مسجد سهله.
اشاره:
مسجد سَهْله که با نام‌های دیگری از جمله مسجد سهیل، بنی‌ظفر و عبدالقیس هم شناخته می‌شود، از مشهورترین مساجد اسلامی است که در قرن اول هجری توسط قبایل عرب کوفه و در فاصله حدود دو کیلومتری شمال غربی مسجد جامع کوفه ساخته شده است. این مسجد یکی از کهن‌ترین مساجد منتسب به امام دوازدهم شیعیان است و در آن، مقامی منسوب به امام زمان وجود دارد و بنابر برخی روایات، محل زندگی امام دوازدهم پس از ظهور، همین مکان است.
مسجد سهله در فرهنگ شیعه، بعد از مسجد کوفه، پراهمیت‌ترین مسجد شمرده می‌شود. در بخش‌های مختلف صحن مسجد، محراب‌هایی ساخته شده که به نام پیشوایان دینی نامگذاری شده؛ از جمله مقام امام صادق، امام سجاد، ابراهیم، ادریس و خضر.
مسجد سهله را قبیله بنی ظفر، طایفه‌ای از انصار، ساخته‌اند. امام علی(علیه السلام)، مسجد بنی ظفر را همانند مسجد کوفه دانسته است.[۱] در علت نامگذاری این مسجد، گفته شده که سهیل، نام سازنده آن است، عبدالقیس، نام طایفه‌ای است که این مسجد در منطقه سکونت آنها بنا شده و بنی‌ظفر هم یکی از طایفه‌های قبیله عبدالقیس است.
ابن الفقیه از حضرت علی(علیه السلام) روایت می‌کند که فرمودند: در کوفه چهار بقعه مقدس هست که چهار مسجد در آن ساخته شده است. به حضرت عرض شد: آن مساجد کدامند؟ حضرت فرمود: یکی از آنها مسجد ظفر یا همان مسجد سهله است.
موقعیت جغرافیایی
مسجد سهله در شرق نجف، یعنی در شهر کوفه قدیم قرار دارد. این مسجد در ۱۰ کیلومتری شمال شرقی حرم امام علی(علیه السلام) با زاویه ۳۷ درجه، و ۲ کیلومتری شمال غربی مسجد کوفه با زاویه ۵۳ درجه است.
ویژگی‌های ساختمان مسجد
شکل هندسی مسجد سهله، تقریبا مستطیل است، با طول ۱۴۰ متر، عرض ۱۲۵ متر و مساحتی بالغ بر ۱۷۵۰۰ مترمربع. صحن مسجد به ابعاد ۱۲۵ و ۱۴۰ متر با دیواری به طول ۲۲ متر است. در هر یک از اضلاع چهارگانه دیوار، برج‌های نیم‌دایره‌ای ساخته شده است. در میانه ضلع شرقی دیوار، مناره‌ای به ارتفاع ۳۰ متر وجود دارد. درِ اصلی مسجد، در میانه ضلع شرقی و در کنار این مناره است.
مسجد سهله، سه در و یک مناره نسبتا بلند دارد که در ۱۳۷۸ ق تجدید بنا شده است.
جایگاه ویژه مسجد سهله
این مسجد منزلگاه و عبادتگاه بسیاری از پیامبران از جمله حضرت ابراهیم(علیه السلام)، ادریس(علیه السلام)، خضر(علیه السلام)، و جایگاه برخی از امامان شیعه از جمله مقام امام صادق(علیه السلام)، امام سجاد(علیه السلام) بوده و بر اساس روایت امام صادق(علیه السلام)، حضرت مهدی(عج) پس از ظهور در آن ساکن خواهد شد».[۲]
بنابر حدیثی از امام صادق(علیه السلام)، مسجد سهیل خانه ابراهیم(علیه السلام) و ادریس بوده و صور در آن دمیده می‌شود و از اطراف آن هفتاد هزار نفر بدون حساب به بهشت می‌روند.[۳]
از امام صادق(علیه السلام) نقل است که در آن موضع، خانه‌ای است که ادریس در آن خیاطی می‌کرد.[۴] ابراهیم(علیه السلام) از آنجا به سوی عمالقه خارج شده است و در آن مکان صخره‌ای است که تصویرهای پیامبران در آن است و از آن مسجد خاکی برداشته شده که خداوند انبیا را با آن خلق کرده است. آنجا مقام حضرت خضر [۵] و جایی است که حضرت موسی با خضر ملاقات کرد[۶] همچنین آمده است که شخص گرفتار و پریشان به آن مسجد نمی‌رود مگر آنکه خداوند برای او گشایشی فراهم آورد.[۷][۸]
از امام باقر(علیه السلام) نقل شده است که خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرد مگر آنکه در آن مسجد نماز گزارده است، در آنجا عدل الهی آشکار می‌شود و منازل و جایگاه‌های پیامبران، اوصیاء و صالحین است.[۹] از امام سجاد(علیه السلام) نقل شده است که هر کس در مسجد سهله دو رکعت نماز به جای آورد، خداوند دو سال بر عمر او می‌افزاید. [۱۰]
مقام‌های مسجد سهله
در بخش‌های مختلف صحن مسجد سهله، مکان‌هایی منسوب به پیامبران و اهل بیت (علیه السلام) هست که در اصطلاح، مقام خوانده می‌شوند. این مقام‌ها عبارتند از:
مقام ابراهیم(علیه السلام)، در شمال غربی و بین دیوار غربی و شمالی.
