه وصول به این هدف را براى آنها هموار کنند.

امام رضا(علیه السلام) درباره اهمیت آموختن تعالیم دینى براى جوانان مى‌فرماید: «لَوْ وَجَدْتُ شَابّاً مِنْ شُبَّانِ الشِّیعَهِ لَا یَتَفَقَّهُ لَضَرَبْتُهُ عِشْرُونَ سَوْطا؛[۱۱] اگر جوانى از جوانان شیعه را بیابم که در مقام فراگیرى دانش دین نباشد، (براى تنبیه او) بیست تازیانه بر او خواهم زد».

این روایت نشان مى‌دهد که هر فردى از مسلمانان، باید با آموزه‌هاى دینى آشنا باش، یا به روش اجتهادى و یا تقلیدى. در غیر این صورت، اهل‌بیت آنها را ملامت مى‌کنند.

آموزش قرآن

یکى دیگر از راه‌هاى تعالى و رشد معنویت و باورهاى دینى در خانواده، همجوارى و در محضر قرآن بودن است و به طُرق گوناگون باید تعالیم قرآن، در بین افراد خانواده شناخته شده و عمل شود.

امام رضا(علیه السلام) فرموده است:

«اجْعَلُوا لِبُیُوتِکُمْ نَصِیباً مِنَ الْقُرْآنِ فَإِنَّ الْبَیْتَ إِذَا قُرِئَ فِیهِ الْقُرْآنُ یُسِّرَ عَلَى أَهْلِهِ وَ کَثُرَ خَیْرُهُ وَ کَانَ سُکَّانُهُ فِى زِیَادَه؛[۱۲] براى خانه‌هاى خود، بهره‌اى از قرآن کریم، قرار دهید؛ زیرا در خانه‌اى که قرآن قرائت شود، گشایش براى ساکنانش فراهم آید و خیرش فراوان شود و اهل خانه در برکت و فزونى باشند».

صدقه براى سلامتى فرزندان

صدقه از ماده «صدق» و به معناى راستى کامل است و در اصطلاح شرع، صدقه بر مالى اطلاق مى‌شود که با قصد قربت، به مصرف اصلاح امور مردم و رفع نیازمندی‌هاى فردى و اجتماعى برسد و همچنین بر هر عملى که از طریق خدمت و احسان به نوع انجام گیرد، «صدقه» گفته مى‌شود.

هر مسلمانى به واسطه آموزه‌هاى قرآنى و روایى،‌ کمک به نیازمندان را در برنامه‌هاى خود منظور مى‌دارد و از صرف مقدارى از توانایی‌هاى خود در رفع نیامندی‌هاى نیازمندان دریغ نمى‌کند؛ زیرا او دریافته است که «هر چه را در راه خدا انفاق کند، خداوند، جاى آن را پر مى‌کند و او بهترین روزى دهندگان است».[۱۳]

از بعضى احادیث استفاده مى‌شود که پیشوایان معصوم(علیهم السلام)، گاهى پیش از آنکه صدقه‌اى را به شخص نیازمند بدهند، نخست،‌ دست خود را به علامت احترام و تعظیم مى‌بوسیدند، سپس آن را به نیازمندان مى‌دادند و یا این که نخست آن را به نیازمندان مى‌دادند. بعد از او مى‌گرفتند و آن را مى‌بوسیدند و مى‌بوییدند و به او باز مى‌گردانیدند؛ چرا که با دست خدا رو به‌ رو بوده‌اند.[۱۴]

حضرت رضا(علیه السلام) در اهمیت دادن صدقه براى سلامتى فرزندان، روایت ذیل را با مضمون داستانى بیان کرده که ذکر آن، خالى از لطف نیست:

