ویـژگـی هـای مـاه مبارک رمضان در احادیث اهل بیت علیهم السلام

وجـوب روزه گـرفتن

قرآن کریم :

یا أیّها الّذینَ آمَنوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصّیامِ کَما کُتِبَ عَلَی الَذینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تَتَّقونَ .

اى کسانى که ایمان آورده اید! روزه بر شما نوشته (واجب) شده است ، آن گونه که بر کسانى که پیش از شما بودند ، نوشته شده بود . باشد که پروا کنید! .[۱]

امام زین العابدین (علیه السلام) :

إنَّ اللّه افتَرَضَ خَمسا ولَم یَفتَرِض إلاّ حَسَنا جَمیلاً : الصَّلاهَ ، وَالزَّکاهَ ، وَالحَجَّ ، وَالصِّیامَ ، ووِلایَتَنا أهلَ البَیتِ . خداوند ، پنج چیز را واجب کرده است و جز نیکو و زیبا ، واجب نکرده است : نماز ، زکات ، حج ، روزه و ولایت ما اهل بیت .[۲]

امام رضا (علیه السلام) فیما جَمَعَه الفضل بن شاذان من کلامه فی علل الفرایض :

فَإِن قیلَ : فَلِمَ اُمِروا بِصَومِ شَهرِ رَمَضانَ ؛ لا أقَلَّ مِن ذلِکَ ولا أکثَرَ؟ قیلَ : لِأَ نَّهُ قُوَّهُ العِبادِ الَّذی یَعُمُّ فیهِ القَوِیُّ وَالضَّعیفُ . وإنَّما أوجَبَ اللّه ُ الفَرائِضَ عَلى أغلَبِ الأَشیاءِ وأعَمِّ القُوى ، ثُمَّ رَخَّصَ لِأَهلِ الضَّعفِ . و إنَّما أوجَبَ اللّه ورَغَّبَ أهلَ القُوَّهِ فِی الفَضلِ ، ولَو کانوا یَصلُحونَ عَلى أقَلَّ مِن ذلِکَ لَنَقَصَهُم ، ولَوِ احتاجوا إلى أکثَرَ مِن ذلِکَ لَزادَهُم .

امام رضا علیه السلام در مجموعه اى که فضل بن شاذان از سخن ایشان درباره حکمت واجبات گردآورده است :

پس اگر بگویند : چرا به روزه ماه رمضان فرمان یافته اند ، نه کمتر از آن و نه بیشتر؟ گفته مى شود : براى آن که انجام دادن این مقدار روزه در توان بندگان است و نیرومند و ناتوان را فرا مى گیرد. همانا خداوند ، واجبات را بر پایه چیزهاى غالب تر و نیروهاى فراگیرتر ، مقرّر داشته و سپس ناتوانان را رخصت داده است . خداوند بر توانمندان واجب ساخته و به بیشتر ، تشویق کرده است ؛ و اگر شایسته کمتر از آن بودند ، از تکلیفشان مى کاست و اگر به بیش از آن نیاز داشتند ، بر تکلیفشان مى افزود .[۳]

فضایـل مـاه مبارک رمضـان

رسول الله (ص) : شَعبانُ شَهری ، وشَهرُ رَمَضانَ شَهرُ اللّه .[۴]  شعبان ، ماه من است و ماه رمضان ، ماه خداست .

رسول الله (ص):

فی وصفِ شَهرِ رَمَضانَ : هُوَ شَهرٌ دُعیتُم فیهِ إلى ضِیافَهِ اللّه ، وجُعِلتُم فیهِ مِن أهلِ کَرامَهِ اللّه .[۵] ماه رمضان ماهى است که در آن به میهمانى خدا دعوت شده اید و در آن ، از اهل کرامت خدا قرار داده شده اید .

