انواع آسیبهای فناوری اطلاعات در خانواده
مهارت اینترنتی و معضلات و مشکلات اینترنتی
ظهور فناوری‌های جدید ارتباطی و اطلاعاتی، چالش بزرگ نظام‌های سیاسی در عرصه سیاست‌گذاری ملی است. وفاق یا اختلاف تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران در مورد تعریف و کارکردهای، آینده و تأثیرات فناوری جدید بر ابعاد داخلی و خارجی امنیت سیاسی و فرهنگی، منجر به ارایه راهبردهای متفاوت خواهد شد (لی، به نقل از آشنا، ۱۳۸۰ ص ۳۳۹).
اینترنت، جهان جدیدی خلق کرده است. خوش بینان می‌گویند در این جهان جدید که آن را جامعه اطلاعاتی نامیده‌اند، آزادی‌های فکری، تحقیقاتی، آموزشی، تفریحی و شغلی رو به رشد خواهد بود و تجارت الکترونیک، خدمات بهداشتی و پزشکی راه دور و خدمات تلفن بین‌المللی از طریق اینترنت جای اشکال سنتی را خواهد گرفت. اما منتقدان، اینترنت را بیشتر در ترکیب‌های اضافی و به عنوان مضاف به مناطق جغرافیایی، سیاسی اقتصادی به کار می‌برند. با این وصف، مانند دیگر پدیده‌های وارداتی از جهان صنعتی می‌توان از اینترنت اغنیا و فقرا، اینترنت آمریکایی، اروپایی، آفریقایی و در سطوح ملی، مثلاً اینترنت ایرانی سخن گفت. مطالعه تأثیرپذیری متقابل اینترنت و فرهنگ‌های مختلف را آخرین پروژه‌های کلان دانشگاه UCLA در آمریکاست. در تحلیل مسائل مربوط به اینترنت در کشورهای در حال توسعه، به رغم برخی مشابهت‌های ظاهری، باید تفاوت‌های ساختاری و عمیق آنها را با کشورهای صنعتی در نظر گرفت (آشنا، ۱۳۸۰، ص ۲۳۴).
به طور تقریب هر سه ماه یک بار توسعه وب، دوبرابر می‌شود. اما این رشد روزافزون، کاملاً نابرابر توزیع شده است. در حالی که آمریکا و کانادا ۶۳٪، اروپا۴/۲۲ ٪ و استرالیا، ژاپن و نیوزیلند ۴/۶٪ از کامپیوترهای متصل به اینترنت را در اختیار دارند، بقیهکشورهای آسیایی و آفریقایی تنها ۹/۵٪ از این کامپیوترها را در خود جای داده‌اند. بررسی ویژگی‌های کاربران اینترنت نشان می‌دهد که تحصیلات و ثروت، دو عامل مهم در میزان استفاده است. کاربران اینترنت بیشتر از طبقه متوسط بالا، جوان، تحصیل کرده، مرد و شهر نشین‌اند. ۸۳٪ کاربران اینترنت در آمریکا، ۶٪ در اروپا، ۳٪ در اقیانوسیه و ۸٪ در بقیه قاره‌های دنیا قرار دارند. نگاهی به وضعیت و موقعیت زبان‌های مختلف در اینترنت میزان سلطه زبان های غربی را نشان می دهد. در میان کسانی که از اینترنت استفاده می‌کنند و حدود ۲۸۸ میلیون نفر برآورد می‌شوند، ۳/۵۱٪ به انگلیسی سخن می‌گویند و عرب زبانان کمتر از ۱٪ استفاده کنندگان را تشکیل می‌دهند (آشنا، ۱۳۸۰ ص۲۳۳). بیش از ۸۰ درصد کل اطلاعاتی که در بیش از ۱۰۰ میلیون رایانه سرتاسر جهان ذخیره شده به زبان انگلیسی است (نشریه نگاهحوزه، ۱۳۸۳).
ضریب نفوذ اینترنت در کشور ما ۵/۲ و در کشور کره جنوبی، با جمعیت کمتر از ما، ۴۲ است. مقایسه شاخص‌های مهم توسعه فناوری ایران با متوسط مقادیر شاخص‌های جهانی که در جدول زیر آمده است، جایگاه کشورمان را در این زمینه بهتر نشان می دهد (جلالی، ۱۳۸۲، ص ۱۹ـ۱۸).