«ظَهَرَ فِى بَنِى إِسْرَائِیلَ قَحْطٌ شَدِیدٌ سِنِینَ مُتَوَاتِرَهً وَ کَانَ عِنْدَ امْرَأَهٍ لُقْمَهٌ مِنْ خُبْزٍ فَوَضَعَتْهُ فِى فَمِهَا لِتَأْکُلَهُ فَنَادَى السَّائِلُ یَا أَمَهَ اللَّهِ الْجُوعُ فَقَالَتِ الْمَرْأَهُ أَتَصَدَّقُ فِى مِثْلِ هَذَا الزَّمَانِ فَأَخْرَجَتْهَا مِنْ فِیهَا وَ دَفَعَتْهَا إِلَى السَّائِلِ وَ کَانَ لَهَا وَلَدٌ صَغِیرٌ یَحْتَطِبُ فِى الصَّحْرَاءِ فَجَاءَ الذِّئْبُ فَحَمَلَهُ فَوَقَعَتِ الصَّیْحَهُ فَعَدَتِ الْأُمُّ فِى أَثَرِ الذِّئْبِ فَبَعَثَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى جَبْرَئِیلَ۷ فَأَخْرَجَ الْغُلَامَ مِنْ فَمِ الذِّئْبِ فَدَفَعَهُ إِلَى أُمِّهِ فَقَالَ لَهَا جَبْرَئِیلُ۷ یَا أَمَهَ اللَّهِ أَ رَضِیتِ لُقْمَهً بِلُقْمَه؛[۱۵] چند سالى در قوم بنى اسرائیل، خشک سالى شدیدى پدید آمد. زنى لقمه نانى داشت، آن را در دهانش قرار داد که بخورد، سائلى صدا زد این کنیز خدا! گرسنه‌ام. زن [با خود] گفت: در این زمان صدقه مى‌دهم پس لقمه را از دهانش خارج کرد و به فقیر داد. این زن، بچه کوچکى داشت که در حال جمع‌آورى هیزم از صحرا بود که گرگى آمد و او را برد. در این هنگام مادر صدایش را شنید و دنبال گرگ دوید. پس خداوند متعال جبرئیل را فرستاد و غلام را از دهان گرگ خارج کرد و به مادرش برگرداند. پس جبرئیل به او گفت: اى کنیز خدا! آیا به این لقمه به‌ جاى آن لقمه راضى شدى؟!».

محبت و تشویق براساس لیاقت

با مطالعه روایات تعلیم و تربیت، متوجه مى‌شویم که محبت به فرزندان، بر اساس لیاقتها و شایستگی‌هاى خاص آنها، امرى اجتناب‌ناپذیر است. البته باید متوجه بود که این محبت، اسباب کینه‌توزى و دشمنى را به وجود نیاورد.

«عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ الْأَشْعَرِیِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرضا(علیه السلام) عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ بَعْضُ وُلْدِهِ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ بَعْضٍ وَ یُقَدِّمُ بَعْضَ وُلْدِهِ عَلَى بَعْضٍ فَقَالَ نَعَمْ قَدْ فَعَلَ ذَلِکَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ(علیه السلام)  نَحَلَ مُحَمَّداً وَ فَعَلَ ذَلِکَ أَبُو الْحسن(علیه السلام) نَحَلَ أَحْمَدَ شَیْئاً فَقُمْتُ أَنَا بِهِ حَتَّى حُزْتُهُ لَهُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ الرَّجُلُ یَکُونُ بَنَاتُهُ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ بَنِیهِ فَقَالَ الْبَنَاتُ وَ الْبَنُونَ فِى ذَلِکَ سَوَاءٌ إِنَّمَا هُوَ بِقَدْرِ مَا یُنَزِّلُهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْه؛[۱۶] سعد بن سعد اشعرى مى‌گوید از اباالحسن الرضا(علیه السلام) در مورد مردى که بعضى از فرزندانش را بیش‌تر دوست دارد و بعضى را بر بعضى دیگر ترجیح مى‌دهد، سؤال کردم. حضرت فرمود: آرى، امام صادق(علیه السلام) نیز این گونه رفتار مى‌کرد، به «محمد» علاقه بیش‌ترى نشان مى‌داد و حضرت موسى بن جعفر(علیه السلام) نیز به «احمد» علاقه داشت. هنگامى که از جاى خود برخاستم، عرض کردم: فدایتان شوم، مردى که دختر خود را از پسرش بیش‌تر دوست دارد، [همان حکم را دارد]؟ حضرت فرمود: پسر و دختر در این حکم با هم مساوى اند. شأن هر کس از آنها به اندازه‌اى است که خداوند برایشان قرار داده است».

