ویـژگـی هـای مـاه مبارک رمضان در احادیث اهل بیت علیهم السلام

وجـوب روزه گـرفتن

قرآن کریم :

یا أیّها الّذینَ آمَنوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصّیامِ کَما کُتِبَ عَلَی الَذینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تَتَّقونَ .

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! روزه بر شما نوشته (واجب) شده است ، آن گونه كه بر كسانى كه پيش از شما بودند ، نوشته شده بود . باشد كه پروا كنيد! . (1)

امام زین العابدین (علیه السلام) :

إنَّ اللّه َ افتَرَضَ خَمسا ولَم يَفتَرِض إلاّ حَسَنا جَميلاً : الصَّلاةَ ، وَالزَّكاةَ ، وَالحَجَّ ، وَالصِّيامَ ، ووِلايَتَنا أهلَ البَيتِ .

خداوند ، پنج چيز را واجب كرده است و جز نيكو و زيبا ، واجب نكرده است : نماز ، زكات ، حج ، روزه و ولايت ما اهل بيت . (2)

امام رضا (علیه السلام) – فیما جَمَعَه الفضل بن شاذان من کلامه فی علل الفرایض :

فَإِن قيلَ : فَلِمَ اُمِروا بِصَومِ شَهرِ رَمَضانَ ؛ لا أقَلَّ مِن ذلِكَ ولا أكثَرَ؟

قيلَ : لِأَ نَّهُ قُوَّةُ العِبادِ الَّذي يَعُمُّ فيهِ القَوِيُّ وَالضَّعيفُ . وإنَّما أوجَبَ اللّه ُ الفَرائِضَ عَلى أغلَبِ الأَشياءِ وأعَمِّ القُوى ، ثُمَّ رَخَّصَ لِأَهلِ الضَّعفِ . و إنَّما أوجَبَ اللّه ُ ورَغَّبَ أهلَ القُوَّةِ فِي الفَضلِ ، ولَو كانوا يَصلُحونَ عَلى أقَلَّ مِن ذلِكَ لَنَقَصَهُم ، ولَوِ احتاجوا إلى أكثَرَ مِن ذلِكَ لَزادَهُم .

امام رضا عليه السلام در مجموعه اى كه فضل بن شاذان از سخن ایشان درباره حکمت واجبات گردآورده است :

پس اگر بگويند : چرا به روزه ماه رمضان فرمان يافته اند ، نه كمتر از آن و نه بيشتر؟

گفته مى شود : براى آن كه انجام دادن اين مقدار روزه در توان بندگان است و نيرومند و ناتوان را فرا مى گيرد. همانا خداوند ، واجبات را بر پايه چيزهاى غالب تر و نيروهاى فراگيرتر ، مقرّر داشته و سپس ناتوانان را رخصت داده است . خداوند بر توانمندان واجب ساخته و به بيشتر ، تشويق كرده است ؛ و اگر شايسته كمتر از آن بودند ، از تكليفشان مى كاست و اگر به بيش از آن نياز داشتند ، بر تكليفشان مى افزود . (3)

پی نوشت ها:
1- البقره : 183 .
2- بشارة المصطفی : ص 108 . راجع الکافی : ج 8 ، ص 271 ، ح 399 .
3- علل الشرایع : ص 270 ، ح 9 . بحارالانوار : ج 6 ، ص 80 ، ح 1 ، و ج 96 ، ص 370 ، ح 51 .

فضايـل مـاه مبارک رمضـان

رسول الله (ص) : شَعبانُ شَهري ، وشَهرُ رَمَضانَ شَهرُ اللّه ِ . (1)

شعبان ، ماه من است و ماه رمضان ، ماه خداست .