زندگی در عصر مجازی (شهر الکترونیک )
جلالی (۱۳۸۲) به نگاه خوش بینانه در توصیف عصر مجازی می‌نویسد: در عصر مجازی بیشتر امور زندگی انسان به صورت مجازی صورت می‌گیرد. دفتر کار مجازی، تجارت مجازی، تفریحات مجازی، سفرهای مجازی و موارد مشابه آن نمونه‌هایی اند که در فضای سه بعدی شرایطی مناسب را برای خانواده در عصر اشاره شده فراهم می‌کنند. آیا آسیب‌شناسی عصر مجازی سؤال بعدی مسئولین تربیتی عصر مجازی نخواهد بود؟ آیا اگر آن را بشناسیم، زمینه جلوگیری از آسیبهای احتمالی را قبل از وقوع می‌توانیم فراهم کنیم ؟ نتیجه ابتدایی این تحول آن است که فردگرایی و دیکتاتوری از جوامع حذف،و کار گروهی و تفکر جمعی که از طریق رسانه‌ای مانند وب امروزین، اما به شکلی سه بعدی سازماندهی خواهد شد، جایگزین می‌شود. دانش محوری اساس اداره جوامع مجازی خواهد شد و آموزش در طول عمر به عنوان نیاز اولیه و دائمی بشر مطرح خواهد شد و بدین ترتیب همه امور اداره جوامع امروزی تغییر خواهد کرد و امکان تحقق عدالت و داشتن رفاه بیشتر برای همه فراهم می‌گردد در این عصر مجازی تغییرات اساسی در رفتار بشر به وجود خواهد آمد و برخی از صفت‌های ناپسند که به دلایل مختلف گریبان زندگی امروز دنیاست (مانند تجاوز به حقوق دیگران) به دلیل عینی و قانونمند بودن همه امور اجرایی از جامعه رخت خواهد بست و همه کارها قابل رؤیت و پیگیری خواهد بود. مردم در جهان مجازی شناخت بهتری از جهان و فلسفه وجودی انسان خواهند داشت و به نحو بهتری تربیت خواهند شد و با توجه به این که از نظر تئوری در عصر مزبور مشکلات معیشتی و تهیه ابزار کار حل و فصل شده، دانش و اطلاعات در سطح گسترده‌ای در همه زمینه‌ها در دسترس مردم قرار دارد، توجه به مسایل روحی، روانی، معنویو گرایش به مذهب افزایش خواهد یافت. توسعه و ترویج سیستم‌ها بسیار مدرن فناوری در زمینه‌های اجرایی و عملیاتی و انجام بخش اعظم کارهای روزمره انسانی از آن طریق، چهره‌ای از شهرهای محل سکونت بشر یکی دو دهه آینده به نمایش خواهند نهاد که در حال حاضر ممکن است تصور آن کمی رؤیایی و مشکل باشد. چنین شهرهایی به نام شهرهای الکترونیک نامیده می‌شود و خانواده‌های ساکن در آن نیز با توجه به فرهنگ و سیستم اجرایی آن دارای فرهنگ خاصی خواهند بود که به عنوان خانواده تلقی می‌گردد. ایجاد تحول اساسی در زندگی انسانی با توجه به دستاوردهای فناوری اطلاعات، در صورتی میسر و امکان‌پذیر خواهد بود که کلیه فرایندها و تبلیغات ناشی از این نفاوری به صورت مجموعه‌ای منسجم و یکپارچه در شهرها و جوامع محل زندگی و استقلال مردم به صورت عینی و عملی قابلیت اجرایی داشته باشد. شهرهای الکترونیکی با چنین نیت و هدفی شکل گرفته‌اند و به دنبال آن شهروند الکترونیکی به عنوان یک عضو ساکن و شاغل در شهر الکترونیک مفهومی عینی می‌یابد. ایجاد شهر الکترونیک تأثیرات بسیاری در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی به دنبال خواهد داشت (جلالی، ۱۳۸۲، ص ۲۴ ـ۲۲).
آموزش خانواده، رکن توسعه
مؤثرترین رکن توسعه خانواده در شهر الکترونیک، آموزش است. فناوری اطلاعات شرایطی به وجود می آورد که امکان آموزش هر چیز به هر کس، در هر جا و هر زمان فراهم شود. با توسعه آموزش الکترونیکی و آموزش مجازی فرصت‌های جدیدی برای خانواده به وجود می‌آید تا ضمن حفظ فرهنگ بومی از تجربیات مفید سایرین هم بتواند به خوبی استفاده نماید. این نوع سیستم آموزشی مزایای زیادی دارد که بعضی از آنها عبارت‌اند از:
ـ آموزش هر کس در هر جا و هر زمان، فارغ از هر گونه محدودیت نژادی، سن و امثال آن.
ـ کاهش هزینه‌های فیزیکی ساختمان در ارتباط با آموزش
ـ دسترسی آنی به منابع و اطلاعات در هر زمان
ـ امکان کار جمعی و بحث‌های دو طرفه
ـ فراهم بودن درس‌ها و منابع آموزشی روی خط به صورت منظم و یکپارچه با شرایطی متناسب‌تر از شیوه آموزشی سنتی
ـ دسترسی به تجربیات دیگران در آموزش
ـ یکنواخت کردن متون درس‌ها
ـ انتخاب متن مورد علاقه براساس امکانات و توانمندی‌های فرد
ـ به روز شدن کلیه متون آموزشی و درسی و سادگی روند آن
ـ امکان ارزیابی و اندازه‌گیری آموزش خلاق
ـ امکان ذخیره سازی تجربیات (جلالی، ۱۳۸۲، ص ۳۰ ـ ۲۸ ).