مقام یونس(علیه السلام)، در جنوب غربی و بین دیوار جنوبی و غربی.
مقام ادریس(علیه السلام)، در بین دیوار شرقی و شمالی. آن را مقام عیسی و همچنین «بیت الخضر» هم می‌نامند.
مقام صالح(علیه السلام)، در سمت شرقی بین دیوار جنوبی و شرقی. به مقام صالحین، انبیا و مرسلین معروف است.
مقام امام سجاد(علیه السلام)، در میانه مسجد، کمی مایل به سمت شرقی.
مقام امام صادق(علیه السلام)، درست در وسط مسجد. براساس روایات تاریخی، امام جعفر صادق مدتی در آنجا اقامت کرده و به عبادت و دعا مشغول بوده است.
مقام امام زمان، در قسمت میانی مسجد، کمی مایل به سمت جنوب، در بین مقام‌های امام سجاد و یونس.
انتساب به امام زمان
در مسجد سهله، مقامی به حضرت مهدی(عج) منسوب است که در قسمت میانی مسجد و در بین مقام‌های امام سجاد(علیه السلام) و حضرت یونس قرار دارد. برخی روایات، مسجد سهله را محل زندگی امام زمان پس از ظهور معرفی کرده‌اند.[۱۱]
اعمال مسجد سهله
از بعض کتب مزاریه نقل شده: که چون خواستى وارد مسجد شوى، نزد درگاه بایست و بگو:
بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ مِنَ اللَّهِ وَ إِلَى اللَّهِ وَ مَا شَاءَ اللَّهُ وَ خَیْرُ الْأَسْمَاءِ لِلَّهِ
سپس آیه الکرسی و سوره فلق و سوره ناس را بخوان و خدا را هفت مرتبه تسبیح و هفت مرتبه حمد و هفت مرتبه تهلیل و هفت مرتبه تکبیر بگو یعنى هریک از سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله الاّ اللّه و اللّه اکبر را هفت مرتبه بگو و بخوان:
اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَى مَا هَدَیْتَنِی وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَى مَا فَضَّلْتَنِی وَ لَکَ الْحَمْدُ عَلَى مَا شَرَّفْتَنِی
سید ابن طاووس فرموده: چون اراده کردى به مسجد سهله بروى، در شب چهارشنبه بین مغرب و عشا وارد آن مسجد شو. که فضیلت آن از اوقات دیگر بیشتر است همین که وارد مسجد شدى نماز مغرب و نافله آن را بجا آور، آنگاه دو رکعت نماز تحیّت مسجد قربه الى اللّه بخوان، چون فارغ شدى دستها را به جانب آسمان بلند کن و بگو:
أَنْتَ اللَّهُ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ مُبْدِئُ الْخَلْقِ وَ مُعِیدُهُمْ وَ أَنْتَ اللَّهُ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ
سپس به سجده برو و خشوع کن،و خدا را به جهت هرچه خواهى بخوان پس از ان دو رکعت نماز در گوشهاى که طرف مغرب و شمال است بخوان، که آن محل خانه حضرت ابراهیم (علیه السلام) است و از آنجا به جنگ «عمالقه» رفت، چون از نماز و تسبیحات حضرت زهرا (س) فارغ شدى چنین بگو:
اللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذِهِ الْبُقْعَهِ الشَّرِیفَهِ وَ بِحَقِّ مَنْ تَعَبَّدَ لَکَ فِیهَا قَدْ عَلِمْتَ حَوَائِجِی فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ پس در گوشهاى دیگر که سمت مغرب و قبله است دو رکعت نماز بگذار،و دستها را بردار و بگو: اللَّهُمَّ إِنِّی صَلَّیْتُ هَذِهِ الصَّلاهَ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِکَ وَ طَلَبَ نَائِلِکَ وَ رَجَاءَ رِفْدِکَ وَ جَوَائِزِکَ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْهَا مِنِّی بِأَحْسَنِ قَبُولٍ وَ بَلِّغْنِی بِرَحْمَتِکَ الْمَأْمُولَ وَ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.