رسول الله (ص)

فی وصفِ شَهرِ رَمَضانَ : هُوَ شَهرٌ دُعيتُم فيهِ إلى ضِيافَةِ اللّه ِ ، وجُعِلتُم فيهِ مِن أهلِ كَرامَةِ اللّه ِ . (2)

ماه رمضان ماهى است كه در آن به ميهمانى خدا دعوت شده ايد و در آن ، از اهل كرامت خدا قرار داده شده ايد .

امام باقر (علیه السلام) :

شَهرُ رَمَضانَ شَهرُ رَمَضانَ ، وَالصّائِمونَ فيهِ أضيافُ اللّه ِ وأهلُ كَرامَتِهِ ، مَن دَخَلَ عَلَيهِ شَهرُ رَمَضانَ فَصامَ نَهارَهُ وقامَ وِردا مِن لَيلِهِ وَاجتَنَبَ ما حَرَّمَ اللّه ُ عَلَيهِ ، دَخَلَ الجَنَّةَ بِغَيرِ حِسابٍ . (3)

ماه رمضان ، ماه رمضان! روزه داران در آن ، ميهمانان خدا و اهل كرامت الهى اند . هر كس ماه رمضان بر او وارد شود و او روزش را روزه بگيرد و بخشى از شبش را به عبادت و نماز بايستد و از آنچه خداوند بر او حرام كرده ،پرهيز كند ، بدون حساب وارد بهشت مى شود .

رسول الله (ص) : لَو يَعلَمُ العِبادُ ما في رَمَضانَ لَتَمَنَّت أن يَكونَ رَمَضانُ سَنَةً . (4)

اگر بندگان مى دانستند كه در رمضان چه [بركاتى] هست ، آرزو مى كردند كه رمضان ، يك سال باشد .

امام علی (علیه السلام) : إنَّ أوَّلَ كُلِّ سَنَةٍ أوَّلُ يَومٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ . (5)

آغاز هر سال ، نخستين روز از ماه رمضان است .

امام صادق (علیه السلام) : إذا سَلِمَ شَهرُ رَمَضانَ سَلِمَتِ السَّنَةُ . وقالَ : رَأسُ السَّنَةِ شَهرُ رَمَضانَ . (6)

هر گاه ماه رمضانْ سالم باشد ، [همه] سالْ سالم است . و فرمود : سَرِ سال ، ماه رمضان است .

پی نوشت ها :
1- فضایل الاشهر الثلاثة : ص 44 ، ح 20 . بحارالانوار : ج 97 ، ص 68 ، ح 4 .
2- فضایل الاشهر الثلاثة : ص 77 ، ح 61 . بحارالانوار : ج 96 ، ص 356، ح 25.
3- فضایل الاشهر الثلاثة : ص 123، ح 130 .
4- فضایل الاشهر الثلاثة : ص 140، ح 150 . صحیح ابن خزیمة : ج 3 ، ص 189 ، ح 1885 .
5- الإقبال : ج 1 ، ص 193 . بحارالانوار : ج 97 ، ص 350 .
6- تهذیب الاحکام ج 4 ، ص 333 ، ح 1046 . الإقبال : ج 1 ، ص 31 و 32 نحوه .

برکات ماه رمضان

رسول الله (ص) :

إنَّما سُمِّيَ رَمَضانُ ؛ لِأَ نَّهُ يُرمِضُ الذُّنوبَ .

رمضان را به اين خاطر رمضان ناميده اند كه گناهان را مى سوزاند . (1)

رسول الله (ص) : مَن صامَ رَمَضانَ ؛ وعَرَفَ حُدودَهُ ؛ وتَحَفَّظَ مِمّا كانَ يَنبَغي لَهُ أن يَتَحَفَّظَ فيهِ ، كَفَّرَ ما قَبلَهُ .

