ورزش و بازى، از تفریحات سالم و سودمند و نشاط انگیز است و در تأمین سلامتى و بهداشت جان و تن، بسیار مؤثر است. ورزش بدن را نیرومند و سالم مى‌سازد و سلامتى جسم به سلامتى روح انسان کمک مى‌کند، اسلام حفظ بدن و تأمین سلامتى آن را از وظائف اولیه هر مسلمانى مى‌داند و براى سلامتى بدن، آن قدر ارزش قائل است که آن را در ردیف شناخت دین قرار داده است.
پیامبر(صلّى الله علیه و آله و سلم) مى‌فرماید: علم بر دو نوع است: دین‌شناسى و بدن‌شناسى.[۱]
این نکته قابل ذکر است که اسلام تنها به یک بُعد از وجود انسان نمى‌پردازد، بلکه به همه ابعاد وجود و نیازمندى‌هاى انسان توجه دارد. اگر انسان بخواهد در سایه ورزش به کمال برسد، باید ورزش را در مسیر خدا انتخاب کند و هدف از ورزش را رسیدن به قرب الهى بداند.
نقش ورزش در سلامت
انبیاء عظام، ورزش را وسیله‌اى براى رسیدن به سلامتى مى‌دانستند و ورزش مى‌کردند، مى‌خوابیدند، غذا مى‌خوردند، و … همه اینها براى حفظ سلامتى انسان لازم است، چنان که قرآن در این مورد اشاره دارد که در مورد پیامبران مى‌فرماید:
ما هیچ رسولى را پیش از تو براى مردم نفرستادیم مگر آن که مانند تو غذا مى‌خوردند و خواب مى‌رفتند و در میان بازار راه مى‌رفتند.[۲]
پیاده‌روى و غذا خوردن در این آیه قرین یکدیگر یاد شده است. کسانى که نسبت به ورزش بى‌توجه هستند، از عمرشان کاسته مى‌شود و به افسردگى روحى و جسمى نزدیکترند و دچار پیرى زودرس مى‌شوند. امّا کسانى که یکساعت در روز ورزش مى‌کنند، ساعت‌هاى بسیارى را در کمال سلامتى مى‌توانند به کار و زندگى و مطالعه و انجام وظیفه خود بپردازند. در حقیقت سرمایه‌گذارى در ورزش و صرف زمان کمى، مى‌تواند مدت‌هاى زیادى از عمر را به انسان فرصت دهد که به سلامتى زندگى کند و سلامتى در سایه ورزش به دست مى‌آید.
فوائد ورزش
ورزش اگر بر مبناى درست و متعادل انجام گیرد، فوائدى براى ورزشکاران در پى دارد. گذرى کوتاه بر فوائد ورزش، نشانگر اهمیت آن و تأثیرات فراوان ورزش بر انسان مى‌باشد.
۱- فوائد اجتماعى
ورزش فوائد اجتماعى بی‌شمارى دارد:
۱- ورزش، دوستى و صمیمیت را بین افراد به وجود مى‌آورد.
۲- ورزش، زمینه رقابت سالم را بین گروه‌هاى مختلف فراهم مى‌کند.
۳- ورزش، موجب تلاش و تکاپوى بیشتر بین افراد اجتماع مى‌شود.
۴- ورزش، مى‌تواند حسّ توجه به قانون و اطاعت از قانون را در افراد به وجود آورد، زیرا در بسیارى از مراحل ورزش، قانون و ضابطه وجود دارد.
۵- ورزش توجه به حقوق دیگران را به انسان‌ها مى‌آموزد؛ زیرا در بسیارى از ورزش‌ها، انسان ملزم به رعایت حقوق دیگران مى‌شود.
۶- اخلاق ورزشى شامل: حس وفادارى، تعاون و همکارى در موارد لزوم، حس رقابت سالم، پرهیز از خشونت، ایجاد محیطى امن در ورزش مى‌باشد.
۲- تأمین نیازهاى غریزى
یکى از فوائد ورزش که تفریحى سالم به شمار مى‌رود، تأمین نیازهاى غریزى انسان است زیرا انسان براى سالم ماندن و تقویت روحیه، احتیاج به بازى و تفریح دارد.