امام باقر (علیه السلام) :

شَهرُ رَمَضانَ شَهرُ رَمَضانَ ، وَالصّائِمونَ فیهِ أضیافُ اللّه وأهلُ کَرامَتِهِ ، مَن دَخَلَ عَلَیهِ شَهرُ رَمَضانَ فَصامَ نَهارَهُ وقامَ وِردا مِن لَیلِهِ وَاجتَنَبَ ما حَرَّمَ اللّه ُ عَلَیهِ ، دَخَلَ الجَنَّهَ بِغَیرِ حِسابٍ .[۶] ماه رمضان ، ماه رمضان! روزه داران در آن ، میهمانان خدا و اهل کرامت الهى اند . هر کس ماه رمضان بر او وارد شود و او روزش را روزه بگیرد و بخشى از شبش را به عبادت و نماز بایستد و از آنچه خداوند بر او حرام کرده ،پرهیز کند ، بدون حساب وارد بهشت مى شود .

رسول الله (ص) : لَو یَعلَمُ العِبادُ ما فی رَمَضانَ لَتَمَنَّت أن یَکونَ رَمَضانُ سَنَهً .[۷] اگر بندگان مى دانستند که در رمضان چه [برکاتى] هست ، آرزو مى کردند که رمضان ، یک سال باشد .

امام علی (علیه السلام) :

 إنَّ أوَّلَ کُلِّ سَنَهٍ أوَّلُ یَومٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ .[۸] آغاز هر سال ، نخستین روز از ماه رمضان است .

امام صادق (علیه السلام) :

إذا سَلِمَ شَهرُ رَمَضانَ سَلِمَتِ السَّنَهُ . وقالَ : رَأسُ السَّنَهِ شَهرُ رَمَضانَ .[۹] هر گاه ماه رمضانْ سالم باشد ، [همه] سالْ سالم است . و فرمود : سَرِ سال ، ماه رمضان است .

برکات ماه رمضان

رسول الله (ص) :

إنَّما سُمِّیَ رَمَضانُ ؛ لِأَ نَّهُ یُرمِضُ الذُّنوبَ .[۱۰] رمضان را به این خاطر رمضان نامیده اند که گناهان را مى سوزاند .

رسول الله (ص) :

 مَن صامَ رَمَضانَ ؛ وعَرَفَ حُدودَهُ ؛ وتَحَفَّظَ مِمّا کانَ یَنبَغی لَهُ أن یَتَحَفَّظَ فیهِ ، کَفَّرَ ما قَبلَهُ .[۱۱] هر کس رمضان را روزه بدارد و حدود آن را بشناسد و خود را از آنچه سزاوار خویشتندارى در این ماه است ، نگه بدارد ، گناهان پیشین را پاک کرده است.

رسول الله (ص) :

 إنَّ مَن تَمَسَّکَ فی شَهرِ رَمَضانَ بِسِتِّ خِصالٍ غَفَرَ اللّه لَهُ ذُنوبَهُ : أن یَحفَظَ دینَهُ ، ویَصونَ نَفسَهُ ، ویَصِلَ رَحِمَهُ ، ولا یُؤذِیَ جارَهُ ، ویَرعى إخوانَهُ ، ویَخزُنَ لِسانَهُ . أمَّا الصِّیامُ فَلا یَعلَمُ ثَوابَ عامِلِهِ إلاَّ اللّه .[۱۲] همانا هر کس در ماه رمضان ، شش کار را با قوّت انجام دهد ، خداوندْ گناهانش را مى آمرزد : دین خود را حفظ کند ، خویشتن را نگه دارد ، به خویشاوندانش نیکى کند ، همسایه اش را نیازارد ، حال برادرانش را مراعات کند و زبان خویش را در کام نگه دارد . امّا روزه ! پس پاداش روزه دار را جز خداوند نمى داند .

رسول الله (ص)  فی فضل شهر رمضان : هُوَ شَهرٌ أوَّلُهُ رَحمَهٌ ، وأوسَطُهُ مَغفِرَهٌ ، وآخِرُهُ الإِجابَهُ وَالعِتقُ مِنَ النّارِ .[۱۳] ماهى است که آغاز آن رحمت ، میانه آن آمرزش و پایان آن اجابت [دعا] و آزادى از آتش است .