هر كس رمضان را روزه بدارد و حدود آن را بشناسد و خود را از آنچه سزاوار خويشتندارى در اين ماه است ، نگه بدارد ، گناهان پيشين را پاك كرده است . (2)

رسول الله (ص) : إنَّ مَن تَمَسَّكَ في شَهرِ رَمَضانَ بِسِتِّ خِصالٍ غَفَرَ اللّه ُ لَهُ ذُنوبَهُ :

أن يَحفَظَ دينَهُ ، ويَصونَ نَفسَهُ ، ويَصِلَ رَحِمَهُ ، ولا يُؤذِيَ جارَهُ ،

ويَرعى إخوانَهُ ، ويَخزُنَ لِسانَهُ . أمَّا الصِّيامُ فَلا يَعلَمُ ثَوابَ عامِلِهِ إلاَّ اللّه ُ .

همانا هر كس در ماه رمضان ، شش كار را با قوّت انجام دهد ، خداوندْ گناهانش را مى آمرزد :

دين خود را حفظ كند ، خويشتن را نگه دارد ، به خويشاوندانش نيكى كند ، همسايه اش را نيازارد ، حال برادرانش را مراعات كند و زبان خويش را در كام نگه دارد . امّا روزه ! پس پاداش روزه دار را جز خداوند نمى داند . (3)

رسول الله (ص) : فی فضل شهر رمضان :

هُوَ شَهرٌ أوَّلُهُ رَحمَةٌ ، وأوسَطُهُ مَغفِرَةٌ ، وآخِرُهُ الإِجابَةُ وَالعِتقُ مِنَ النّارِ .

ماهى است كه آغاز آن رحمت ، ميانه آن آمرزش و پايان آن اجابت [دعا] و آزادى از آتش است . (4)

رسول الله (ص) : مَن صامَ شَهرَ رَمَضانَ فَحَفِظَ فَرجَهُ ولِسانَهُ وكَفَّ أذاهُ عَنِ النّاسِ ،

غَفَرَ اللّه ُ لَهُ ذُنوبَهُ ما تَقَدَّمَ مِنها وما تَأَخَّرَ ، وأعتَقَهُ مِنَ النّارِ ، وأحَلَّهُ دارَ القَرارِ ،

وقَبِلَ شَفاعَتَهُ في عَدَدِ رَملِ عالِجٍ مِن مُذنِبي أهلِ التَّوحيدِ .

هر كس ماه رمضان را روزه بدارد و پاك دامنى ورزد و زبانش را حفظ كند و آزارش را به مردم نرساند ،

خداوند ، گناهان گذشته و آينده او را مى آمرزد و از آتش آزادش مى كند و در سراى ابدى جايش مى دهد و شفاعت او را درباره موحّدان گنهكار به تعداد كوه هاى به هم پيوسته ، مى پذيرد . (5)

پی نوشت ها:
1. الفردوس : ج2 ، ص 60 ، ک 2339 . کنزالعمال : ج 8 ، ص 466 ، ح 23688 .
2. مسند ابن حنبل : ج 4 ، ص 110 ، ح 11524 . فضایل الاشهر الثلاثة : ص 131 ، ح 138 .
3. مستردک الوسایل : ج 7 ، ص 370 ، 8443 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب .
4. الکافی : ج 4 ، ص 67 ، ح 4 .صحیح ابن خزیمة : ج 3 ، ص 192 ، ح 1887 .
5. الامالی للصدوق : ص 71 ، ح 38 . بحارالانوار : ج 96 ، ص 356 ، ح 24 .

تأکید بر بهره وری از برکات ماه رمضان

رسول الله (ص) : إنَّ الشَّقِيَّ مَن حُرِمَ غُفرانَ اللّه ِ في هذَا الشَّهرِ العَظيمِ .

بدبخت ، كسى است كه در اين ماه بزرگ ، از آمرزش الهى محروم بماند . (1)

رسول الله (ص) :

إنَّ الشَّقِيَّ حَقَّ الشَّقِيِّ مَن خَرَجَ عَنهُ هذَا الشَّهرُ ولَم يُغفَر ذُنوبُهُ ، فَحينَئِذٍ يَخسَرُ حينَ يَفوزُ المُحسِنونَ بِجَوائِزِ الرَّبِّ الكَريمِ .