سواد، مهارت اینترنتی و معضلات اخلاقی
کامپیوتر و به دنبال آن اینترنت، هم نیاز به نوعی خاص از سواد و مهارت دارد و هم الگوهای فرهنگی و رفتاری ویژه‌ای به دنبال می‌آورد. مهمترین مساله اینترنت از لحاظ فرهنگی عدم تطابق محتوای ارائه شده با الگوهای فرهنگی و هنجارهای رفتاری جوامع مختلف است. فناوری اینترنت برای بیشترین سرعت و کمترین کنترل، طراحی شده است. لذا اعمال کنترل‌های اخلاقی در آن دشوار است. حجم بالای محتوای مستهجن تجاری و مجانی در اینترنت، یکی از معضلات اخلاقی و خانوادگی است. مشکل فرهنگی دیگر اینترنت، غلبه زبان انگلیسی و فقدان منابع غنی به زبان های دیگر است، در نتیجه سلطه زبان انگلیسی بر زبان‌های دیگر، به وسیله اینترنت تقویت می‌شود (آشنا، ۱۳۸۰، ص ۲۳۵).
جریان بین‌المللی اطلاعات، جریانی است مرکز پیرامونی از شمال و غرب به سوی جنوب و شرق. از کشورهای توسعه یافته به سوی کشورهای در حال توسعه. در واقع این جریان به شدت یک سویه، عمودی، تحقیرگر، منفی‌گرا و سلطه جویانه است (مولانا، ۱۳۷۱، ص ۶۶ ـ ۶۰). این جریان، توانایی منابع خارجی را برای اجرای اقداماتی نظیر کنترل و نفوذ در کشورهای هدف بسیار افزایش داده است کشورهای در حال توسعه معتقدند جریان آزاد اطلاعات، آنها را در یک رقابت نابرابر و بی‌فایده با دولت‌های دیگر و شرکت‌های خارجی و چند ملیتی قرار می‌دهد و با تهدید ثبات جامعه از لحاظ فرهنگی، ناامنی فزاینده‌ای بر این کشورها تحمیل می‌کند. فرو ریختن مرزهای فرهنگی کشورهای هدف، در برابر فناوری‌های جدید اطلاعاتی و ارتباطی تأثیراتی شگرف بر امنیت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی این کشورها داشته است و تلاش‌های انفرادی کشورهایی نظیر کانادا و فرانسه و جهت‌گیری‌های جمعی اتحادیه‌های بین‌المللی نظیر جنبش غیر متعهد‌ها و سازمان کنفرانس اسلامی در برابر سلطه‌جویی ارتباطی برخی کشورها که در یونسکو نیز بازتاب پردامنه‌ای داشته است، نشانه نگرانی این دولت‌هاست (مک براید، ۱۳۷۰، به نقل از آشنا، ۱۳۸۰).
مزایا و عیب‌های اینترنت
به دلیل نبود ضوابط و مقررات جهانی و الزامات ناشی از آن، متأسفانه در اینترنت هیچ گونه تضمینی وجود ندارد که همه گروه‌ها و انجمن‌ها در جهت و سیر اهداف انسانی شکل بگیرند و فعالیت کنند، زیرا در کنار گروه‌ها و انجمن‌‌های خوبی مانند انجمن مبارزه با ایدز، مبارزه با سرطان، گروه‌های آزادی خواه و مدافع حقوق بشر، در مواردی حضور انجمن همجنس‌بازان و گروه‌های خشن و جانی نیز دیده می‌شوند (جلالی، ۱۳۸۲؛ص ۲۹).
اینترنت و امنیت فرهنگی
امنیت فرهنگی مهمترین مؤلفه برای ساختن مفهوم جدید مردم سالاری فرهنگی است. بنا به یک تعبیر، مردم سالاری فرهنگی عبارت است از:
۱ـ حفاظت و تشویق تنوع فرهنگی و حق دسترسی به فرهنگ برای همه افراد داخل کشور و جهان
۲ـ تشویق مشارکت فعال در حیات فرهنگی جامعه.
۳ـ توانا ساختن مردم برای مشارکت در تصمیم‌سازی‌هایی که کیفیت زندگی فرهنگی آنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
۴ـ تضمین دسترسی برابر و عادلانه به منابع و حمایت‌های فرهنگی.
به این ترتیب در امنیت فرهنگی نیز باید به دو بعد ملی و جهانی توجه کرد. نحوه نگرش به منشأ و آثار توسعه فناوری و رسانه‌های نو، به خصوص اینترنت، یکی از عرصه‌های اصلی تقابل میان دو راهبرد ثبات گرا و تحول گرا در رویکردهای امنیتی ایران امروز است. در راهبرد ثبات گرایی، گسترش رسانه های نو موجب تقدس زدایی از ارزش های سنتی و قدیم و اختلال در حفظ ویژگی‌های منحصر به فرد جامعه ایرانی می‌شود. در مقابل، تحول گرایان معتقدند گسترش رسانه‌ها موجب ظهور ارزش‌های جدید و افزایش تطابق با فرهنگ جهانی می‌شود. ثبات گرایان که نگران کاهش توان حاکمیت سیاسی، نظم، کنترل، اقتدار، استقلال و سلطه نخبگان داخلی‌اند، رسانه های مرزشکن و جدید را عامل اصلی بی‌ثباتی می‌دانند و از طرف دیگر تحول گرایان که آزادی سیاسی تنوع، مشروعیت غیرمتمرکز، اقتدار اسفنجی، به هم پیوستگی بین‌المللی و جهانی شدن را شعار خود قرار داده‌اند، این رسانه‌های نو را به عنوان مهمترین عامل تحول ارزیابی می‌کنند.