در این زمینه پیامبر(صلّى الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
به سرگرمى و بازى بپردازید، زیرا من دوست ندارم که در دین شما سختگیرى و خشونت دیده شود.[۳]
و امام رضا(علیه السلام) فرمود:
ورزش کنید، بازى کنید، زیرا من دوست ندارم بى‌حالى شما، در امور دینى و شرعى اثر منفى بگذارد.[۴]
در این روایت به خوبى روشن است، ورزشى مورد تأیید ائمه(علیهم السلام) مى‌باشد که بى‌حالى انسان را از بین ببرد و او را در مسیر بهتر زیستن یارى کند. اگر در سیره پیامبران دقت کنیم، همه آنها اهل ورزش و کوهنوردى بودند، توجه آنان به کوه‌ها و گردش در آنها عامل تحریک خوبى براى توجه به فضاى سالم و فعالیت بدنى بود آنها هم به تقویت بدنى مى‌پرداختند و در کنار آن روح توحید و خداپرستى را در خود تقویت مى‌نمودند.
۳- گریختن از ناتوانى و تنبلى
یکى از فوائد ورزش آن است که انسان را از تنبلى و ناتوانى رها مى‌کند. تنبلى و ناتوانى،انسان را از رسیدن به سعادت باز مى‌دارد و عامل رکود انسان مى‌باشد. با ورزش کردن کسالت و تنبلى از بین مى‌رود و انسان شاداب، سرحال و بانشاط مى‌شود. تنبلى و کسالت از دیدگاه اسلام، عامل رکود معرفى شده و رهبران دینى ما به شدّت مؤمنین را از تنبلى و کسالت باز داشته‌اند.
امام صادق(علیه السلام) مى‌فرماید: تنبلى و کسالت، دشمن کار و تلاش است.[۵]
و در روایت دیگر فرمودند: از بى‌حالى و تنبلى بپرهیز؛ زیر این دو صفت، کلید همه کارهاى بد و ناپسند است.[۶]
ورزش انسان را از تنبلى بیرون آورده و اعضاء انسان را در برابر ناتوانی‌ها ورزیده کرده و با حرکات و فعالیت‌هاى پرورش‌دهنده، جسم و جان انسان را تقویت مى‌نماید. از نظر علمى ثابت شده آنهایى که عمرشان طولانى است، روزانه بین ۶ تا ۸ ساعت مى‌خوابند و افرادى که روزانه ۹ تا ۱۰ ساعت یا بیشتر مى‌خوابند، میزان طول عمرشان کم است و افزایش مرگ و میر به دلیل خواب زیاد، بیکارى یا تنبلى است. جوانان قوى و سالم که دائماً در رختخواب به سر میبرند، با کندکارى قلب، ریه و ماهیچه‌ها که معمولاً در سنین پیرى بروز مى‌کند، مواجه مى‌شوند. با توجه به این تحقیقات مى‌توان گفت: ورزش، بهترین عامل جهت جلوگیرى از پرخوابى، بیکارى و تنبلى مى‌باشد.
از نظر فرهنگ اسلام نیز پرخوابى و بیکارى مردود است، امام موسى بن جعفر(علیه السلام) مى‌فرماید:
خداوند بنده پرخواب را مبغوض مى‌شمارد، خداوند انسان بیکار را دشمن مى‌دارد.[۷]
و على(علیه السلام) مى‌فرماید:
هر کس کار کند، قوت و نیروى او بیشتر مى‌شود و هر کس در کار کردن کوتاهى کند، ضعیف‌تر خواهد شد.[۸]
و در روایتى دیگر در مورد افرادى که در جوانى به غفلت زندگى کردند مى‌فرماید:
در ایام سلامت بدن، سرمایه‌اى مهیا نکردند و در اولین فرصت‌هاى زندگى و نیرومندى درس عبرت نگرفتند، درخشنده‌ترین ایام عمر را به رایگان از کف دادند. آیا کسى که در جوانى اهل تن‌پرورى بوده، مى‌تواند در پیرى جز شکستگى و ذلّت چیزى انتظار داشته باشد.[۹]
۴- تقویت اعضاء جسمى
ورزش متعادل، جسم انسان را قوى مى‌سازد. اثراتى که ورزش بر جسم انسان دارد، عبارتند از:
۱- قدرت انقباض و نظم ضربان قلب، پس از مدتى ورزش کردن بهتر مى‌شود.
۲- گنجایش ریه‌ها بیشتر مى‌شود و در نتیجه اکسیژن بهتر و بیشترى به بدن مى‌رسد.