سپس به سجده برو،و دو طرف صورت خویش را به خاک بگذار، آنگاه به گوشه اى که بر طرف مشرق است برو و در آنجا دو رکعت نماز بخوان و دستهایت را بگشا و بگو:
اللَّهُمَّ إِنْ کَانَتِ الذُّنُوبُ وَ الْخَطَایَا قَدْ أَخْلَقَتْ وَجْهِی عِنْدَکَ
سید بن طاووس می گویداز بعض کتب مزاریه[مربوط به زیارت] غیر معروفه نقل شده: که پس از آن مى روى به گوشه دیگر که در جانب مشرق قرار گرفته و در آنجا دو رکعت نماز مى خوانى و می‌گویى:
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ یَا اللَّهُ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
پس از آن دو رکعت نماز در خانه اى که میان مسجد است بجا مى آورى و مى گویى:
یَا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَیَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ یَا فَعَّالا لِمَا یُرِیدُ .
سپس دو طرف صورت خود را بر خاک بگذار.
این مکان شریف در این زمان معروف به مقام امام زین العابدین (علیه السلام) است و در کتاب «مزار قدیم» نقل کرده: بعد از دو رکعت نماز در این مقام بخواند دعاى: اللّهمّ انّى اسالک یا من لا تراه العیون را و این دعا در اعمال دکّه باب امیر مؤمنّان (علیه السلام) در مسجد کوفه ذکر شد.[۱۲]
نیز نقل شده است که در این مسجد دو رکعت نماز بین شام و خفتن مستحب است. از حضرت صادق (علیه السلام) روایت شده: هر غمناکى چنین کند و دعا نماید، حق تعالى غمش را برطرف کند.
پی نوشت:
- محمدحسین رجبی، کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی، ص ۴۲۷.
- ر.ک: کافی، ج ۳، ص ۴۹۵؛ تهذیب الأحکام، ج ۳، ص ۲۵۲؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۶۷؛ مرآت العقول، ج ۱۵، ص ۴۹۱؛ ارشاد مفید، ج ۲، ص ۳۸۰؛ غیبت شیخ طوسی، ص ۴۷۱؛ کشف الغمّه، ج ۳، ص ۲۵۳؛ مزار شیخ مفید، ص ۲۵؛ المزار الکبیر، ص ۱۳۴؛ ابن قولویه، همان، ۲۹.
- یاقوت حموی، معجم البلدان، جلد ۳، ص ۲۹۰ و ۲۹۱.
- در گوشه جنوب غربی، سمت قبله، مقام حضرت ادریس است.
- در ضلع جنوبی مقام امام زمان(عج) و امام زین العابدین(علیه السلام) و مقام خضر قرار دارد.
- ر.ک: ابن بابویه، ۱۴۱۴، ج ۱، ص ۲۳۲؛ طوسی، ۱۳۷۶ش، ج ۳، ص ۲۷۷.
- یاقوت حموی، معجم البلدان، جلد ۳، ص ۲۹۰ و ۲۹۱.
- حسینی الجلالی، مزارات اهل البیت و تاریخهما، ص ۶۲ ـ ۶۳.
- حسینی الجلالی، مزارات اهل البیت و تاریخهما، ص ۶۲ ـ ۶۳.
- بحار الانوار، ج ۹۷، ص ۴۳۶، ح ۶.
- کلینی، الکافی، ج ۳، ص ۴۹۵؛ مجلسی، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۱۸؛ ابن مشهدی، المزار الکبیر، ص ۱۳۴؛ مفید، الارشاد، ج ۳، ص ۳۸۰.
- قمی، شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، اعمال مسجد سهله.
منابع
- کلینی، محمدبن یعقوب، کافی، دارالکتب الإسلامیه، ۱۳۸۹ق.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، به کوشش مؤسسه آل البیت، دوم، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۳ق.
- دکتر اصغر قائدان، عتبات عالیات عراق.
منبع: ویکی شیعه