در این میان رویکرد اعتدال‌گرا در زمینه اولویت‌های فرهنگی معتقد است که می‌توان با تفکیک ارزش‌های بینادی از سنت‌ها و ارزش‌های ابزاری، موقتی و مصلحتی، پنداره تقابل میان تغییرات محیطی ناشی از تقویت رسانه های جهانی را با ارزش‌ها واکاوی و بازسنجی کرد و با سخت‌گیری نسبت به حفظ ارزش‌های بنیادی، از نوآوری‌های درون فرهنگی نسبت به آن دسته از سنت های مقدس نمای امروزی خود، که چیری جز بدعت های دیرپا نیستند، استقبال کرد. خط مشی اعتدال گرایانه، افزایش کارایی دولت در مقایسه با بدیل‌های فراملی و تحمل وحدت فرهنگی ساختار در عین پاسداشت پاره فرهنگ‌های قومی و بومی ـ به عنوان سرچشمه‌های زلال آفرینش‌های فرهنگی ـ در سطوح فراملی، لازمه اقتدار حکومت می‌داند. در زمینه راهبردهای مربوط به تمرکز قدرت مشروعیت هوشمند، به معنای اتخاذ الگوی اقتضایی و پرهیز از الگوهای تماماً همگرا یا تماماً واگرا در قبال معادله مشروعیت ملی و بین‌المللی است. الگوی مدیریت کلان در این رویکرد متمایل به تفکر راهبردی و مدیریت بر منبای هدف و نتیجه است. در این دیدگاه انحرافات ناشی از فشارهای داخلی و خارجی از طریق بازنگری مستمر اهداف و مسیرها تصحیح می‌شود و در این فرایند، خصوصاً بر نظریات و مشارکت نخبگان غیردولتی اعم از دانشگاهیان، فناوران حرفه‌ای و منتقدان و رقبای سیاسی تاکید می شود (آشنا، ۱۳۸۰، ص ۲۴۱ ـ ۲۳۹).
رسانه و فرصت‌ها
یکی از مهمترین کارکرد رسانه‌ها، کمک به فرایند فرهنگ‌پذیری است. فرهنگ‌پذیری عبارت است از فرایند انتقال ارزش‌ها، هنجارها، عقاید، باورها، معیارها و الگوهای رفتاری و احساسی موجود در فرهنگ جامعه به آحاد افراد آن. نهاد خانواده و سپس نهاد تعلیم و تربیت، اولین مراکز انتقال مفاهیم فرهنگی به کودکان‌اند. اینترنت در آمریکا، نه به عنوان تهدید امنیتی، بلکه به عنوان بزرگترین فرصت ملی تلقی می‌شود. توسعه اینترنت در داخل و استفاده از آن برای تأثیرگذاری بر دیگران (سایر ملل) بخشی مهم از سیاست‌های راهبردی آمریکاست. چین رسماً اعلام کرده است درصدد برقراری توازن میان جریان آزاد اطلاعات و صیانت فرهنگ و ارزش‌های اجتماعی خود است. معاون شرکت دولتی اینترنت چین گفته است: ما علاقه‌ای به قمار، پورنوگرافی و موارد حساسیت برانگیز سیاسی نداریم. اما اینترنت را حتی با محتوای فیلتر شده، مهمترین نیرویی می‌دانیم که قادر است درهای چین را بر روی دنیا بگشاید و راه تغییرات اقتصادی را هموار کند. تقریباً در تمام کشورهای حاشیه خلیج فارس کنترل قوی دولتی بر محتوا و توزیع اطلاعات وجود دارد. این کنترل‌هابه علل مذهبی، سیاسی و فشارهای داخلی صورت می‌گیرد. روش اصلی کنترل اطلاعات الکترونیک در این کشورها انحصار مخابرات در شرکت‌های دولتی است. یکی از پیامدهای اصلی این کنترل دولتی، تأخیر در رسیدن اینترنت و کندی در همه گیر شدن آن در این کشورهاست. در حال حاضر اینترنت در ایران نقشی بسیار مهم از لحاظ امنیت فرهنگی ایفا می‌کند. از نظر علمی، افزایش توانایی دسترسی دانشجویان، استادان و محققان ایرانی به منابع الکترونیک و تماس های علمی با دانشمندان دیگر کشورها کاملاً مرهون اینترنت دانشگاهی است. از نظر افزایش کسب آگاهی‌های سیاسی و اجتماعی و دریافت آرای مختلف و امکان گفت و گو و ابراز خود برای همگان، نمی‌توان نقش اینترنت را انکار کرد. امروزه سایت‌های مختلف ایرانی با تشکیل گروه‌های مباحثاتی بسیار جدی در مورد مسائل جهانی و ملی عرصه وسیعی برای آگاهی جویی و اعلام‌نظرهای تخصصی و عمومی فراهم کرده‌اند. پیگیری نظرسنجی‌های اینترنتی د رمور دانتخابات و ضرر ارتباط با آمریکا، مهمترین شخصیت قرن اخیر ایران و ۰۰۰ نشان می‌دهد که اینترنت برای ایرانیان امکانات کاملاً مساعدی برای ابراز آزادنه عقاید و مشارکت سیاسی و فرهنگی فراهم آورده است. حتی برخی احزاب و داوطلبان نمایندگی، برای تبلیغات انتخاباتی خود از اینترنت استفاده کردند. به این ترتیب می‌توان نقشی مهم برای اینترنت در گسترش آزادی‌ها و مشارکت سیاسی و دموکراسی فرهنگی قائل شد (آشنا، ۱۳۸۰، ص ۳۴۹).