بدبخت واقعى ، كسى است كه اين ماه از او بگذرد؛ ولى گناهانش آمرزيده نشوند .

پس آنگاه كه نيكوكاران به جوايز پروردگار كريمشان دست مى يابند ، او زيانكار (بازنده) مى گردد .(2)

رسول الله (ص) : َد جاءَكُم شَهرُ رَمَضانَ ؛ شَهرٌ مُبارَكٌ … فيهِ لَيلَةُ القَدرِ خَيرٌ مِن ألفِ شَهرٍ ، مَن حُرِمَها فَقَد حُرِمَ .

ماه رمضان ، شما را فرا رسيد ، ماهى مبارك … . در آن ، شب قدر است كه بهتر از هزار ماه است . محروم ، كسى است كه از آن بى بهره بماند . (3)

امام صادق (علیه السلام) : مَن لَم يُغفَر لَهُ في شَهرِ رَمَضانَ لَم يُغفَر لَهُ إلى قابِلٍ ، إلاّ أن يَشهَدَ عَرَفَةَ .

هر كس در ماه رمضان آمرزيده نشود ، تا سال آينده آمرزيده نمى شود ، مگر آن كه روز عرفه را درك كند . (4)

پی نوشت ها:
1- فضایل الاشهر الثلاثة : ص 77، ح 61. بحارالانوار : ج 96، ص 356، ح 25 .
2- فضایل الاشهر الثلاثة : ص 73، ح 53. بحارالانوار : ج 96، ص 362، ح 30.
3- تهذیب الاحکام : ج 4 ، ص 152 ، ح 422 . سنن النسائی : ج 4 ، ص 129 .
4- الکافی : ج 4 ، ص 66 ، ح 3 . بحارالانوار : ج 96، ص 342ح 6.

شياطين در ماه رمضان

تحليل و بررسى روايات دينى در موضوع به بند كشيده شدن شياطين و جلوگيرى از آنها در ماه رمضان ، دو علّت را نشان مى دهد ، با اين توضيح كه علّت دوم در طولِ علّت اوّل است :

1- طبيعت پيشگيرانه روزه

روزه به طور طبيعى ، زمينه اى را كه شيطان بر اساس آن ، انسان را به گم راهى مى كشاند ، از بين مى برد . به تعبير دقيق تر ، زنجيرى كه در ماه رمضان ، شيطان را به بند مى كشد، چيزى جز خودِ روزه نيست. از اين رو، در حديث پيامبر خدا(ص) آمده است:

إنَّ الشَّيطانَ لَيَجرى مِنِ ابنِ آدَمَ مَجرَى الدَّمِ فَضَيِّـقوا مَجارِيَهُ بِالجُوعِ (1)

شيطان در انسان جارى مى شود ، همچون جريان خون . پس با گرسنگى ،مجارى او را تنگ كنيد .

اين حديث ، به روشنى بر اين نكته دلالت دارد كه روزه به طور طبيعى ، مانع تسلّط شيطان بر انسان مى شود . زنجيرى كه روزه دارد ، نه تنها شيطان را به بند مى كشد ، بلكه كشش هاى نفْس امّاره را هم مهار مى كند ، آن را به اسارت در مى آورد و جلوى سلطه آن را بر انسان مى گيرد ، و به فرموده امير مؤمنان (علیه السلام) :

نِعمَ العَونُ عَلى أسرِ النَّفسِ وَ كَسرِ عادَتِهَا التَّجَوُّعُ (2)

گرسنگى ، چه خوب ياورى براى اسير كردن نفْس و شكستن عادت آن است!