این روایت نشان مى‌دهد که دوستى فرزندان نیز باید مبنایى ارزشى و بر اساس شایستگی‌ها باشد؛ در حالى که تفاوت جنسى فرزندان، نمى‌تواند باعث تبعیض در محبت و علاقه شود.

از امام رضا(علیه السلام) روایت شده است: روزى حضرت موسى بن جعفر(علیه السلام) در محضر پدرش امام صادق(علیه السلام) سخنى گفت که باعث شگفتى، سُرور و شادى پدر شد. حضرت امام صادق(علیه السلام) در مقام تشویق فرزند خود به او خطاب کرد و فرمود: «یَا بُنَیَّ! الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى جَعَلَکَ خَلَفاً مِنَ الْآبَاءِ وَ سُرُوراً مِنَ الْأَبْنَاءِ وَ عِوَضاً عَنِ الْأَصْدِقَاءِ؛[۱۷] اى فرزندم! سپاس خداى را که تو را جانشین و خلف پدران و مایه سرور و بهجت فرزندان و جانشین دوستان قرار داد».

یعنى فرزندم، تو با این شایستگى و لیاقتى که از خود نشان مى‌دهى، هم بهترین خلف و جانشین پدر هستى و هم بهترین فرزند و مایه روشنى چشم پدر و هم بهترین یار و مونس پدر و به جاى دوستان او هستى.

پى نوشت‌ها

[۱]. بحار الانوار، علامه مجلسى، بیروت، دار احیاء التراث، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۱، ص۹۱؛ مکارم الاخلاق، رضى الدین طبرسى، ترجمه سید ابراهیم میرباقرى، انتشارات فراهانى، تهران، چ اول، بى‌تا، ج۱، ص۴۱۹٫

[۲]. بحار الانوار، ج۱۰۱، ص۱۱۶٫

[۳]. همان، ج۸۱، ص۱۶۲٫

[۴]. عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، شیخ صدوق، مؤسسه اعلمى، بیروت، چ اوّل، ۱۴۰۴ ق، ج۲، ص۲۸٫

[۵]. عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج۲، ص۶۹٫

[۶]. مسند الامام الرضا(علیه السلام)، شیخ عزیز الله عطاردى، کنگره جهانى امام رضا(علیه السلام)، مشهد، چ‌اول، ۱۴۰۶ ق، ج۲، ص۲۷۸٫

[۷]. الحدیث (روایات تربیتى از مکتب اهل بیت:)، مرتضى فرید، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى چ ۱۳، ۱۳۷۷ ص ۱۴۹ (به نقل از مستدرک، ج۲،‌ص۶۱۸)

[۸]. بحار الانوار، ج۱۰۱، ص۱۳۱٫

[۹]. وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملى، تحقیق مؤسسه آل البیت، قم، ۱۴۱۴ ق، ج۱۵، ص۱۲۷٫

[۱۰]. نظامات اخلاقى و تربیتى اسلام به روایت معصومین:، بیوک آقا خاتمى زنجانى، مرکز احیاء‌و انتشار آثار علماء زنجان، چ اول، ۱۳۷۰، (به نقل از مستدرک الوسایل، ج۲،‌ص۶۲۰).

[۱۱]. بحار الانوار، ج۷۵، ص۳۴۶٫

[۱۲]. المحجه البیضاء، ملا محسن فیض کاشانى، تصحیح، على اکبر غفارى، انتشارات اسلامى، قم، ج۲، ص۲۲۰٫

[۱۳]. خداوند مى‌فرماید: «ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقین»: سبا/۳۹٫

[۱۴]. تفسیر نمونه، مکارم شیرازى، دار الکتب الاسلامیه، چ۱۵، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۱۲۳٫

[۱۵]. ثواب الاعمال، شیخ صدوق،‌نشر اخلاق، قم، چاپ پنجم، ۱۳۸۰ ش، ص۱۶۷ و مسند الامام الرضا(علیه السلام)، ج۲، ص۴۶۸٫

[۱۶]. مسند الامام الرضا(علیه السلام)، ج۲، ص۲۷۷٫

[۱۷]. عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج۲، ص۱۲۷ و بحار الانوار، ج۴۸، ص۲۴٫

منبع: مبلغان؛ مهر ۱۳۸۸؛ شماره ۱۲۱