جلالی (۱۳۸۲) آسیبهای فناوری اطلاعات در خانواده را در سه بعد زیر می‌داند:
الف ) آسیب‌اخلاقی
حدود ۵/۱ درصد از مجموع اطلاعات موجود در سایت‌های اینترنتی، غیراخلاقی، بیش از ۹۰ درصد از آنها تجاری و مابقی آن با سایر امور علمی، فرهنگی، ورزشی و سایر موضوعات مرتبط است. این در حالی است که ۱۱ درصد افراد روی زمین با رفتارهای جنسی ناسالم مواجه‌اند که اصولاً ربطی به اینترنت ندارد. بنابراین آسیبهای ناشی از اینترنت، در مقابسه با شرایط عادی فساد اخلاقی در جامعه چندین برابر کمتراست. اما آن چه می‌تواند در اینترنت خطرناک‌تر تلقی گردد، ارتباطی است که از طریق اتاق‌های گفت و گو بین افراد مختلف برقرار می‌شود و در برخی موارد صدمات زیاد به وجود می آورد. این اتاق‌های گفت و گو که معمولاً با نام های جعلی و مجهول امکان ارتباط در آن وجود دارد، می‌تواند زمینه‌های لازم را برای ایجاد برخی از مفاسد اجتماعی به وجود آورد و تقریباً راهی هم برای جلوگیری از آن وجود ندارد.
در یک اتاق گفت و گو، مردی ۶۰ ساله می تواند خود را ۲۰ ساله معرفی کند و به اذیت و آزار دیگران بپردازد. به جرئت می‌توان گفت که خطر اتاق‌های گفت و گو به مراتب بیشتر از سایت‌های غیراخلاقی موجود در اینترنت است، زیرا بی‌اطلاعی خانواده‌ها از این موضوع خطرهایی را به خانواده‌ها تحمیل می‌کند. از سوی دیگر، از جمله چالش های اساسی گسترش فناوری ارتباطات در‌جهان مخصوصاً کشورهای در حال توسعه، آسیبهای فرهنگی و اجتماعی است. قرار گرفتن در معرض فرهنگ‌های گوناگون، آزادی‌های زیاد در یک دوره زمانی نسبتاً کوتاه و امکان دسترسی به اطلاعات غیراخلاقی گوناگون از طریق اینترنت، برخی از نمونه‌های این خطرها می‌باشند. در کشورهای در حال توسعه، از جمله کشورما، بنابر شرایط فرهنگی و اجتماعی، احتمال آسیب‌پذیری زیادی در اثر تعامل گسترده با دیگر فرهنگ ها وجود دارد. به رغم پیشرفت‌های حاصل شده در سازوکارهای امنیتی و کنترلی در اینترنت، قابلیت‌های کنترلی در این گونه موارد کمتر مؤثر واقع می‌شوند. بنابراین توجه به شرایط فرهنگی و اجتماعی کشورها یا مناطق جغرافیایی خاص، قبل از ایجاد شهر الکترونیک، آماده کردن خانواده‌ها از بعد فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی ضروری است.
ب ) آسیبهای پزشکی
۱ـ بازی‌های کامپیوتری به سبب داشتن صفحات گرافیکی، تنوع رنگ و سرعت زیاد تعویض صفحات، تأثیرات منفی بر روی مغز و اعصاب کودکان و حتی بزرگترها می‌گذارد و از این ر اه برخی اختلالات را موجب می‌شوند.
۲ـ استفاده زیاد از کامپیوتر آثار منفی بر بینایی افراد به جای می‌گذارد و موجب سوزش چشم‌ها می‌شود.
۳ـ تأثیرات منفی کامپیوتر بر بدن افراد عبارت‌اند از : دردهای شدید کمر، دست، گردن و سر که به صورت آرتروز ظاهر می‌شود و گاهی موجب ایجاد کیست مفصلی در مچ دست می‌شود. افتادن سرشانه ها و خارج شدن ستون فقرات از حالت طبیعی مشکلات دیگر مرتبط با آسیبهای پزشکی کامپیوتر است. که به دلیل نشستن به مدت طولانی در پشت کامپیوتر و تایپ و کار زیاد با آن به وجود می آید.