بر اين اساس ، همه رواياتى كه در ستايش گرسنگى و نقش آن در خودسازى و تربيت نفْس ، وارد شده اند ، هدف آنها ايجاد مانع طبيعى در برابر سلطه شيطان بر انسان و نگهدارى انسان از كشش ها و اغواگرى هاى نفْس و نيز آزادسازى نيروهاى عقلى و شكوفاسازى استعدادهاى انسانى است ، آن گونه كه از اين دو روايت ـ كه از مجموعه احاديث اين گونه برگزيده ايم ـ روشن مى شود .

پيامبر خدا(ص) فرمودند : جاهِدوا أنفُسَكُم بِالجُوعِ وَ العَطَشِ ، فَإِنَّ الأجرَ فى ذلِكَ كَأَجرِ المُجاهِدِ فى سَبيلِ اللّه ِ (3)

به وسيله گرسنگى و تشنگى ، با نفس خويش جهاد كنيد ؛ چرا كه پاداش آن ، مثل پاداش جهادكننده در راه خداست .

همچنین فرمودند : أحيوا قُلُوبَكُم بِقِلَّةِ الضِّحكِ وقِلَّةِ الشَّبَعِ ، وَ طَهِّروها بِالجُوعِ تَصفو[ تَصفُ] وَ تَرِقُّ (4)

دل هاى خود را با كم خنديدن و كم خوردن، زنده كنيد و آن را با گرسنگى، پاك سازيد تا صاف و رقيق شود .

2- عنايت ويژه خداوند

افزون بر پشتوانه اى كه روزه به طور طبيعى براى روزه داران جهت جلوگيرى از سلطه شيطان و اغواگرى هاى او پديد مى آورد ، اين برنامه عبادى ، خود به خود ، زمينه ساز شمول عنايت هاى خدا بر آنان مى گردد . آنچه در روايات با عنوان به بند كشيدن شياطين در اين ماه آمده است ، به همين نكته اشاره دارد . به عبارت ديگر ، عنايت الهى گزاف نيست تا سؤال شود : چرا خداى سبحان ، مانع سلطه شيطان نمى شود و در بقيّه ماه ها بين انسان و سلطه او فاصله نمى اندازد؟ هرگز؛ بلكه ريشه اين توفيق و عنايت الهى، در انتخاب خود انسان و ورود او به ميهمان سراى رمضان نهفته است .

پی نوشت ها:
1- إحیاء علوم الدین : ج 1 ، ص 347 . المحجة البیضاء : ج 5 ، ص 148 . بحارالانوار : ج 70 ، ص 42 . و نیز بدون جمله : فَضَيِّـقوا مَجارِيَهُ بِالجُوعِ در منابع زیر آمده است : صحیح بخاری : ج 6 ، ص 2624 . سنن ابن ماجه : ج 1 ، ص 566 ، ح 1779 . مسند ابن حنبل : ج 4 ، ص 313 ، ح 12593 .
2- عیون الحکم و المواعظ : ص 494 . غرر الحکم : ح 9944 .
3- إحیاء علوم الدین : ج 3، ص 124 . المحجة البیضاء : ج 5 ، ص 146 .
4- إحیاء علوم الدین : ج 3 ، ص 129 . المحجة البیضاء : ج 5 ، ص 154 .

علّت سود نبردن از به بند كشيده شدن شياطين

در چارچوب تحليلى كه گذشت ، كه مى رساند؛ در اين ماه ، شياطين نسبت به انسان و دست كم نسبت به روزه داران ، سلطه ندارند .

سؤال اساسى دومى مطرح مى شود؛ چرا كه مى بينيم گاهى روزه داران هم در اين ماه دچار غفلت و گناه مى شوند . تشريع كفّاره هايى كه براى درمان اين حالت ها هست نيز گواه آن است .

سيّد ابن طاووس رحمه الله در تصوير اين نكته مى گويد :

يكى از دينداران از من پرسيد : من از به بند كشيده شدن شياطين بهره چندانى نمى برم ؛ چون همان حالت غفلت را كه پيش از ماه رمضان داشتم ، دارم و گويا فرقى نكرده است و با زنجير شدن ياران شيطان ، از آن كاسته نشده است … . (1)

دو پاسخ به اين پرسش مى توان داد :

1 . شيطان ، به تنهايى زمينه ساز گناهان نيست .