رسول الله (ص) :

مَن صامَ شَهرَ رَمَضانَ فَحَفِظَ فَرجَهُ ولِسانَهُ وکَفَّ أذاهُ عَنِ النّاسِ ، غَفَرَ اللّه لَهُ ذُنوبَهُ ما تَقَدَّمَ مِنها وما تَأَخَّرَ ، وأعتَقَهُ مِنَ النّارِ ، وأحَلَّهُ دارَ القَرارِ ، وقَبِلَ شَفاعَتَهُ فی عَدَدِ رَملِ عالِجٍ مِن مُذنِبی أهلِ التَّوحیدِ .[۱۴] هر کس ماه رمضان را روزه بدارد و پاک دامنى ورزد و زبانش را حفظ کند و آزارش را به مردم نرساند ، خداوند ، گناهان گذشته و آینده او را مى آمرزد و از آتش آزادش مى کند و در سراى ابدى جایش مى دهد و شفاعت او را درباره موحّدان گنهکار به تعداد کوه هاى به هم پیوسته ، مى پذیرد .

تأکید بر بهره وری از برکات ماه رمضان

رسول الله (ص) : إنَّ الشَّقِیَّ مَن حُرِمَ غُفرانَ اللّه ِ فی هذَا الشَّهرِ العَظیمِ .[۱۵] بدبخت ، کسى است که در این ماه بزرگ ، از آمرزش الهى محروم بماند .

رسول الله (ص) :

إنَّ الشَّقِیَّ حَقَّ الشَّقِیِّ مَن خَرَجَ عَنهُ هذَا الشَّهرُ ولَم یُغفَر ذُنوبُهُ ، فَحینَئِذٍ یَخسَرُ حینَ یَفوزُ المُحسِنونَ بِجَوائِزِ الرَّبِّ الکَریمِ.[۱۶] بدبخت واقعى ، کسى است که این ماه از او بگذرد؛ ولى گناهانش آمرزیده نشوند . پس آنگاه که نیکوکاران به جوایز پروردگار کریمشان دست مى یابند ، او زیانکار (بازنده) مى گردد .

رسول الله (ص) : َ

د جاءَکُم شَهرُ رَمَضانَ ؛ شَهرٌ مُبارَکٌ … فیهِ لَیلَهُ القَدرِ خَیرٌ مِن ألفِ شَهرٍ ، مَن حُرِمَها فَقَد حُرِمَ .[۱۷] ماه رمضان ، شما را فرا رسید ، ماهى مبارک … . در آن ، شب قدر است که بهتر از هزار ماه است . محروم ، کسى است که از آن بى بهره بماند .

امام صادق (علیه السلام) :

 مَن لَم یُغفَر لَهُ فی شَهرِ رَمَضانَ لَم یُغفَر لَهُ إلى قابِلٍ ، إلاّ أن یَشهَدَ عَرَفَهَ .[۱۸] هر کس در ماه رمضان آمرزیده نشود ، تا سال آینده آمرزیده نمى شود ، مگر آن که روز عرفه را درک کند .

شیاطین در ماه رمضان

تحلیل و بررسى روایات دینى در موضوع به بند کشیده شدن شیاطین و جلوگیرى از آنها در ماه رمضان ، دو علّت را نشان مى دهد ، با این توضیح که علّت دوم در طولِ علّت اوّل است :

۱- طبیعت پیشگیرانه روزه

روزه به طور طبیعى ، زمینه اى را که شیطان بر اساس آن ، انسان را به گم راهى مى کشاند ، از بین مى برد . به تعبیر دقیق تر ، زنجیرى که در ماه رمضان ، شیطان را به بند مى کشد، چیزى جز خودِ روزه نیست. از این رو، در حدیث پیامبر خدا(ص) آمده است:

إنَّ الشَّیطانَ لَیَجرى مِنِ ابنِ آدَمَ مَجرَى الدَّمِ فَضَیِّـقوا مَجارِیَهُ بِالجُوعِ [۱۹](۱) شیطان در انسان جارى مى شود ، همچون جریان خون . پس با گرسنگى ،مجارى او را تنگ کنید .

