انواع بهداشت

بهداشت و علم پزشکى در اسلام

چنان که بهداشت، جنبه پیشگیرانه دارد و علم پزشکى، جنبه درمانى، روایات شریف بر امر بهداشت و نظافت تاکیدات زیادى دارند. پیامبر اکرم(صلّى الله علیه و آله و سلم) فرمودند: تا آنجا که مى‌توانید نظافت و بهداشت را رعایت کنید. زیرا اسلام بر نظافت بنا شده است و فقط انسان پاکیزه وارد بهشت مى‌شود.[۱] همچنین امام رضا(علیه السّلام) نظافت و پاکیزگى را از صفات انبیاء الهى مى‌دانند.[۲] و نیز، پیامبر اکرم(صلّى الله علیه و آله و سلم) براى این که مخاطبان خود را به حفظ بهداشت و نظافت تشویق نماید، مى‌فرماید: خداوند متعال، خود پاک و پاکیزه است و نظافت و پاکى را دوست دارد.[۳]

حال که ضرورت و اهمیت بهداشت از نظر اسلام روشن شد و ما مى‌خواهیم مسلمان واقعى و محبوب خداوند متعال باشیم، باید بهداشت را در زمینه‌هاى مختلف مراعات کنیم؛ براى رسیدن به این هدف، باید ابتدا انواع بهداشت و توصیه‌هاى آن را بشناسیم.

انواع بهداشت عبارتند از:

الف) بهداشت غذایى ب) بهداشت فردى ج) بهداشت عمومى د) بهداشت جنسى ه) بهداشت روانى.

براى رعایتِ اختصار این نوشتار، و اهمیت «بهداشت روانى» آن را در مقاله‌اى مستقل معرفى مى‌نمائیم[۴] و به انواع دیگر بهداشت اشاره مى‌کنیم:

الف) بهداشت غذایى

۱ ـ دعوت به غذاهاى پاک و پاکیزه(طیب): «اى مردم! از آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه را تناول کنید.»[۵]

۲ ـ ممنوعیت غذاهاى غیر بهداشتى(خبیث): «و (آن رسول) بر آنان، هر غذاى پاکیزه و مطبوع را حلال و هر چیز پلید و منفور را حرام مى‌گرداند.»[۶]

۳ ـ ممنوعیت گوشت مردار و خوک: «همانا او، گوشت مردار و خوک و… را بر شما حرام کرد و… »[۷]

۴ ـ ممنوعیت نوشیدن خون و شراب:[۸] دکتر محمد على رضایی، در مورد ممنوعیت گوشت مردار و خوک و خون و شراب، بحث‌هاى علمى و پزشکى مفیدى نموده‌اند و نظرات پزشکان متعددى را جمع‌آورى کرده است.[۹]

۵ ـ سفارش در مورد سبزیجات: نقل مى‌کنند که حضرت على(علیه السّلام) بر سفره‌اى نمى‌نشستند الا این که بر آن سبزى باشد[۱۰] و براى میوه‌ها و سبزیجات، خواص زیادى ذکر فرمودند که براى اختصار به معرفى منبع آن، بسنده مى‌شود.[۱۱]

توصیه‌هاى بهداشتى در مورد غذا خوردن: امام على(علیه السّلام) فرمود: کسى که دوست دارد، خیر خانه‌اش، زیاد شود، قبل از شروع به غذا خوردن، وضو بگیرد… [۱۲]. همچنین، حضرت على(علیه السّلام) در توصیه‌اى به امام حسن(علیه السّلام) به خصلت‌هایى اشاره نمودند که انسان را از طب بى‌نیاز مى‌کند. بر سفره منشین الا وقتى که اشتها دارى و خوب غذا را بجو… »[۱۳]

ب) بهداشت فردى

در دین ما مسائلى مطرح شده که یکى از آثار آن بهداشت و نظافت است و حکمت‌هایى نیز دارد که خداوند جهان به آن عالم است.

۱ – وضو: با واجب شدن وضو براى هر نماز، هر مسلمان در ۲۴ ساعت حداقل سه بار باید دست و صورت خود را بشوید.