ج ) آسیب فرهنگی ـ اجتماعی
از بعد فرهنگی و اجتماعی موارد زیر را می‌توان به عنوان اساسی‌ترین و مهمترین پیامدهای ناشی از توسعه فناوری اطلاعات قلمداد کرد:
۱ـ منزوی کردن بسیاری از کودکان : کودکانی که از بدو زندگی و در دوران کودکی به دلیل کمبود فضاهای تفریحی و آموزشی در منزل با بازی‌های کامپیوتری مشغول می‌شوند به مرور نوعی انزواطلبی را پیش می‌گیرند که در نهایت باعث منزوی شدن آنان از اجتماع می‌شود. حال آن که کودکان در دوران رشد می‌بایست با همنوعان و کودکان همسن خود بازی‌های دسته جمعی انجام دهند. تا ارتباطات اجتماعی را فرا گیرند. منزوی شدن کودک و بازی با افرادی که در دنیای واقعی وجود خارجی ندارد، در آینده ممکن است آثار بسیار منفی و نامطلوب در رفتارهای اجتماعی کودک ایجاد کند.
۲ـ قهرمانانی که در بازی‌های رایانه‌ای ظاهر می شوند با تصاویر و صحنه‌های خشونت آمیز همراه‌اند که تأثیرات منفی فرهنگی ـ اجتماعی را به دنبال دارد (جلالی، ۱۳۸۲، ص۶۰ـ ۵۷ ).
ملاحظات اساسی فرهنگی
گسترش اینترنت در کشور ایران باید به گونه‌ای باشد که به خلاقیت گستری، مدد رساند، نه این که موجبات خلاقیت زدایی را فراهم آورد. سیاست‌گذاری درمورد توسعه اینترنت نباید به توسعه مصرف یا باز تولید محتوای آن محدود شود، بلکه باید گسترش فرهنگ بومی و مذهبی و مقاومت فرهنگی را به دنبال داشته باشد. بنابراین:
۱ـ بیش و پیش از توسعه اینترنت باید به نظام تولید و سازماندهی الکترونیک اطلاعات علمی، اداری و مالی بر اساس استانداردهای قابل تبادل در شبکه اهتمام داشت و بودجه‌های کلانی را به این امر اختصاص داد.
۲ـ تدوین و اجرای قوانین مورد نیاز و روزآمد در حوزه ارتباطات شبکه ای بسیار اساسی است. این قوانین، به خصوص موضوع حقوق تکثیر و مالکیت آثار فرهنگی و نرم افزارها و اطلاعات الکترونیک، تأثیری قاطع در تشویق تولید فرهنگی بر روی شکبه دارد.
۳ـ در سیاست‌گذاری فرهنگی باید چگونگی کاربرد فناوری توسط مؤسسات فرهنگی و تأثیر آن را بر مخاطبان در نظر گرفت. معلوم نیست که هر گونه استفاده از تکنولوژی جدید لزوماً به افزایش تأثیرپذیری مخاطبان منجر شود.
۴ـ نظام نظارت فرهنگی بر محتوای داده‌های مبادله شده و ثبت ملی، نقشی اساسی در پیش‌گیری از گسترش فساد، تهدیدات امنیتی، رسوخ جاسوسی و خراب کاری الکترونیک و عملیات روانی دارد.
به نظر می‌رسد تهدید اصلی و بالفعل کشور در مورد اینترنت، فقدان گفتمان امنیتی در مورد این پدیده است. اینترنت که به طور بالقوه می‌تواند هم تهدید و هم فرصتی طلایی برای امنیت فرهنگی و سیاسی باشد، به عرصه‌ای فراخ برای رقابت گروه های فشار سیاسی و اقتصادی تبدیل شده است. فقدان دانش جامع‌نگر در مورد صورت مسئله و نبود مطالعات سیاست‌گذاری مقایسه‌ای در کشور، حاکمیت روش آزمون و خطا و اعمال سلایق فردی و سازمانی را به دنبال داشته است. مسئولیت‌پذیری دولت در سیاست‌گذاری علمی، کارشناسانه و همه سونگر و بهره‌گیری از تمام توان علمی کشور شرط اصلی تحقق بیشترین منافع و کمترین آسیبها از گسترس صنعت اینترنت در ایران است (آشنا، ۱۳۸۰، ص ۳۶۰- ۳۵۸)
سخن پایان در خصوص رسانه‌ها، از جمله اینترنت
ـ رسانه، عاملی مؤثر در فرهنگ‌پذیری و انتقال ارزش‌ها و هنجارها و پر کردن اوقات فراغت است.
ـ رسانه‌ها، فرصت‌های تعاملات خانوادگی را از اعضای خانواده می‌گیرند و فضای خانواده را به سوی فردگرایی پیش می‌برند (اختلال در روابط والدین با فرزندان و روابط همسران با هم).
ـ اینترنت، در عین جذابیت، در صورتی که استفاده از آن بدون ملاحظات و برنامه باشد، آسیبهای روانی، عصبی، اخلاقی را برای کارران به دنبال خواهد داشت.
ـ اینترنت، وسیله‌ای برای آموزش های رسمی (از راه دور ) بازماندگان از تحصیل
ـ عاملی مؤثری در جهت رفع تبعیض استفاده از اطلاعات و همسان‌سازی فرهنگی و آموزشی است.
ـ رسانه های ماهواره‌ای با توجه به گستره و نفوذ جهانی و استفاده از کیفیت برتر فناورانه و جذابیت‌های تصویری، عاملی مؤثرتر در انتقال ارزش ها و هنجارها و فرهنگ غربی است.