این حدیث ، به روشنى بر این نکته دلالت دارد که روزه به طور طبیعى ، مانع تسلّط شیطان بر انسان مى شود . زنجیرى که روزه دارد ، نه تنها شیطان را به بند مى کشد ، بلکه کشش هاى نفْس امّاره را هم مهار مى کند ، آن را به اسارت در مى آورد و جلوى سلطه آن را بر انسان مى گیرد ، و به فرموده امیر مؤمنان (علیه السلام) : نِعمَ العَونُ عَلى أسرِ النَّفسِ وَ کَسرِ عادَتِهَا التَّجَوُّعُ [۲۰](۲) گرسنگى ، چه خوب یاورى براى اسیر کردن نفْس و شکستن عادت آن است!

بر این اساس ، همه روایاتى که در ستایش گرسنگى و نقش آن در خودسازى و تربیت نفْس ، وارد شده اند ، هدف آنها ایجاد مانع طبیعى در برابر سلطه شیطان بر انسان و نگهدارى انسان از کشش ها و اغواگرى هاى نفْس و نیز آزادسازى نیروهاى عقلى و شکوفاسازى استعدادهاى انسانى است ، آن گونه که از این دو روایت ـ که از مجموعه احادیث این گونه برگزیده ایم ـ روشن مى شود .

پیامبر خدا(ص) فرمودند : جاهِدوا أنفُسَکُم بِالجُوعِ وَ العَطَشِ ، فَإِنَّ الأجرَ فى ذلِکَ کَأَجرِ المُجاهِدِ فى سَبیلِ اللّه .[۲۱] (۳) به وسیله گرسنگى و تشنگى ، با نفس خویش جهاد کنید ؛ چرا که پاداش آن ، مثل پاداش جهادکننده در راه خداست .

همچنین فرمودند : أحیوا قُلُوبَکُم بِقِلَّهِ الضِّحکِ وقِلَّهِ الشَّبَعِ ، وَ طَهِّروها بِالجُوعِ تَصفو[ تَصفُ] وَ تَرِقُّ[۲۲] (۴) دل هاى خود را با کم خندیدن و کم خوردن، زنده کنید و آن را با گرسنگى، پاک سازید تا صاف و رقیق شود .

۲- عنایت ویژه خداوند

افزون بر پشتوانه اى که روزه به طور طبیعى براى روزه داران جهت جلوگیرى از سلطه شیطان و اغواگرى هاى او پدید مى آورد ، این برنامه عبادى ، خود به خود ، زمینه ساز شمول عنایت هاى خدا بر آنان مى گردد . آنچه در روایات با عنوان به بند کشیدن شیاطین در این ماه آمده است ، به همین نکته اشاره دارد . به عبارت دیگر ، عنایت الهى گزاف نیست تا سؤال شود : چرا خداى سبحان ، مانع سلطه شیطان نمى شود و در بقیّه ماه ها بین انسان و سلطه او فاصله نمى اندازد؟ هرگز؛ بلکه ریشه این توفیق و عنایت الهى، در انتخاب خود انسان و ورود او به میهمان سراى رمضان نهفته است .

علّت سود نبردن از به بند کشیده شدن شیاطین

در چارچوب تحلیلى که گذشت ، که مى رساند؛ در این ماه ، شیاطین نسبت به انسان و دست کم نسبت به روزه داران ، سلطه ندارند .

سؤال اساسى دومى مطرح مى شود؛ چرا که مى بینیم گاهى روزه داران هم در این ماه دچار غفلت و گناه مى شوند . تشریع کفّاره هایى که براى درمان این حالت ها هست نیز گواه آن است .

سیّد ابن طاووس رحمه الله در تصویر این نکته مى گوید :

یکى از دینداران از من پرسید : من از به بند کشیده شدن شیاطین بهره چندانى نمى برم ؛ چون همان حالت غفلت را که پیش از ماه رمضان داشتم ، دارم و گویا فرقى نکرده است و با زنجیر شدن یاران شیطان ، از آن کاسته نشده است … .[۲۳]

دو پاسخ به این پرسش مى توان داد :

۱ . شیطان ، به تنهایى زمینه ساز گناهان نیست .

