فضيلت استغفار و آمرزش گناهان

 یکی از دعاهای بسیار مهم در زندگی انسان این است که خداوند گناهان او را محو کرده و در روز قیامت گرفتار عواقب گناهان خود نگردد. برای بخشش گناهان خداوند خودش راهی را و دعایی را به بندگانش آموخته است که در قرآن کریم می فرماید: «وَ الَّذِينَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ»؛‏[1] یعنی و آنها كه چون مرتكب عمل زشتى شوند يا به خويشتن ستم كنند به ياد خدا مى‏افتند و براى گناهان خود طلب آمرزش مى‏كنند.

روایاتی در متون اهل سنت در این موضوع نقل شده که برخی از آنها اشاره میشود:

علقمة بن اسود روايت كرده كه عبد اللّه بن مسعود گفته است: در كتاب خداوند عزّ و جلّ دو آيه است كه بنده هر گناهى كرده باشد چون آنها را بخواند و استغفار كند خداوند او را مى ‏آمرزد، فرموده است: «وَ الَّذِينَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ»‏؛ و نيز: «وَ مَنْ يَعْمَلْ سُوءاً أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللَّهَ يَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحِيماً».[2] خداوند متعال فرموده است: «وَ الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحارِ»[3]؛ و نيز: «فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَ اسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كانَ تَوَّاباً».[4] پيامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  بسيار مى ‏فرمود: «سبحانك اللّهم و بحمدك اللّهم اغفر لي إنّك أنت التوّاب الرّحيم.»[5] و فرموده است: «كسى كه بسيار استغفار كند خداوند براى هر غم او گشايشى و براى هر تنگى راهى براى او قرار مى ‏دهد و از جايى كه گمان نمى‏ برد به او روزى مى‏ رساند.»[6] و فرمود: «من هر روز هفتاد بار أستغفر اللّه و أتوب اليه مى‏ گويم»[7]؛ با اين كه خداوند گناهان گذشته و آينده او را آمرزيده بود. همچنین فرمود: «همانا بر دلم پوششى مى‏افتد، و من هر روز صد بار استغفار مى‏ كنم».[8]

در حديث ديگرى آمده است: «هر كس اين ذكر را بگويد گناهانش آمرزيده مى ‏شود هر چند از جهاد با كافران گريخته باشد».[9] حذيفه گفته است: من نسبت به خانواده‏ ام بدزبان بودم به پيامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم عرض كردم: بيم آن دارم كه زبانم مرا وارد جهنّم كند، آن حضرت فرمود: «چرا هر روز صد بار استغفار نمى‏ كنى.»[10] عايشه گفته است: پيامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «اگر مرتكب گناه شدى استغفار كن، چه توبه از گناه، پشيمانى و طلب آمرزش است.»[11] همچنين عايشه روايت كرده كه آن حضرت فرموده است: «اللّهم اجعلني من الّذين إذا أحسنوا استبشروا و إذا أساءوا استغفروا»[12] و فرمود: «هرگاه بنده گناهى مرتكب شود و بگويد: اللّهم اغفر لي. خداوند مى‏فرمايد: بنده‏ام گناهى كرده و دانسته است او را پروردگارى است كه گنهكار را مؤاخذه مى‏ كند و گناه را مى ‏آمرزد، بنده‏ام هر چه مى‏ خواهى بكن من تو را آمرزيدم».[13] و فرمود: «كسى كه استغفار كند بر گناه اصرار نكرده است هر چند در روز هفتاد مرتبه به آن بازگشت كند».[14]

از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده: «مردى از پيشينيان كه هرگز كار خيرى انجام نداده بود نگاهى به آسمان كرد و گفت: براى من پروردگارى است اى پروردگار مرا بيامرز، خداوند سبحان فرمود:تو را آمرزيدم.»[15] و فرمود: «خداوند مى‏ فرمايد: اى بندگان من شما همگى گنهكاريد جز كسى كه من او را مصون داشته‏ ام، پس آمرزش بخواهيد تا شما را بيامرزم، و كسى كه بداند من مى ‏توانم از گناهانش درگذرم او را مى ‏آمرزم و باك ندارم».[16] و فرمود: «كسى كه بگويد: سبحانك ظلمت نفسي و عملت سوءا فاغفر لي إنّه لا يغفر الذّنوب إلّا أنت، گناهانش را مى‏ آمرزم هر چند مانند قطار مورچگان باشد».[17]

در متون شیعه امامیه نیز بر این مطلب تأکید شده است:

سكونى از ابى عبد اللّه علیه السلام روايت كرده كه پيامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است: «بهترين دعا استغفار است.»[18] همچنین  فرموده است: «براى دلها زنگارى است، مانند زنگار مس؛ آن را با استغفار بزداييد.»[19]