اين پاسخ ، بر اين نكته استوار است كه خطاها و گناهانى كه از انسان سر مى زند ، تنها به شيطان و اغواگرى او مربوط نمى شود ؛ بلكه دو منشأ اساسى ديگر هم دارد : نفْس امّاره ، و زنگارهاى متراكمى كه پيامد گناهان پيشين اند و دل را آلوده و سياه ساخته اند .

در واقع ، عنايت الهى اى كه در ماه رمضان شامل انسان مى شود ، تنها تأثير عامل نخستين را كه مربوط به شيطان است ، از بين مى برد؛ امّا دو عامل ديگر همچنان نقش ايفا مى كنند و جهت زمينه سازى براى انحراف انسان و سر زدن گناهان از او و غافل ماندن وى ، كافى اند .

بر فرض كه روزه بتواند همه كشش هاى نفْس امّاره را بپوشاند و تأثير آن را در كشاندن انسان به طرف خطاها و گناهان از بين ببرد ، زنگارهاى متراكم از گناهان گذشته ، كافى اند كه براى روزه دار ، خطرآفرين باشند و او را در معرض غفلت و گناه قرار دهند .

2 . در بند بودن شيطان ها ، نسبى است .

از تحليل گذشته روشن شد كه زنجيرى كه شيطان را به بند مى كشد ، از خود روزه ماه رمضان فراهم مى شود و نه از چيز ديگرى . بنا بر اين ، هر چه روزه مستحكم تر و كامل تر باشد ، زنجيرى كه شيطان را به بند مى كشد و جلوى نفْس امّاره را مى گيرد ، محكم تر خواهد بود و از ميزان غفلت و انحراف هاى ناشى از آن ، خواهد كاست .

بر اين پايه ، مى توان گفت : روزه آنان كه در ماه رمضان ، گناهانى مرتكب مى شوند ، روزه كاملى نيست .

پی نوشت :
1- الاقبال : ج 1 ، ص 73

حکمت روزه گرفتن

امام علی (علیه السلام) :

حَرَسَ اللّه ُ عِبادَهُ المُؤمِنينَ بِالصَّلَواتِ وَالزَّكَواتِ ومُجاهَدَةِ الصِّيامِ فِي الأَيّامِ المَفروضاتِ ؛ تَسكينا لِأَطرافِهِم ، وتَخشيعا لِأَبصارِهِم ، وتَذليلاً لِنُفوسِهِم ، وتَخفيضا لِقُلوبِهِم ، وإذهابا لِلخُيَلاءِ عَنهُم ، ولِما في ذلِكَ مِن تَعفيرِ عِتاقِ الوُجوهِ بِالتُّرابِ تَواضُعا ،وَالتِصاقِ كَرائِمِ الجَوارِحِ بِالأَرضِ تَصاغُرا، ولُحوقِ البُطونِ بِالمُتونِ مِنَ الصِّيامِ تَذَلُّلاً .

خداوند ، بندگان مؤمن خويش را با نمازها ، زكات ها و تلاش براى روزه گرفتن در روزهاى واجب شده ، نگهدارى كرده است تا اعضايشان آرامش يابد و چشمانشان خشوع پيدا كند و جان هايشان رام گردد و دل هايشان متواضع شود و غرور از آنان زدوده گردد ، به سبب حكمت هايى كه در آنهاست ، چون : خاكى شدن چهره هاى عزّتمند از روى تواضع ، به زمين چسبيدن اعضاى شريف از روى فروتنى، و چسبيدن شكم ها به پشت ها از روى رام شدن . (1)

امام علی (علیه السلام) : فَرَضَ اللّه ُ الصِّيامَ ابتِلاءً لاِءِخلاصِ الخَلقِ .