این پاسخ ، بر این نکته استوار است که خطاها و گناهانى که از انسان سر مى زند ، تنها به شیطان و اغواگرى او مربوط نمى شود ؛ بلکه دو منشأ اساسى دیگر هم دارد : نفْس امّاره ، و زنگارهاى متراکمى که پیامد گناهان پیشین اند و دل را آلوده و سیاه ساخته اند .

در واقع ، عنایت الهى اى که در ماه رمضان شامل انسان مى شود ، تنها تأثیر عامل نخستین را که مربوط به شیطان است ، از بین مى برد؛ امّا دو عامل دیگر همچنان نقش ایفا مى کنند و جهت زمینه سازى براى انحراف انسان و سر زدن گناهان از او و غافل ماندن وى ، کافى اند .

بر فرض که روزه بتواند همه کشش هاى نفْس امّاره را بپوشاند و تأثیر آن را در کشاندن انسان به طرف خطاها و گناهان از بین ببرد ، زنگارهاى متراکم از گناهان گذشته ، کافى اند که براى روزه دار ، خطرآفرین باشند و او را در معرض غفلت و گناه قرار دهند .

۲ . در بند بودن شیطان ها ، نسبى است .

از تحلیل گذشته روشن شد که زنجیرى که شیطان را به بند مى کشد ، از خود روزه ماه رمضان فراهم مى شود و نه از چیز دیگرى . بنا بر این ، هر چه روزه مستحکم تر و کامل تر باشد ، زنجیرى که شیطان را به بند مى کشد و جلوى نفْس امّاره را مى گیرد ، محکم تر خواهد بود و از میزان غفلت و انحراف هاى ناشى از آن ، خواهد کاست .

بر این پایه ، مى توان گفت : روزه آنان که در ماه رمضان ، گناهانى مرتکب مى شوند ، روزه کاملى نیست .

۱- حکمت روزه گرفتن

امام علی (علیه السلام) :

حَرَسَ اللّه عِبادَهُ المُؤمِنینَ بِالصَّلَواتِ وَالزَّکَواتِ ومُجاهَدَهِ الصِّیامِ فِی الأَیّامِ المَفروضاتِ ؛ تَسکینا لِأَطرافِهِم ، وتَخشیعا لِأَبصارِهِم ، وتَذلیلاً لِنُفوسِهِم ، وتَخفیضا لِقُلوبِهِم ، وإذهابا لِلخُیَلاءِ عَنهُم ، ولِما فی ذلِکَ مِن تَعفیرِ عِتاقِ الوُجوهِ بِالتُّرابِ تَواضُعا ،وَالتِصاقِ کَرائِمِ الجَوارِحِ بِالأَرضِ تَصاغُرا، ولُحوقِ البُطونِ بِالمُتونِ مِنَ الصِّیامِ تَذَلُّلاً .[۲۴] خداوند ، بندگان مؤمن خویش را با نمازها ، زکات ها و تلاش براى روزه گرفتن در روزهاى واجب شده ، نگهدارى کرده است تا اعضایشان آرامش یابد و چشمانشان خشوع پیدا کند و جان هایشان رام گردد و دل هایشان متواضع شود و غرور از آنان زدوده گردد ، به سبب حکمت هایى که در آنهاست ، چون : خاکى شدن چهره هاى عزّتمند از روى تواضع ، به زمین چسبیدن اعضاى شریف از روى فروتنى، و چسبیدن شکم ها به پشت ها از روى رام شدن .

امام علی (علیه السلام) :

 فَرَضَ اللّه الصِّیامَ ابتِلاءً لاِءِخلاصِ الخَلقِ .[۲۵] خداوند ، روزه را واجب فرمود ، تا آزمونى براى اخلاص آفریدگان باشد .

