نگرشي جديد به قرص اكستازي « اكستازي، بمب بي‌صدا »
محمدعلي خزاعي
مقدمه
براساس نظر مجامع بين المللي، معضل اعتياد و مواد مخدر هم اكنون جزو چهار بحران (1) و مسأله جهاني به حساب مي‌آيد (2). كه حجم وسيعي از نيروها و منابع را چه در جهت مقابله، پيشگيري و درمان و چه در جهت توليد، توزيع و مصرف درگير خود كرده است و با تغيير الگوي مصرف مواد مخدر از شكل سنتي و طبيعي به مدرن و شيميايي، آنچه كه بسيار احساس مي‌شود ضرورت اطلاع رساني جامع است. اهميت اين امر به خصوص در مورد كشورمان بسيار حياتي و لازم است. زيرا جمهوري اسلامي ايران به لحاظ موقعيت ممتاز استراتژيكي، قرارگرفتن در مسير باستاني جاده ابريشم و مجاورت با كشورهاي توليدكننده مواد مخدر طبيعي و مصنوعي و ترانزيت كننده مواد مخدر شيميايي، همواره مورد توجه مافياي جهاني مواد مخدر بوده است. لذا در اين فرصت اجمالا، به بررسي يكي از خطرناك‌ترين مواد مخدر شيميايي يعني قرص اكستازي مي‌پردازيم.
انواع مواد مخدر مواد مخدر به 3 دسته عمده تقسيم مي‌شوند: (3)
1- مواد مخدر طبيعي: ريشه گياهي داشته و مستقيماً از طريق كشت در مزارع به دست مي‌آيند مانند: ترياك (4)، حشيش (5) و كوكائين (6)
2- مواد مخدر مصنوعي: نيم آن طبيعي و نيم مابقي آن مصنوعي مي‌باشد مانند: هروئين.
3- مواد مخدر شيميايي: در آزمايشگاه‌ها و لابراتوارهاي ويژه به دست مي‌آيند مانند: كراك، شيشه، كريستال و قرص اكستازي.
دلايل تغيير الگوي مصرف مواد مخدر از طبيعي به شيميايي 1- بالارفتن خطرپذيري، كشت و ترانزيت مواد مخدر طبيعي و مصنوعي
2- تشديد مجازات‌هاي تنبيهي، عاملان قاچاق موادمخدر طبيعي و مصنوعي
3- ناخالصي بيشتر مواد مخدر طبيعي و خصوصاً مصنوعي
4- گران شدن مواد مخدر طبيعي به ويژه مصنوعي
5- حمل آسانتر مواد مخدر شيميايي
6- خلأ قانون جامع مبارزه با مواد مخدر شيميايي، در بسياري از كشورها از جمله ايران
7- مصرف راحتتر مواد مخدر شيميايي نسبت به دو نوع قبلي از دلايل اصلي تغيير الگوي مصرف مواد مخدر از طبيعي به شيميايي است.
قرص اكستازي چيست؟ اين قرص مشتق از تركيباتي به نام آمفتامين است كه، با دست كاري در فرمول مولكول‌هاي آمفتامين به نام تركيبات (ام.دي.ام.اي) (7) معرفي شد. (8) در بازار با نام‌هايي چون اكستاسي، اكستسي، اكسپارتي، اكسي، اكس، عشق، شادي و… عرضه مي‌شود. (9) تاكنون بيش از 2 هزار نوع از آن شناسايي شده كه در قالب رنگ‌هاي متنوعي مانند: قرمز، زرد، نارنجي و آبي، اشكال هندسي متعدد مانند: دايره، بيضي، مثلث و مربع و طرح‌هاي گسترده مانند: بنز، ميتسوبيشي، صليب و ستاره داوود، مصرف كنندگان را به خود فرامي‌خوانند. لازم به ذكر است كه توليدكنندگان، كپسول، پودر، تمبر، آدامس، شكلات و ويال آن را هم در سطح وسيعي به جاي جاي كره خاكي فرستاده‌اند.
سابقه توليد نخستين بار در سال 1912 شركت مرك آلمان قرص اكستازي را به عنوان داروي كاهش اشتها آن را توليد و عرضه كرد. (10) در جريان جنگ جهاني دوم، براي زدودن آثار حاد افسردگي نيروهاي آلماني درگير جنگ از آن استفاده شد كه به دليل موفقيت آميز بودن، در مرحله بعد از آن براي اعتراف گيري از سربازان اسير بهره گرفته شد. (11) هم اكنون كشورهاي آلمان، انگلستان، هلند و بلژيك از جمله توليدكنندگان عمده اين قرص نابودگر محسوب مي‌شوند.