خداوند ، روزه را واجب فرمود ، تا آزمونى براى اخلاص آفريدگان باشد . (2)

امام صادق (علیه السلام) فی بیان علّة الصّیام : إنَّما فَرَضَ اللّه ُ عز و جل الصِّيامَ لِيَستَوِيَ بِهِ الغَنِيُّ وَالفَقيرُ ؛

وذلِكَ أنَّ الغَنِيَّ لَم يَكُن لِيَجِدَ مَسَّ الجوعِ فَيَرحَمَ الفَقيرَ ؛ لِأَنَّ الغَنِيَّ كُلَّما أرادَ شَيئا قَدَرَ عَلَيهِ ،

فَأَرادَ اللّه ُعز و جل أن يُسَوِّيَ بَينَ خَلقِهِ ، وأن يُذيقَ الغَنِيَّ مَسَّ الجوعِ وَالأَلَمِ ؛ لِيَرِقَّ عَلَى الضَّعيفِ فَيَرحَمَ الجائِعَ .

امام صادق عليه السلام درباره حكمت روزه دارى فرمودند :

خداوند متعال ، روزه را واجب ساخته است تا ثروتمند و تهى دست ، برابر شوند؛ چون [بدون روزه] ثروتمند ، رنج گرسنگى را نمى چشيد تا به فقير ترحّم كند؛ زيرا ثروتمند هر گاه چيزى را بخواهد ، بر آن تواناست .

پس خداى متعال خواست تا ميان بندگانش برابرى پديد آورد و ثروتمند هم طعم گرسنگى و رنج را بچشد تا بر ناتوان ، رقّت قلب يابد و بر گرسنه ترحّم نمايد. (3)

امام رضا (علیه السلام) : فیما جَمَعَه الفضل بن شاذان من کلامه فی علل الفرایض :

فَإِن قيلَ : فَلِمَ اُمِروا بِالصَّومِ ؟قيلَ : لِكَي يَعرِفوا ألَمَ الجوعِ وَالعَطَشِ ، ويَستَدِلّوا عَلى فَقرِ الآخِرَةِ ، و لِيَكونَ الصّائِمُ خاشِعا ذَليلاً مُستَكينا ، مَأجورا مُحتَسِبا عارِفا ، صابِرا عَلى ما أصابَهُ مِنَ الجوعِ وَالعَطَشِ ؛ فَيَستَوجِبَ الثَّوابَ مَعَ ما فيهِ مِنَ الإِمساكِ عَنِ الشَّهَواتِ ، ولِيَكونَ ذلِكَ واعِظا لَهُم فِي العاجِلِ ، ورائِضا لَهُم عَلى أداءِ ما كَلَّفَهُم ، ودَليلاً لَهُم فِي الأَجرِ ، ولِيَعرِفوا شِدَّةَ مَبلَغِ ذلِكَ عَلى أهلِ الفَقرِ وَالمَسكَنَةِ فِي الدُّنيا فَيُؤَدّوا إلَيهِم ما فَرَضَ اللّه ُ لَهُم في أموالهِمِ .

امام رضا (علیه السلام) در مجموعه اى كه فضل بن شاذان از سخن ایشان درباره حکمت واجبات گردآورده است . فرمودند :

پس اگر گفته شود : چرا مأمور به روزه شدند ؟ گفته مى شود : تا رنج گرسنگى و تشنگى را بشناسند و نشانى بر نياز آخرت بيابند و تا روزه دار ، خاشع ، فروتن ، شكسته ، پاداش يافته ، اميدوار به اجر الهى و عارف گردد و بر گرسنگى و تشنگى اى كه به او مى رسد ، شكيبا شودتا شايسته پاداش گردد ، به علاوه خوددارى از برآوردن خواسته هاى نفْس، و براى اين كه روزه ، در دنيا مايه پند آنان شود و سبب تمرين آنان بر انجام دادن تكليف هاى خدا و راهنماى آنان در پاداش گردد و تا بدانند كه چه سختى هايى بر فقيران و بينوايان در دنيا مى گذرد؛ پس آنچه را خداوند براى فقيران در اموال آنان واجب ساخته ، به آنان بپردازند . (4)