امام صادق (علیه السلام) فی بیان علّه الصّیام : إنَّما فَرَضَ اللّه عز و جل الصِّیامَ لِیَستَوِیَ بِهِ الغَنِیُّ وَالفَقیرُ ؛ وذلِکَ أنَّ الغَنِیَّ لَم یَکُن لِیَجِدَ مَسَّ الجوعِ فَیَرحَمَ الفَقیرَ ؛ لِأَنَّ الغَنِیَّ کُلَّما أرادَ شَیئا قَدَرَ عَلَیهِ ، فَأَرادَ اللّه  عز و جل أن یُسَوِّیَ بَینَ خَلقِهِ ، وأن یُذیقَ الغَنِیَّ مَسَّ الجوعِ وَالأَلَمِ ؛ لِیَرِقَّ عَلَى الضَّعیفِ فَیَرحَمَ الجائِعَ .[۲۶]

امام صادق علیه السلام درباره حکمت روزه دارى فرمودند : خداوند متعال ، روزه را واجب ساخته است تا ثروتمند و تهى دست ، برابر شوند؛ چون [بدون روزه] ثروتمند ، رنج گرسنگى را نمى چشید تا به فقیر ترحّم کند؛ زیرا ثروتمند هر گاه چیزى را بخواهد ، بر آن تواناست . پس خداى متعال خواست تا میان بندگانش برابرى پدید آورد و ثروتمند هم طعم گرسنگى و رنج را بچشد تا بر ناتوان ، رقّت قلب یابد و بر گرسنه ترحّم نماید.

امام رضا (علیه السلام) : فیما جَمَعَه الفضل بن شاذان من کلامه فی علل الفرایض :

فَإِن قیلَ : فَلِمَ اُمِروا بِالصَّومِ ؟ قیلَ : لِکَی یَعرِفوا ألَمَ الجوعِ وَالعَطَشِ ، ویَستَدِلّوا عَلى فَقرِ الآخِرَهِ ، و لِیَکونَ الصّائِمُ خاشِعا ذَلیلاً مُستَکینا ، مَأجورا مُحتَسِبا عارِفا ، صابِرا عَلى ما أصابَهُ مِنَ الجوعِ وَالعَطَشِ ؛ فَیَستَوجِبَ الثَّوابَ مَعَ ما فیهِ مِنَ الإِمساکِ عَنِ الشَّهَواتِ ، ولِیَکونَ ذلِکَ واعِظا لَهُم فِی العاجِلِ ، ورائِضا لَهُم عَلى أداءِ ما کَلَّفَهُم ، ودَلیلاً لَهُم فِی الأَجرِ ، ولِیَعرِفوا شِدَّهَ مَبلَغِ ذلِکَ عَلى أهلِ الفَقرِ وَالمَسکَنَهِ فِی الدُّنیا فَیُؤَدّوا إلَیهِم ما فَرَضَ اللّه لَهُم فی أموالهِمِ .[۲۷]

امام رضا (علیه السلام) در مجموعه اى که فضل بن شاذان از سخن ایشان درباره حکمت واجبات گردآورده است . فرمودند :

پس اگر گفته شود : چرا مأمور به روزه شدند ؟ گفته مى شود : تا رنج گرسنگى و تشنگى را بشناسند و نشانى بر نیاز آخرت بیابند و تا روزه دار ، خاشع ، فروتن ، شکسته ، پاداش یافته ، امیدوار به اجر الهى و عارف گردد و بر گرسنگى و تشنگى اى که به او مى رسد ، شکیبا شودتا شایسته پاداش گردد ، به علاوه خوددارى از برآوردن خواسته هاى نفْس، و براى این که روزه ، در دنیا مایه پند آنان شود و سبب تمرین آنان بر انجام دادن تکلیف هاى خدا و راهنماى آنان در پاداش گردد و تا بدانند که چه سختى هایى بر فقیران و بینوایان در دنیا مى گذرد؛ پس آنچه را خداوند براى فقیران در اموال آنان واجب ساخته ، به آنان بپردازند .