ـ رسانه ها، از جمله اینترنت، افراد را به صورت منفعل و پذیرنده در می‌آورند و غالباً قدرت انتخاب، تحلیل و تفکر را از بیننده‌ها، خصوصاً کودکان و نوجوانان می‌گیرند.
ـ گسترش استفاده بی حد و حصر از رسانه‌های جدید موجب گسست فرهنگی و تقدس‌زدایی از ارزشِ های دینی و ملی و میراث فرهنگی به فر جامعه ایرانی می‌شود.
توصیه‌هایی به خانواده‌های محترم
۱ـ والدین برای این که بتوانند درخصوص محاسن و عیوب رسانه‌ها، راهنمای خوب و موثری برای فرزندانشان باشند، باید در این زمینه، مطالعه و مشاوره کرده، اطلاعات و مهارت‌های خود را افزایش دهند و به روز کنند، تا توصیه های آنان برای فرزندان قابل قبول و پذیرش و دارای دقت و اعتبار باشد.
۲ـ اینترنت، خود به خود چیز بدی نیست، مهم نحوه استفاده از آن است آیا شما حاضرین فرزندتان را، که هنوز شنا کردن را بلد نیست، در استخر عمیق یا دریا رها کنید؟ پس چگونه حاضرید فرزندتان را بدون مهارت وآمادگی در اقیانوس اطلاعات و تصاویر و فیلم‌ها و برنامه‌های مختلف با محتوای گوناگون فرهنگی ـ اجتماعی رها کنید ؟!
۳ـ ورود رسانه‌ها به خانه، یعنی ورود غریبه‌ها به خانه ! هرگز برنامه‌ها و فیلم‌هایی که متناسب با فرهنگ، سن و درک فرزندتان و ارزش‌های اخلاقی نیست، چه از طریق شبکه‌های تلویزیونی ایران و چه شبکه‌های ماهواره‌ای را با فرزندتان تماشا نکنید.
۴ـ برای تماشای تلویزیون و بازی با رایانه در منزل، ضوابطی که قابلیت اجرا باشد، با نظر فرزندتان در نظر بگیرید و خود به آن عمل کنید. محدودیت‌هایی را متناسب با سن و دوره تحصیلی فرزندتان اعمال کنید (هرگز بدون زمان‌بندی و محدودیت، پلی استیشن، رایانه و تلویزیون را در اختیار آنها، حتی قبل از دبستان قرار ندهید تا به صورت یک عادت و اعتیاد غلط در بیابد، در این صورت در مراحل بعدی، اصلاح و کنترل به راحتی قابل اجرا نیست ).
۵ـ برای این که استفاده از رسانه ها به عنوان یک عادت مضر در نیاید، محیط زندگی خود و فرزندتان را متنوع کنید؛ مثلاً از طریق : کتابخوانی، قصه‌گویی، نقاشی، کارهای دستی و امور هنری، رفتن به موزه‌ها، کتابخانه‌ها پارک‌ها و مساجد، تفریح، ورزش(شنا، راهپیمایی، کوهنوردی و ۰۰۰) برای این که فرزندان شما به مطالعه و سایر فعالیت های مثبت، علاقه‌مند شوند، خودتان نیز باید در عمل، مثلاً اهل مطالعه باشید. بدین منظور نباید خودتان در حالی که روبه روی تلویزیون می‌نشینید و مقابل آن به خواب می‌روید، از فرزندتان بخواهید تلویزیون تماشا نکند و به مطالعه بپردازد! نیومن به نقل از بیابانگرد (۱۳۸۴، ص ۲۴۲) با تحلیل ۲۳ تحقیق، عنوان می‌کند که پیشرفت تحصیلی در میان کودکانی که در هفته ده تا پانزده ساعت تلویزیون تماشا می‌کنند، در بالاترین حد است (در مقایسه با کودکانی که کمتر از ده ساعت تماشا می کنند) و سپس با افزایش ساعات تماشا، از بیست تا چهل ساعت در هفته، میزان پیشرفت تحصیلی به طور چشم‌گیری کاهش می‌یابد.
۶ـ در خرید بازی های رایانه ای دقت کنید تا بهترین بازی‌های موجود در بازار را، که برای رشد ذهنی، خلاقیت، تجسم فضایی و سایر مهارت‌های فرزندتان مفید است، با مشورت افراد خبرو مطلع، انتخاب کنید. از خرید بازی‌های خشن و مبتذل نیز جداً بپرهیزید.
۷ـ به خاطر داشته باشید که استفاده بیش از حد رسانه‌ها توسط فرزندان، سبب بروز رفتارهای پرخاشگرانه، خشن و انتقام جویانه و بی‌اعتنایی به ارزش های خانواده و بی‌علاقگی به درس و مسئولیت‌پذیری می‌شود. بهتر است هنگام تماشای فیلم‌ها و بازی‌های ویدئویی و رایانه‌ای، برای فرزندانتان (از سنین پایین ) توضیح دهید که این صحنه‌ها غیر واقعی و در قالب فیلم است و سخنان زشت و غیراخلاقی بازیگران را الگو قرا رندهند.