اثرات مصرف شاخصه‌هايي مانند: سن، جنس، جثه، سلامتي، مدت زمان، ميزان نوع و چگونگي مصرف و نوع داروهايي كه به همراه اين قرص استعمال مي‌شوند تعيين كننده شدت اثرات مصرف است. اما به طور كلي مي‌توان اثرات مصرف را به 3 دسته (12) تقسيم كرد:
1- اثرات كاذب خوشايند: افزايش شديد احساس خوب بودن در فرد، افزايش انرژي در فرد، احساس تمايل براي ارتباط با ديگران و احساس تعلق و نزديكي به ديگران، احساس عشق و سرخوشي، دست و دلبازي، افزايش هوشياري و درك موسيقي، افزايش حس‌هاي بويايي و چشايي، احساس تجربيات و حالات روحي جديد در زندگي، احساس روشنايي به علت افزايش انرژي در افراد مصرف كنندگان تمايل براي فعاليت شديد و رقص‌هاي طولاني دارند. (13)
2- اثرات منفي: كاهش اشتها، تغييرات بينايي، فك زدن‌هاي طولاني (افراد مصرف كننده براي جلوگيري از حالت قفل شدن فك مجبور به مصرف آدامس هستند (14) تا ساعت‌ها پس از مصرف اين حالت فك زدن‌هاي غير طبيعي موجود است)، لرزيدن، عصبي شدن، عدم تمايل براي استراحت، تمايل شديد براي مصرف مجدد اين ماده پس از افت تأثير اوليه، (15) گشاد شدن مردمك چشم‌ها (افراد مصرف كننده در محل‌هاي مصرف مثل پارتي‌ها با وجود كم بودن نور مجبور به استفاده از عينك‌هاي آفتابي در شب هستند كه علت آن تحريك پذيري با نور است)، حركات غير طبيعي چشم، توهم بينايي، افزايش ضربان قلب و فشارخون، تغيير در نظم حفظ دماي بدن.
3- اثرات منفي شديد: اثرات شديد احساسي، اختلال خواب، كابوس‌هاي شبانه، حملات ناگهاني اضطراب، ديوانگي، انقباض شديد فك و پارگي زبان در اثر فك زدن‌هاي طولاني (در صورت بروز اين حالت بايد از آمپول ديازپام و يا قرص‌هاي خوراكي آن استفاده كرد)، عدم تمركز، فراموشي، اختلال در يادگيري، افزايش دماي بدن و كاهش آب بدن (در پارتي‌هايي كه اين مواد مصرف مي‌شوند افراد مجبور به مصرف آب فراوان و مكرر هستند و اين مسأله خطرات خاص خود را به دنبال دارد)، تهوع و استفراغ، كاهش سديم خون در اثر مصرف زياد مايعات، سردرد و سرگيجه و تشنج، سركوب شديد تا يك هفته پس از مصرف، احتمال اعتياد جسمي كم است ولي احتمال اعتياد رواني بسيار زياد است، احتمال سميت كبدي، صدمه به اعصاب مغزي، بزرگ شدن پستان در آقايان، حبس ادراري، تخريب عضلات مخطط كه در نتيجه افزايش دماي بدن رخ مي‌دهد و مي‌تواند به علت رسوب مواد حاصل از اين تخريب در كليه باعث آسيب به اين ارگان شود، دختران جوان به علت اثرات هورمون‌هاي جنسي در صورت مصرف اين مواد در معرض خطر بيشتري براي ابتلا به افت سديم خون و به دنبال آن تشنج هستند.
موارد مرگ آور 1- مصرف بيش از حد، سبب بروز فشار خون، توهم و رفتارهاي عجيب و غريب، تپش قلب و نيز افزايش غير عادي دماي بدن مي‌شود، به طوري كه دماي بدن تا 107درجه (؟) بالا رفته و نهايتاً به مرگ فرد مي‌انجامد. (16)
2- چنانچه با الكل مخلوط و استعمال شود، مرگ مصرف كننده را به دنبال دارد.
3- افرادي كه مبتلا به بيماري‌هاي، قلبي، كبدي كليوي و افسردگي هستند و دارو مصرف مي‌كنند، اگر از اين ماده خطرناك استفاده كنند مرگ برايشان به ارمغان خواهد آمد!
راهكارهاي پيش رو با توجه به ابعاد وسيع و گسترده اعتياد، مقابله، درمان و پيشگيري، سه بازوي مساوي در حفظ و كنترل سوء مصرف مواد مخدر يك جامعه خواهند بود، (17) كه بايستي توأم با هم در نظر گرفته شوند، تا ثمربخشي خود را نشان دهند.
الف- مقابله 1- تدوين قانون جامع مبارزه با مواد مخدر شيميايي: علي رغم اينكه كشورهاي عمده توليدكننده به ديده جرم به اين امر نگاه مي‌كنند و مراجع عالي قدر تقليد (18) هم هرگونه توليد، خريد، فروش و حمل و نقل آنها را حرام دانسته‌اند، متأسفانه خلاء قانون جامع مبارزه با مواد مخدر شيميايي، سخت احساس مي‌شود.