امام رضا (علیه السلام) : فی علّه الصّوم :

اِمتَحَنَهُم بِضَربٍ مِنَ الطّاعَهِ کَیما یَنالوا بِها عِندَهُ الدَّرَجاتِ ؛ لِیُعَرِّفَهُم فَضلَ ما أنعَمَ عَلَیهِم مِن لَذَّهِ الماءِ وطیبِ الخُبزِ ، وإذا عَطِشوا یَومَ صَومِهِم ذَکَروا یَومَ العَطَشِ الأَکبَرِ فِیالآخِرَهِ، وزادَهُم ذلِکَ رَغبَهً فِیالطّاعَهِ .[۲۸]

امام رضا علیه السلام درباره حکمت روزه می فرمایند :

خداوند ، از آن رو بندگان را با انواع طاعت ها آزموده است که نزد خداوند به درجاتى برسند ، تا ارزش آنچه را خداوند از لذّت آب و گوارایى نان ، روزىِ آنان ساخته است ، دریابند و هر گاه در روزِ روزه دارى خود تشنه شوند ، به یاد روز تشنگى بزرگ در قیامت بیفتند و این ، مایه رغبت بیشتر آنان در طاعت گردد .

فضیلـت روزه

قال رسول اللّه (ص) : جَعَلَ اللّه … قُرَّهَ عَینی فِی الصَّلاهِ وَالصَّومِ .[۲۹] خداوند ، فروغ دیدگانم را در نماز و روزه قرار داده است .

قال رسول الله (ص) :

قالَ حَبیبی جَبرَئیلُ : إنَّ مَثَلَ هذَا الدّینِ کَمَثَل شَجَرَهٍ ثابِتَهٍ ؛ الإِیمانُ أصلُها ، وَالصَّلاهُ عُروقُها ، وَالزَّکاهُ ماؤُها ، وَالصَّومُ سَعَفُها .[۳۰] حبیب من جبرئیل گفت : مَثَل این دین ، همچون مَثَل درختى ثابت و استوار است . ریشه اش ایمان است و رگ هایش نماز . آب آن ، زکات است و شاخ و برگش ، روزه .

قال امام صادق علیه السلام :

من صام لله عزوجل یوما فى شده الحر فاصابه ظما و کل الله به الف ملک یمسحون وجهه و یبشرونه حتى اذا افطر.[۳۱]

امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس که در روز بسیار گرم براى خدا روزه بگیرد و تشنه شود خداوند هزار فرشته را مى‏گمارد تا دست‏به چهره او بکشند و او را بشارت دهند تا هنگامى که افطار کند.

پی نوشتها

[۱] . البقره : ۱۸۳ .

[۲] . علل الشرایع : ص ۲۷۰ ، ح ۹ . بحارالانوار : ج ۶ ، ص ۸۰ ، ح ۱ ، و ج ۹۶ ، ص ۳۷۰ ، ح ۵۱ .

[۳] . علل الشرایع : ص ۲۷۰ ، ح ۹ . بحارالانوار : ج ۶ ، ص ۸۰ ، ح ۱ ، و ج ۹۶ ، ص ۳۷۰ ، ح ۵۱ .

[۴] . فضایل الاشهر الثلاثه : ص ۴۴ ، ح ۲۰ . بحارالانوار : ج ۹۷ ، ص ۶۸ ، ح ۴ .

[۵] . فضایل الاشهر الثلاثه : ص ۷۷ ، ح ۶۱ . بحارالانوار : ج ۹۶ ، ص ۳۵۶، ح ۲۵٫

[۶] . فضایل الاشهر الثلاثه : ص ۱۲۳، ح ۱۳۰ .

[۷] . فضایل الاشهر الثلاثه : ص ۱۴۰، ح ۱۵۰ . صحیح ابن خزیمه : ج ۳ ، ص ۱۸۹ ، ح ۱۸۸۵ .

[۸] . الإقبال : ج ۱ ، ص ۱۹۳ . بحارالانوار : ج ۹۷ ، ص ۳۵۰ .

[۹] . تهذیب الاحکام ج ۴ ، ص ۳۳۳ ، ح ۱۰۴۶ . الإقبال : ج ۱ ، ص ۳۱ و ۳۲ نحوه .

[۱۰] . الفردوس : ج۲ ، ص ۶۰ ، ک ۲۳۳۹ . کنزالعمال : ج ۸ ، ص ۴۶۶ ، ح ۲۳۶۸۸ .