عبيد بن زراره از ابى عبد اللّه علیه السلام نقل كرده كه فرموده است: «هرگاه بنده زياد استغفار كند نامه اعمالش بالا مى ‏رود در حالى كه مى‏ درخشد».[20] ياسر خادم از امام رضا علیه السلام روايت كرده كه فرموده است: «استغفار مانند برگ بر درخت است كه چون درخت بجنبد برگ مى‏ ريزد، و كسى كه از گناهى استغفار كند و باز آن را انجام دهد مانند كسى است كه پروردگارش را ريشخند كند».[21] از امام صادق علیه السلام روايت شده است: «پيامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم از هيچ مجلسى هر چند مدّت توقّفش كوتاه بود برنمى‏ خاست، جز اين كه بيست و پنج بار به درگاه خداوند استغفار مى‏ كرد».[22] و نيز فرموده است: «پيامبر خدا صلی الله علیه و سلم بامداد هر روز هفتاد بار طلب آمرزش و هفتاد بار توبه مى‏ كرد. راوى مى‏ گويد: عرض كردم: چگونه مى‏ گفت؟ فرمود: هفتاد بار استغفر اللّه، استغفر اللّه و هفتاد بار اتوب إلى اللّه، اتوب الى اللّه مى‏ گفت.»[23] و نيز فرموده است: «استغفار و گفتن لا إله الّا اللّه بهترين عبادت است. خداوند عزيز جبّار فرموده است: «فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ‏.»[24] ابو عبد اللّه ورّاق گفته است: اگر بر تو گناهانى به اندازه قطره‏ هاى باران و كف درياها باشد چنانچه از روى اخلاص پروردگارت را با اين دعا بخوانى ان شاء اللّه محو خواهد شد: «اللّهم إنّى استغفرك من كلّ ذنب تبت اليك منه ثمّ عدت فيه، و أستغفرك من كلّ ما وعدتك به من نفسى ثمّ لم أف لك به، و أستغفرك من كلّ عمل أردت به وجهك فخالطه غيرك، و أستغفرك من كلّ نعمة أنعمت بها علىّ فاستعنت بها على معصيتك، و أستغفرك يا عالم الغيب و الشّهادة من كلّ ذنب أتيته في ضياء النّهار و سواد اللّيل في ملاء و خلاء و سرّ و علانيه يا حليم». گفته شده كه اين استغفار آدم علیه السلام  و يا خضر علیه السلام است.[25]

منبع: راه روشن؛ ترجمه المحجة البيضاء فى تهذيب الإحياء، ج‏2.

[1] . آل عمران/ 135.

[2] . نساء/ 110: كسى كه كار بدى انجام دهد يا به خود ستم ورزد سپس از خداوند طلب آمرزش كند خدا را آمرزنده و مهربان خواهد يافت.

[3] . آل عمران/ 17: … و استغفاركنندگان در سحرگاهان.

[4] . نصر/ 3: پروردگارت را تنزيه كن و بستاى و از او آمرزش بخواه كه او بسيار توبه‏پذير است.

[5] . مستدرك حاكم نظيران، ج 1، ص 502، ابن السّنى في عمل اليوم و اللّيلة، ص 98.

[6] . ابن ماجه، شماره 3819.

[7] . ابن ماجه، شماره 3816؛ اوسط طبرانى؛ مجمع الزوائد، ج 10، ص 208.

[8] . ابو داود، ج 1، ص 348؛ صحيح مسلم، ج 8، ص 72.

[9] . ترمذى، ج 13، ص 80؛ مستدرك، حاكم ج 1، ص 511.

[10] . مستدرك حاكم، ج 1، ص 511، ابن السّنى في عمل اليوم و اللّيلة ص 97.

[11] . مسند احمد و در سلسله راويان محمّد بن يزيد واسطى است؛ مجمع الزوائد، ج 10، ص 198.

[12] . ابن ماجه، شماره 3820، الدّعوات الكبير بيهقى؛ مشكاة المصابيح، ص 206.

[13] . ابن السنى في عمل اليوم و اللّيلة، ص 97.

[14] . ترمذى، ج 13، ص 69؛ ابن السّنى في اليوم و اللّيلة، ص 97.

[15] . مأخذ اين حديث را نيافتم.

[16] . ابن ماجه به شماره 4257 از ابى ذرّ؛ شرح السنّة بغوى از ابن عبّاس.

[17] . الدعوات بيهقى از سخنان على( ع) با زياده و اختلاف، المغنى.

[18] . كافى، ج 2، ص 504.

[19] . براى اين حديث از طريق شيعه مأخذى نيافتم جز در العدّه ص 194، اوسط طبرانى و الصغير او با اضافه‏اى، مجمع الزوائد ج 10، ص 207.

[20] .كافى، ج 2، باب استغفار، ص 504.

[21]. كافى، ج 2، باب استغفار، ص 504.

[22] . كافى، ج 2، باب استغفار، ص 504.

[23]. كافى، ج 2، باب استغفار، ص 504.

[24] . كافى، ج 2، باب استغفار، ص 504.

[25] فيض كاشانى، محمد بن شاه مرتضى، راه روشن: ترجمه كتاب المحجة البيضاء في تهذيب الإحياء، ج2، ص428، آستان قدس رضوى، بنياد پژوهشهاى اسلامى – مشهد مقدس (ايران)، چاپ: 1، 1372 ش.