۳- ورزش، موجب نظم و ثبات حرکات تنفسى انسان مى‌شود و تنفس عمیق‌تر ولى شمارش آن کمتر مى‌شود.
۴- قدرت جذب و دفع انسان زیاد مى‌شود.
۵- رشد انسان، متعادل مى‌شود. در اثر ورزش، فعالیت غدد داخلى افزوده مى‌شود و غذا بهتر جذب بدن مى‌شود، در نتیجه ورزش به رشد انسان کمک مى‌کند.
۶- وقتى انسان ورزش مى‌کند، بدن انسان به فعالیت عادت مى‌کند و مقاوم مى‌شود. لذا دیرتر خسته شده و دیرتر عرق مى‌نماید و ضربان قلب بر اثر کار ناگهانى زیاد نمى‌شود.
۷- ورزش، عمر انسان را زیاد مى‌کند، فیزیولوژى ناشى از ورزش، بیانگر آن است که بین طول عمر و ورزش، ارتباطى مستقیم وجود دارد. بررسى بین کارگران فعال و غیرفعال، نشان مى‌دهد که فعالیت بدنى، باعث طول عمر مى‌شود.
۸- ورزش، فشار خون را کاهش مى‌دهد. ورزش، ماهیچه‌هاى قلب را تقویت مى‌کند و باعث مى‌گردد تا قلب، خون را به آسانى به سایر نقاط بدن برساند در نتیجه، فشار خون کاهش مى‌یابد.
۹- ورزش، افراد چاق را لاغر مى‌کند. یکى از فوائد ورزش براى افراد چاق، آن است که افراد چاق، از طریق ورزش کردن، وزنشان کم مى‌شود و میزان چربى خون در آنها کاهش مى‌یابد و به این ترتیب، اندامى متناسب و ماهیچه‌اى خواهند داشت. اسلام نیز چاقى را مطرود مى‌شمارد. امام صادق(علیه السلام) مى‌فرماید:
از چاق شدن همانند خوک‌هایى که براى ذبح نگهدارى مى‌شوند، بپرهیزید.[۱۰]
۱۰- ورزش، انقباض ماهیچه‌ها را از بین مى‌برد. پانزده دقیقه پیاده‌روى در هر روز، در عین این که ورزش سبکى است، موجب چالاکى و نشاط مى‌شود و انقباض ماهیچه‌ها را از بین مى‌برد.
۱۱- ورزش، از پیرى زودرس جلوگیرى مى‌کند. افراد جوان و پرطراوت(اگر چه سن بالایى دارند)، سلامت خود را مدیون ورزش و فعالیت‌هاى جسمانى هستند که مستقیماً در سلامتى آنها نقش دارد.
۱۲- ورزش، موجب حفظ سلامتى، توازن و تناسب اعضاى بدن انسان مى‌شود.
۱۳- توانایی‌هاى جسمى انسان از مرحله استعداد و قوّه، به شکوفایى و فعلیت مى‌رسند.
از نظر اسلام، سلامتى و توانمندى جسمانى، بسیار اهمیت دارد و پیامبر(صلّى الله علیه و آله و سلم) پیرامون حق بدن بر انسان مى‌فرماید:
پروردگارت بر تو حقى دارد و بدنت بر تو حقى دارد و خانواده‌ات نیز بر تو حقى دارد.[۱۱]
اهمیت سلامتى جسمانى آن قدر زیاد است که در کنار حق پروردگار و حق خانواده مطرح مى‌شود، زیرا انسان اگر از بدنى سالم و نیرومند برخوردار باشد، حق پروردگار و خانواده خویش را بهتر ادا مى‌کند.
قوى شدن از دیدگاه اسلام
افراد قوى، مورد تأیید اسلام هستند و اسلام از قوى بودن و نیروى بدنى به عنوان یک ارزش نام برده است و ورزش، وسیله‌اى است براى تقویت جسمى و روحى انسان.
امام على(علیه السلام) در دعاى کمیل از خداوند قوت طلب مى‌نماید و مى‌فرماید:
پروردگارا! جوارح مرا براى خدمتگزارى خودت(و آنان که در مسیر تو هستند) نیرومند گردان و نیروها و قواى روحى و معنوى مرا تقویت فرما، تا بتوانم در مسیر تو تلاش کنم.[۱۲]