[۱۱] . مسند ابن حنبل : ج ۴ ، ص ۱۱۰ ، ح ۱۱۵۲۴ . فضایل الاشهر الثلاثه : ص ۱۳۱ ، ح ۱۳۸ .

[۱۲] . مستدرک الوسایل : ج ۷ ، ص ۳۷۰ ، ۸۴۴۳ نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب .

[۱۳] . الکافی : ج ۴ ، ص ۶۷ ، ح ۴ .صحیح ابن خزیمه : ج ۳ ، ص ۱۹۲ ، ح ۱۸۸۷ .

[۱۴] . الامالی للصدوق : ص ۷۱ ، ح ۳۸ . بحارالانوار : ج ۹۶ ، ص ۳۵۶ ، ح ۲۴ .

[۱۵] . فضایل الاشهر الثلاثه : ص ۷۷، ح ۶۱٫ بحارالانوار : ج ۹۶، ص ۳۵۶، ح ۲۵ .

[۱۶] . فضایل الاشهر الثلاثه : ص ۷۳، ح ۵۳٫ بحارالانوار : ج ۹۶، ص ۳۶۲، ح ۳۰٫

[۱۷] . تهذیب الاحکام : ج ۴ ، ص ۱۵۲ ، ح ۴۲۲ . سنن النسائی : ج ۴ ، ص ۱۲۹ .

[۱۸] . الکافی : ج ۴ ، ص ۶۶ ، ح ۳ . بحارالانوار : ج ۹۶، ص ۳۴۲ح ۶٫

[۱۹] . إحیاء علوم الدین : ج ۱ ، ص ۳۴۷ . المحجه البیضاء : ج ۵ ، ص ۱۴۸ . بحارالانوار : ج ۷۰ ، ص ۴۲ . و نیز بدون جمله : فَضَیِّـقوا مَجارِیَهُ بِالجُوعِ در منابع زیر آمده است : صحیح بخاری : ج ۶ ، ص ۲۶۲۴ . سنن ابن ماجه : ج ۱ ، ص ۵۶۶ ، ح ۱۷۷۹ . مسند ابن حنبل : ج ۴ ، ص ۳۱۳ ، ح ۱۲۵۹۳ .

[۲۰] . عیون الحکم و المواعظ : ص ۴۹۴ . غرر الحکم : ح ۹۹۴۴ .

[۲۱] . إحیاء علوم الدین : ج ۳، ص ۱۲۴ . المحجه البیضاء : ج ۵ ، ص ۱۴۶ .

[۲۲] . إحیاء علوم الدین : ج ۳ ، ص ۱۲۹ . المحجه البیضاء : ج ۵ ، ص ۱۵۴ .

[۲۳] . الاقبال : ج ۱ ، ص ۷۳

[۲۴] . نهج البلاغه : خطبه ۱۹۲ .

[۲۵] . نهج البلاغه : حکمت ۲۵۲ .

[۲۶] . کتاب من لا یحضره الفقیه : ج ۲ ، ص ۷۳ ، ح ۱۷۶۶ .

[۲۷] . علل الشرایع : ص ۲۷۰ ح ۹ ، عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج ۲ ص ۱۱۶ ح ۱ وفیه الانکسار بدل الإمساک والآجل بدل الأجر ، بحار الأنوار : ج ۶ ص ۷۹ ح ۱ وج ۹۶ ص ۳۶۹ ح ۵۱ .

[۲۸] . المناقب لابن شهرآشوب : ج ۴ ص ۳۵۵ ، بحار الأنوار : ج ۶ ص ۱۱۳ ح ۶ .

[۲۹] . مکارم الأخلاق : ج ۱ ص ۸۳ ح ۱۴۱ ، بحار الأنوار : ج ۱۶ ص ۲۴۹ .

[۳۰] . علل الشرایع : ص ۲۴۹ ح ۵ ، بحار الأنوار : ج ۶ ص ۱۰۹ ح ۲ وج ۶۸ ص ۳۸۰ ح ۳۰ .

[۳۱] . الکافى، ج ۴ ص ۶۴ ح ۸; بحار الانوار ج ۹۳ ص ۲۴۷٫