۸ـ استفاده کنترل نشده از رسانه‌ها در منزل توسط خانواده‌های ایرانی (چهار ساعت و نیم در روز) موجب کاهش ارتباط بین فردی و چهره به چهره اعضا با هم شده، این امر فضای انفرادی را به جای فضای جمعی و اجتماعی خانواده حاکم می کند و کم کم افراد خانواده ترجیح می‌دهند به طور جداگانه (فردی ) در اتاق خود تلویزیون و رایانه مستقل داشته باشند (پورحسین، ۱۳۸۵ص ۱) و این یعنی حذف تعامل و تعلیم و تربیت خانوادگی. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، ساعاتی را در منزل، بدون تماشای تلویزیون و ۰۰۰ به گفت و گو با همدیگر در فضای با نشاط و دوست داشتنی سپری کنید، مخصوصاً بهتر است است که زمان غذا خوردن از رسانه‌ها استفاده نشود.
۹ـ والدین باید بدانند که رسانه‌های گروهی امروزه نقشی فراتر از یک وسیله سرگرم کننده دارند. در واقع این وسایل به ابزاری فرهنگ ساز مبدل شده‌اند قدرت‌های مسلط جهانی می‌کوشند با استفاده از این ابزار زمینه‌های نفوذ فرهنگی خود را در سایر جوامع فراهم آورند.
۱۰ـ کشورهای غربی با اسفاده از تکنولوژی رسانه‌ای برتر و استفاده از جذابیت‌های آن سعی در انتقال و آموزش ارزش‌های فرهنگ غربی خود به سایر جوامع از جمله کشور ما دارند. در این میان کودکان و نوجوانان در اولویت‌اند. بنابر این شما با دست خود این فرصت را در اختیار آنان قرا رندهید.
۱۱ـ سعی کنید مهارت‌های اساسی زندگی در عصر انفجار اطلاعات همچون : انتخاب‌گری، خلاقیت، انتقادگری، و مدیریت زمان و ۰۰۰ را به فرزندان خود بیاموزید تا بدون آگاهی و هدف، در امواج اطلاعات و تصاویر، ماهواره و اینترنت، غوطه‌ور غرق نشوند.
جمشید احمدی
فهرست منابع
ـ آشنا، حسام‌الدین (۱۳۸۰). اینترنت و امنیت فرهنگی ـ سیاسی ۰۰۰ (مجموعه مقالات) کمیسیون ملی یونسکو.
ـ احمدی، مهرناز (۱۳۸۰). رسانه‌ها تغییر دهنده تصورات : روزنامه ایران.
ـ اعزازی، شهلا (۱۳۷۸). خانواده و تلویزیون : مرندیز.
ـ پورحسین، رضا (۱۳۸۰) سایت تبیان. WWW. TEBYAN. NET
ـ توسلی ؛ غلام عباس (۱۳۸۳). پروژه اصلاحات بستر فرهنگی ـ روانی نامناسب و نقش آن در رشد آسیبها و مشکلات اجتماعی، مجموعه مقالات مسایل اجتماعی ایران : آگه.
ـ جلالی، علی اکبر (۱۳۸۲). آسیب‌شناسی فناوری اطلاعات در خانواده : پژوهشکده خانواده.
ـ رفیع‌پور، فرامرز (۱۳۷۸). وسایل ارتباط جمعی و تغییر ارزش‌ها: کتاب فردا.
ـ ساروخانی، باقر (۱۳۷۲). جامعه شناسی ارتباطات، تهران : انتشارات اطلاعات.
ـ شیرازی، فریبا (۱۳۷۱ ). زنان و رسانه‌های جهانی، مجله پیام زن، شمارهء ۷۱٫
ـ شیرازی، فریبا (۱۳۷۱) زنان و رسانه جهانی، مجله پیام زن، شماره ۷۱٫
ـ شعبانی، احمد (۱۳۸۲). جامعه اطلاعات ایران و چالش‌های رویاروی آن، فصلنامه اطلاع رسانی، دوره ۱۹، اسفندماه، شماره اول و دوم.
ـ فورسلوند، تیتی (۱۳۸۰). قوانین و اقدامات مربوط به رسانه‌های دیداری و محافظت از کودکان، ترجمه مهدی شفقتی. تهران : مرکز تحقیقات صدا و سیما.
ـ کریمی، یوسف (۱۳۷۹) : روان‌شناسی اجتماعی. تهران : نشر ارسباران.
ـ کودکان و خشونت در رسانه‌های جمعی (یونسکو ) (۱۳۸۰) ترجمه مهدی شفقتی مرکز تحقیقات صدا و سیما.
ـ مهاجرانی، عطاء ا۰۰۰ (۱۳۷۴) وضعیت زنان در رسانه‌ها، مجموعه مقالات : دفتر امور زنان نهاد ریاست جمهوری.
ـ محمدی، مجید (۱۳۷۹). سیمای اقتدارگرایی تلویزیون دولتی ایران، تهران : جامعه ایرانیان.
ـ مجموعه مقالات مسایل اجتماعی ایران
(۱۳۸۳ ). انجمن جامعه شناسی ایران : آگه.
ـ نشریه نگاه حوزه (۱۳۸۳). آسیبهای فرهنگی در فرایند سیطره رسانه‌ها. http://rie.ir
منبع: روزگار