۲ – غسل: در اسلام، غسل‌هاى واجب و غسل‌هاى بسیار زیاد مستحبى وجود دارد(مثل غسل جمعه) که یکى از اسرار بى‌شمار این غسل‌ها، بهداشت و نظافت مى‌تواند باشد. البته حکمت‌هایى نیز دارد که ما انسان‌ها به خاطر محدودیت درک به کنه آن نمى‌رسیم.

۳ – پاکیزگى لباس: که یکى از شرط‌‌هاى لباس نمازگزار است و هر مسلمان براى پنج نماز واجب خود باید لباس تمیز و پاکیزه بپوشد در غیر نماز هم مسلمان باید لباس پاکیزه بپوشد. پیامبر اکرم(صلّى الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هر کس لباس مى‌گیرد(و مى‌پوشد)، باید آن را پاکیزه کند.»[۱۴]

۴ ـ بهداشت دهان و دندان: امام على(علیه السّلام) فرمودند: مسواک زدن، پاک‌کننده دهان است و مورد رضاى خداوند.[۱۵] همچنین فرمودند: با خلال کردن، غذا(در لاى دندان‌ها) نمى‌ماند و بو نمى‌دهد و لذا حضرت(علیه السّلام) به خلال کردن و نوع چوب آن سفارش مى‌فرمودند.[۱۶]

۵ ـ کوتاه کردن شارب(سبیل، موى روى لب): امام على(علیه السّلام): گرفتن شارب را نوعى نظافت مى‌دانند.[۱۷]

۶ ـ حمام: مولا على(علیه السّلام) در تعریف و تمجید از این مکان فرمودند: «چه جاى خوبى است حمام که به یاد آتش جهنم مى‌اندازد و چرک را مى‌برد.»[۱۸]

۷ ـ حجامت: آن حضرت(علیه السّلام) این کار را موجب سلامتى بدن و استحکام عقل، مى‌دانند.[۱۹] و دستورات و مطالب دیگرى که به این تعداد بسنده مى‌شود.

ج) بهداشت عمومى

براى نمونه مى‌توان دو مورد زیر را مورد توجه قرار دهیم:

۱ ـ جمع‌آورى زباله: مولا على(علیه السّلام) فرمودند: دستمال آلوده را در خانه نگذارید زیرا محل رشد شیطان(میکروب) است.[۲۰]

۲ ـ بهداشت خانه: امام باقر(علیه السّلام) فرمودند: «جارو کشیدن خانه، فقر را مى‌برد.»[۲۱] و امام على(علیه السّلام) فرمودند: خانه‌هایتان را از تار عنکبوت پاک کنید و الا باعث فقر مى‌شود.[۲۲] و نیز فرمودند: خاکروبه را پشت در قرار ندهید زیرا محل شیطان(میکروب) است.[۲۳]

د) بهداشت جنسى

در مسایل بهداشت جنسى، مسائلى مطرح شده که علم روز نیز آن را تاکید کرده است.

ـ ممنوعیت آمیزش با زنان در حالت عادت ماهیانه: قرآن مى‌فرماید: «و از تو درباره حیض سوال مى‌کنند، بگو چیز زیان‌بارى است و لذا در حالت قاعدگى از زنان کناره‌گیرى نمائید و با آنها نزدیکى ننمائید تا پاک شوند.»[۲۴]

ـ ممنوعیت زنا: که قرآن از آن به «فاحشه» یاد کرده است.[۲۵]

ـ ممنوعیت همجنس‌بازى(لواط)[۲۶]

ـ ممنوعیت استمنا(خودارضایی) که حرام است.[۲۷]

پی‌نوشت‌ها

[۱] . الرى شهرى محمد، میزان الحکمه، دار الحدیث، الطبعه‌ الاولى، ج ۴، ح ۲۰۳۲۷؛

[۲] . همان، ح ۲۰۳۳۰؛

[۳] . همان، ح ۲۰۳۱۴؛

[۴] . ر. ک: پژوهشى در اعجاز علمى قرآن، ج ۲، صص ۴۰۴-۳۹۵ ـ بهداشت روان در اسلام، مهدى صانعى، مجموعه مقالات اولین همایش بین المللى نقس دین در بهداشت روان،(آذر ۷۶)، دفتر نشر نوید.