2- بسط و تعميم كنترل‌هاي فيزيكي، الكتريكي و الكترونيكي مرزها: با بهره‌گيري از نيروهاي مجرب آموزش ديده، خودروها و قايق‌هاي مجهز و پر سرعت، دوربين‌هاي ديد در شب، سيستم‌هاي الكترونيكي پيشرفته مانند: رادار، دستگاه‌هاي شنود DF وPF، تجهيزات GPS، دستگاه‌هاي Xray تونلي با كارايي بسيار بالا كه در 3 دقيقه قادر است كاميون‌هاي عظيم الجثه را بازرسي كند، به علاوه دستگاه‌هاي Body Scaner كه مختص پيدا كردن اشياء و مواد مخدر جاسازي شده در معده و مقعد و … است (19)، اين هدف تا حد زيادي محقق مي‌شود.
ب- پيشگيري 1- تقويت باورهاي مذهبي و ارزشي: از آنجا كه قشر عمده تهديد شوندگان عموماً جوانان هستند، مي‌توان با مستحكم كردن كانون خانواده، استفاده از نقش برجسته و والاي روحانيت معظم و اساتيد مطلع به نحو مطلوبي ازاين معضل پيشگيري كرد.
2- اطلاع رساني جامع: از طريق مراكز مسئول، مدارس، دانشگاه‌ها و رسانه‌هاي جمعي در قالب برگزاري كنگره‌ها و سمينارها، چاپ مقاله‌ها و كتاب‌ها و گنجاندن سرفصل‌هايي در كتاب‌هاي درسي و دانشگاهي و توليد فيلم‌هاي آموزشي مناسب، مي‌توان اين هدف مهم را به انجام رساند.
ج- درمان 1- تقويت نگاه كمك به آسيب ديدگان
2- تجهيز مراكز درماني، حمايت از سازمان‌هاي مردمي (20) و آموزش مهارت‌هاي پس از ترك جهت شروع يك زندگي سالم
بايستي اين نكته را در نظر داشت كه، بهترين راه درمان همانا مصرف نكردن مي‌باشد. زيرا اين مواد به ظاهر فريبنده خود، همچون سرابي فرد را به خود جلب كرده و او را در باتلاق نيستي فرو مي‌برند.
پي نوشت‌ها: 1- بحران نابودي محيط زيست، بحران تهديد اتمي، بحران فقر و بحران مواد مخدر.
2- محمدزاده فراهاني، اكرم- نقي زاده، رضوان، مذهب و اعتياد، ژرفاي تربيت، سال سوم، ش 22، 1380، ص 8.
3- كارگاه آموزشي اعتياد نوين- مرگ مدرن، جمعيت هلال احمر شهرستان تهران، 30/5/85
4- از گياه خشخاش، به دست مي‌آيد.
5- از شاهدانه، به دست مي‌آيد.
6- از برگ گياه كوكا، به دست مي‌آيد.
7- (M.D.M.A)
8- نام شيميايي: N و آلفا دي متيل -1 و 3- بنزودي اكسل -5- اتانامين نام مشخص كننده: Adam, XTC, E, Ecstasy فرمول شيميايي: C11H15NO2 وزن مولكولي: 25/193 نقطه ذوب: 148-147 درجه سانتيگراد (n- هگزان)، 153- 152 درجه سانتيگراد (اتر). (گلرخ نودهي، محمدرضا، اكستاسي، جمعيت هلال احمر شهرستان تهران، 1385، ص 2).
9- همان منبع، همان صفحه.
10- كارگاه آموزشي اعتياد نوين- مرگ مدرن.
11- جام جم، ويژه نامه نسل 3، ش 109، 14/6/85
12- ربيعي طره، فاطمه، اكستاسي- اعتياد مدرن، مركز مقاومت بسيج وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، صص 4-3.
13- الكساندر شوگيلين بيوشيميست آمريكايي كه براي اولين بار روي عوارض اين مواد كار مي‌كرد، پس از ي كبار مصرف اكستاسي مي‌نويسد: كوهي كه نزديك منزلم بود و هر روز آن را مي‌ديدم، پس از مصرف اكستاسي طوري به نظرم مي‌آمد كه، دوست داشتم ساعت‌ها آن را تماشا كنم؟! (همان منبع، ص3).
14- بنابر نظر ريكارت پزشك آمريكايي، حتي يك بار مصرف موادي همچون اكستاسي، لغوه (لرزيدن بي اراده) را به همراه دارد (كارگاه آموزشي اعتياد نوين- مرگ مدرن).
15- ميدرياز
16- گلرخ نودهي، پيشين، ص 5.
17- ميري آشتياني، الهام، جامعه شناسي اعتياد در ايران امروز، نشر مهاجر، 1385، ص 18.
18- از آن جمله، مي‌توان به حضرت آيت الله نوري همداني اشاره نمود.
19- ميري آشتياني، پيشين، ص 121.
20- مانند: NGO فعال در خصوص ساماندهي معتادان، كه تحت عنوان DIC فعاليت مي‌نمايد.