امام رضا (علیه السلام) : فی علّة الصّوم :

اِمتَحَنَهُم بِضَربٍ مِنَ الطّاعَةِ كَيما يَنالوا بِها عِندَهُ الدَّرَجاتِ ؛ لِيُعَرِّفَهُم فَضلَ ما أنعَمَ عَلَيهِم مِن لَذَّةِ الماءِ وطيبِ الخُبزِ ، وإذا عَطِشوا يَومَ صَومِهِم ذَكَروا يَومَ العَطَشِ الأَكبَرِ فِيالآخِرَةِ، وزادَهُم ذلِكَ رَغبَةً فِيالطّاعَةِ .

امام رضا عليه السلام درباره حكمت روزه می فرمایند :

خداوند ، از آن رو بندگان را با انواع طاعت ها آزموده است كه نزد خداوند به درجاتى برسند ، تا ارزش آنچه را خداوند از لذّت آب و گوارايى نان ، روزىِ آنان ساخته است ، دريابند و هر گاه در روزِ روزه دارى خود تشنه شوند ، به ياد روز تشنگى بزرگ در قيامت بيفتند و اين ، مايه رغبت بيشتر آنان در طاعت گردد . (5)

پی نوشت ها:
1- نهج البلاغه : خطبه 192 .
2- نهج البلاغه : حکمت 252 .
3- کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ، ص 73 ، ح 1766 .
4- علل الشرايع : ص 270 ح 9 ، عيون أخبار الرضا عليه السلام : ج 2 ص 116 ح 1 وفيه الانكسار بدل الإمساك والآجل بدل الأجر ، بحار الأنوار : ج 6 ص 79 ح 1 وج 96 ص 369 ح 51 .
5- المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 355 ، بحار الأنوار : ج 6 ص 113 ح 6 .

فضیلـت روزه

قال رسول اللّه (ص) : جَعَلَ اللّه ُ … قُرَّةَ عَيني فِي الصَّلاةِ وَالصَّومِ .

خداوند ، فروغ ديدگانم را در نماز و روزه قرار داده است . (1)

قال رسول الله (ص) :

قالَ حَبيبي جَبرَئيلُ : إنَّ مَثَلَ هذَا الدّينِ كَمَثَل شَجَرَةٍ ثابِتَةٍ ؛ الإِيمانُ أصلُها ، وَالصَّلاةُ عُروقُها ، وَالزَّكاةُ ماؤُها ، وَالصَّومُ سَعَفُها .

حبيب من جبرئيل گفت : مَثَل اين دين ، همچون مَثَل درختى ثابت و استوار است .

ريشه اش ايمان است و رگ هايش نماز . آب آن ، زكات است و شاخ و برگش ، روزه . (2)

قال امام صادق علیه السلام :

من صام لله عزوجل یوما فى شدة الحر فاصابه ظما و کل الله به الف ملک یمسحون وجهه و یبشرونه حتى اذا افطر.

امام صادق علیه السلام فرمود:

هر کس که در روز بسیار گرم براى خدا روزه بگیرد و تشنه شود خداوند هزار فرشته را مى‏گمارد تا دست‏به چهره او بکشند و او را بشارت دهند تا هنگامى که افطار کند. (3)

پی نوشت ها :
1- مكارم الأخلاق : ج 1 ص 83 ح 141 ، بحار الأنوار : ج 16 ص 249 .
2- علل الشرايع : ص 249 ح 5 ، بحار الأنوار : ج 6 ص 109 ح 2 وج 68 ص 380 ح 30 .
3- الکافى، ج 4 ص 64 ح 8; بحار الانوار ج 93 ص 247