[۵] . سوره بقره، آیه ۱۶۸، و نیز: سوره‌ مائده، آیه ۸۸، سوره انفال، آیه ۶۹، سوره‌ نحل، آیه ۱۱۴؛

[۶] . سوره‌ اعراف، آیه ۱۷۵؛

[۷] . سوره‌ انعام، آیه ۱۴۵ و نیز: سوره نحل، آیه ۱۱۵، سوره‌ بقره، آیه ۱۷۳، سوره‌ مائده، آیه ۳؛

[۸] . همان و سوره‌ بقره، آیه ۲۱۹؛

[۹] . ر.ک: پژوهش در اعجاز علمى قرآن، ج ۲، ص ۳۱۹ – ۳۱۵، ص ۳۲۵ – ۳۲۰، ص ۳۳۰ – ۳۲۷، ص ۳۴۱ – ۳۳۶؛

[۱۰] . الحر العاملى، تفصیل وسائل الشیعه، تحقیق و نشر، موسسه‌آل البیت لاحیاء التراث، الطبعه الثانیه، ۱۴۱۴ ق، ج ۲۴، ص ۴۱۹، ح ۳۰۹۴۶؛

[۱۱] . دشتى محمد، مجموعه الگوهاى رفتارى امام على(علیه السّلام)، بهداشت و درمان، تهران، سازمان تحقیقات نیروى مقاومت بسیج، چاپ اول، ۱۳۸۰، فصل ۸؛

[۱۲] . الشیخ صدوق، الخصال یا التحقیق، على اکبر الغفارى، جماعه‌ المدرسین الحوزه العلمیه، ص ۱۳؛

[۱۳] . وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۲۴۵، ح ۳۰۴۵۱؛

[۱۴] . میزان الحکمه، ج ۴، ح ۲۰۳۳۲؛

[۱۵] . الشیخ الکلینى، فروع الکافى، التحقیق، على اکبر الغفارى، دارالکتب الاسلامیه، آخوندى، الطبعه الثالثه، ۱۳۶۷ ه، ج ۶، ص ۴۹۶، باب السواک، ح ۴؛

[۱۶] . وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۴۲۵؛

[۱۷] . الحرانى ابن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول(صلّى الله علیه و آله و سلم)، التحقیق على اکبر الغفارى، موسسه النشر الاسلامى لجماعه المدرسین، الطبعه الثانیه، ۱۴۰۴ ق، ص ۱۰۰؛

[۱۸] . وسائل الشیعه. ج ۲، ص ۲۹، ح ۱۳۸۳؛

[۱۹] . مجلسى محمد باقر، حلیه المتقین، باب ۹، فصل ۱۲؛

[۲۰] .. واژه شیطان، به هر دو موجود پلید گفته مى‌شود. فروع الکافى، ج ۶، ص ۲۹۹، باب النوادر، ح ۱۸؛

[۲۱] . میزان الحکمه، ج ۴، ح ۲۰۳۲۱؛

[۲۲] . همان، ج ۴، ح ۲۰۳۲۶؛

[۲۳] . همان، ج ۴، ح ۲۰۳۲۳؛

[۲۴] . سوره بقره، آیه ۲۲۲؛

[۲۵] . سوره‌ اسراء، آیه ۳۲ و نیز سوره‌ ممتحنه، آیه ۱۲، سوره‌ نور، آیه ۳ و ۲؛

[۲۶] . ر. ک: سوره شعرا، آیه ۱۶۵، سوره‌ اعراف، آیه ۸۰، سوره عنکبوت، آیه ۲۸؛

[۲۷] . دکتر رضایی در مورد حکمت‌ها و اسرار علمى و پزشکى این چهار مورد توضیحات مفصلى دارند، ر. ک: پژوهش در اعجاز علمى قرآن، ج ۲، ص ۳۷۰- ۳۷۵، ص ۳۷۹ – ۳۸۴، ص ۳۸۹- ۳۹۱، ص ۳۹۴ – ۳۹۲؛

نویسنده: سید تقى موسوى

منبع: سایت مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه