معجزه امام زمان(عج)

اشاره:

معجزه، همان گونه که صدق مدعی نبوت را اثبات می‌کند، صدق مدعی امامت را نیز اثبات می‌کند. در بسیاری از تعاریف، متکلمان اسلامی کلمه «دعوی» به صورت مطلق ذکر شده  است. شاید برخی نیز که آن را به دعوی نبوت مقید کرده اند، مورد غالب و مشهور آن را در نظر داشته‌اند. متکلمان در اثبات امامت امامان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) عموماً و امام عصر (عجل‌الله فرجه الشریف) خصوصاً علاوه بر نصوص امامت، از برهان معجزه نیز بهره گرفته‌اند. در مقاله زیر به یکی از معجزات امام عصر (عج‌الله فرجه) اشاره شده است.

معجزات حضرت ولی عصر (عجل‌الله فرجه الشریف) بسیار است که برخی به دوران قبل از امامت آن حضرت و برخی به دوران امامت ایشان در دو دوره غیبت صغرا و کبرا مربوط است. در تواتر معنوی این معجزات، تردیدی راه ندارد؛ بنابراین برهان قاطع بر امامت ایشان خواهد بود.

از دیدگاه امامیه، یکی از راه‌های شناخت امام، معجزه است.[۱] بر این اساس، توانایی بر انجام معجزه را یکی از صفات لازم برای امام دانسته‌اند. (بحرانی، ۱۴۰۶: ص۱۸۲؛ طوسی، ۱۴۰۵: ص۹؛ فاضل مقداد، ۱۴۲۲: ص۳۳۴). معجزه، کار خارق العاده‌ای است که به مشیت و عنایت خاص خداوند از فردی صادر می‌شود، تا دلیل بر حقانیت مدعای الهی او باشد. متکلمان اسلامی، معجزه را به خارق العاده‌ای تعریف کرده‌اند که با ادعای آورنده‌اش مطابقت دارد و با تحدی همراه و معارضه ناپذیر است. (شیخ مفید، ۱۴۱۳: ص۴۸)[۲]

روشن است که تعریف مزبور به ادعای نبوت اختصاص ندارد و دعوی امامت را نیز شامل می‌شود؛ بنابراین، مقرون بودن معجزه با ادعای نبوت که در کلمات برخی از متکلمان آمده (بحرانی، ۱۴۰۶: ص۱۲۷؛ جرجانی، ۱۴۱۲: ج۸، ص۲۲۳ ـ ۲۲۵)، از باب مثال یا قید غالب است؛ زیرا معجزه در باب نبوت، نسبت به باب امامت، نقش تعیین کننده‌تری دارد. در باب امامت، نقش اساسی مربوط به نص (مطابق دیدگاه شیعه) یا بیعت (مطابق دیدگاه اهل سنت) است. در هر حال، فرضیه اختصاص معجزه به باب نبوت، دلیل عقلی یا نقلی معتبری ندارد.

دلالت معجزه بر صدق ادعای نبوت یا امامت، عقلی و قطعی است؛ زیرا ادعای نبوت یا امامت، ادعای مقام و منصبی الهی است. در این صورت اگر مدعی آن، دروغ‌گو باشد، خداوند به او عنایت ویژه نخواهد کرد و چنان قدرت خارق العاده‌ای به وی نخواهد بخشید؛ زیرا این کار با رحمت و حکمت خداوند، سازگاری ندارد، و از نظر عقل، انجام کاری که با حکمت و رحمت، سازگاری ندارد از خداوند، محال است.

فهم عقلی و فطری بشر این است که خداوند حکیم، کسی را که به دروغ، نبوت یا امامت را ادعا کند، مورد عنایت ویژه خود قرار نمی‌دهد و او را به انجام کاری خارق العاده مجهز نمی‌سازد؛ خواه، کار خارق العاده قبل از ادعای نبوت یا امامت از وی صادر شود، یا پس از ادعای نبوت یا امامت؛ بدین سبب است که برخی از متکلمان اسلامی، آنجا که از معجزات پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) سخن گفته‌اند هم خوارق عادات قبل از ادعای نبوت را نام برده‌اند و هم خوارق عادات پس از آن را. گونه نخست را «ارهاصی» و گونه دوم را «تصدیقی» نامیده‌اند (تفتازانی، ۱۴۰۹: ج۵، ص۳۷).

ارهاصی یا تصدیقی بودن معجزات از جنبه مقایسه آن‌ها با خداوند متعال است که اعطا کننده معجزات به پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) بوده است؛ اما از جنبه دلالت بر صدق ادعای نبوت آن شخص از نظر عقل و فطرت بشر، تفاوتی وجود ندارد؛ زیرا از نظر عقل، اعطای معجزه از سوی خداوند حکیم به انسان دروغ‌گو، قبیح بوده، صدور فعل قبیح از خداوند سبحان، محال است؛ خواه آن معجزه، قبل از ادعای نبوت یا امامت باشد، یا پس از ادعای نبوت یا امامت.

اقسام معجزه و کیفیت استدلال

الف) معجزه‌ای که از جنس کلام است؛ مانند قرآن کریم؛

ب) معجزه‌ای که از جنس خبرهای غیبی از گذشته یا آینده یا زمان حال است؛

ج) معجزه‌ای که کار خارق العاده‌ای است که از کسی صادر می‌شود، یا به دعای او رخ می‌دهد و یا به خاطر وی و درباره او تحقق می‌یابد.

بسیاری از معجزات حضرت ولی‌عصر (عجل‌الله فرجه الشریف) از گونه دوم و برخی از آن‌ها از گونه سوم هستند.برهان معجزه، امامت همه امامان (علیهم‌السلام) را اثبات می‌کند؛ زیرا آن بزرگواران مدعی امامت بودند و معجزات بسیاری نیز توسط آنان واقع شده است؛ از این رو برخی از متکلمان امامیه اثبات امامت امامان اهل بیت (علیهم‌السلام) را یک‌جا مطرح کرده‌اند؛ مانند ابوالصلاح حلبی در تقریب المعارف[۳] و علی بن یونس عاملی بیّاضی در الصراط المستقیم[۴]، و فاضل مقداد در اللّوامع الإلهیّه[۵] و محقق حلّی در کتاب المسلک.[۶]

برخی از متکلمان نیز معجزات هر یک از امامان (علیهم‌السلام) را در باب مخصوص به امامت آن امام، به عنوان یکی از دلایل امامت او بیان کرده‌اند؛ مانند شیخ مفید در کتاب ارشاد. وی برای اثبات امامت امام زمان (عجل‌الله فرجه الشریف) از دلایل عقلی و نقلی بهره گرفته و بابی را به نقل معجزات و کرامات آن حضرت، اختصاص داده است.

نمونه کامل‌تر و دقیق‌تر استدلال بر امامت ولی‌عصر (عجل‌الله فرجه الشریف) بر اساس معجزات آن حضرت، روشی است که شیخ الطائفه در کتاب الغیبه به کار برده است. وی امامت حضرت ولی عصر (عجل‌الله فرجه الشریف) را از سه راه اثبات کرده است:

الف) از راه ضرورت وجود امام معصوم در هر زمانی به حکم عقل و ابطال دیدگاه‌های مذاهب اسلامی دیگر در باب امامت و تعیین مصداق امام غیر از دیدگاه شیعه امامیه (طوسی، بی‌تا: ص۳ـ ۵۷)؛

ب) از راه نصوص متواتری که از پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) و امامان اهل‌ بیت (علیهم‌السلام) بر امامت ولی عصر (عجل‌الله فرجه الشریف) نقل شده است (همو: ص۸۸ـ۱۱۶)؛

ج) از راه خوارق عادات و معجزاتی که توسط حضرت صاحب الزمان (عجل‌الله فرجه الشریف) واقع شده است (همو: ص۱۷۰ـ۱۹۹).

شیخ الطائفه حدود سی نمونه از معجزات امام عصر (عجل‌الله فرجه الشریف) را نقل کرده و در پایان گفته است: این اخبار، بیان‌گر خبرهای غیبی و گزارشی از حوادث آینده به روش خارق العاده است که کسی نمی‌تواند از آن‌ها آگاه شود، مگر اینکه خداوند از طریق پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) او را آگاه کرده باشد و چون خداوند معجزات را به دروغ‌گویان نمی‌دهد، این معجزات، راست‌گویی امامان (علیهم‌السلام) را در ادعای امامت اثبات می‌کند.

معجزاتی که از امام عصر (عجل‌الله فرجه الشریف) سر زده، بسیار است. برخی از آن‌ها قبل از فرا رسیدن زمان امامت آن حضرت (۲۵۵‌ـ ۲۶۰ق‌‍‍‌) واقع شده است، و برخی دیگر در دوران غیبت صغرا (۲۶۰‌ـ ۳۲۹ه‍‍‌) و برخی دیگر در دوران غیبت کبری رخ داده است. معجزات بخش نخست، از آن‌رو که زمان امامت ولی‌عصر (عجل‌الله فرجه الشریف) فرا نرسیده، و ادعای امامت از سوی وی مطرح نشده بود، جنبه«ارهاصی» دارد؛ یعنی پایه و شالوده امامت او را استوار می‌سازد، و از آن جهت که امامت او توسط پدر بزرگوار و نیاکان گرامی‌اش مطرح شده بود، برهان امامت به شمار می‌رود.

همچنین معجزاتی که در دوران غیبت صغرا و کبرا واقع شده است، از آن‌جا که ادعای امامت از جانب آن حضرت مطرح شده بود، برهان امامت او به شمار می‌رود.[۷]

پی نوشت:

 [۱]. ر.ک: حلبی، ابوالصلاح، تقریب المعارف، ص۱۰۱؛ حلّی، جعفر بن حسن، المسلک، ص۲۱۲؛ حلّی، حسن بن یوسف، نهج الحق، ص۱۶۸؛ حلی، حسن بن یوسف، الألفین، ص۲۷؛ حمصی رازی، سدید الدین، المنقذ من التقلید، ج۲، ص۲۹۶.

[۲] . ر.ک: شیخ مفید، النکت الاعتقادیه، ص۴۸؛ سید مرتضی، الرسائل، ج۲، ص۲۸۳؛ فخرالدین رازی، المحصّل، ص۳۰۱؛ تفتازانی، شرح‌المقاصد، ج۵، ص۱۱؛ سدید الدین حمصی، المنقذ من التقلید، ج۱، ص۳۸۴؛ فاضل قوشجی، شرح التجرید، ص۳۶۰.

[۳]. تقریب المعارف، ص۱۱۹ ـ ۱۲۳.

[۴] . الصراط المستقیم، ج۲، ص۱۷۷ ـ‌ ۲۱۴.

[۵] . اللوامع الالهیّه، ص۳۴۶، ابن میثم بحرانی نیز گفته است: «راه شناخت مشخص هریک از امامان دوازدهگانه، معجزات و کراماتی است که به دست هر یک از آنان ظاهر شده و به صورت متواتر نقل شده است» (القواعد الکلامیه، ص۱۹۰).

[۶] . المسلک، ص۲۷۳

[۷] . برای اگاهی بیشتر از معجزات و کرامات امام عصر (عجل‌الله فرجه الشریف) ر.ک: بحار الانوار، ج۵۱، ص۲۹۳ ـ ۲۴۳؛ اثبات الهداه، ج۵، ص۲۸۴ ـ‌۳۴۱.

برگرفته از مقاله علی ربانی گلپایگانی

منبع :مرکز تخصصی مهدویت