فضائل اهل بیت در سروده های جیحون یزدی

جيحون يزدى

محمّد يزدى متخلّص به (جيحون) و ملقّب به تاج الشعراء (متوفاى 1302هـ. ق)، به سال 1208 هـ  . ش (1250 هـ  . ق) در شهر يزد به دنيا آمد و سرانجام پس از 52 سال سرد و گرم روزگار را چشيدن به سال 1260 هـ  . ش (1302 هـ  . ق) در شهر كرمان بدرود حيات گفت و او را در محلّه خواجه خضر به خاك سپردند كه بعدها مدرسه اى نيز به نام جيحون در جوار آن احداث گرديد1.

وى از شعراى تواناى عصر ناصرى است و لقب تاج الشعرايى خود را از ظلّ السلطان فرزند ناصرالدين شاه دريافت كرده بود2.

وى پس از تحصيل علوم مقدماتى از زادگاهش بيرون آمد و بيشتر عمر خود را در سفر به شهرهاى قم، كاشان، اصفهان، تهران، آذربايجان و خطه جنوبى ايران به پايان برد3.

وى در انواع قالب هاى شعر فارسى، تواناست خصوصاً در قصيده سازى و مسمَّط سرايى چيره دست بوده است.

ازوست:

در ولايت حضرت خاتم الأنبياء(صلى الله عليه وآله)

جشن ميلادِ خداوندِ سفيران خداست *** كشف حق، وجد فِرَق4، شور قَدر، سور قضاست

زد به زير فلك و روى زمين تخت، شهى *** كه فزون تر به شكوه گهر، از ارض و سماست

مهى از مكّه درخشيد كه مانند جُدَى *** خال ابروى وى از بهر اُمم قبله نماست

كو كليمى كه زند نعره: «رَبّ اَرِنى»5 *** كه حق اينك متجلّى شده اندر بطحاست

عارضى تافت كه با آن يد بِيضا، موسى *** نشناسد برِ او دست چپ خويش زر است!

گيتى انباشته از عيش چو باغ مينوست *** خاك، آموده6 ز اختر چو سپهر ميناست

مى به ساغر نَه و، هر سو صنمى عربده جوست! *** مشك پيدا نَه و، هر لحظه هوا نافه گشاست! …

دل: ارم، بزم: حرم، كفر: به غم، دين: بى غم *** مى: به لب، جان: به طرب، خصم: به تب، فقر: فناست

خضرْ خطْ لُعبت من! اى كه بود چهره تو *** خرمنى لاله كه پرورده آن آب بقاست

پر كن آن جامِ چو مرآت سكندر، كه دگر *** خاك گيتى همه، چون آب خضِر عمر فزاست …

از صدف گشت برون دُرِّ يتيمى، كه ز قدر *** «قاب قَوسَيْن»، يكى قطره اش از صد درياست …

خسروى رفت بر اورنگ نبوت، كه خليل *** حلقه زن بر درِ كاشانه او همچو گداست

محرم خلوت معبود، محمّد كه ز جود *** خوانِ كونين در ايوان جلالش يغماست

لب جان بخش وى آن گه كه درآيد به سخن *** روح عيسى به صد اميدْش از و چشم شفاست …

معنى عالم و آدم به جز او نيست، وليك *** اختلاف صُوَر7 از اَحْوَلى8 ديده ماست

اى مهين جلوه حق! وى كه ز فرّ تو كليم *** «لَن تَرانى9» شنو، افتاده به طور سيناست

عزمت ار سرمهْ كش چشم محالات بود *** از دم روح قُدس10، پنجه مريم به حناست

كشتى حِلم تو، تا لنگر تسليم فكند *** نوح از «لا تَذِرَ»ش غرقه طوفان حياست

پيش حكمِ تو كه با حكم خدا زاده به هم *** قدرت لوح و قلم، تالى فرعون و عصاست

نزد رأى تو، كه شد مشعله افروز قِدم *** حشمت كون و مكان، ثانى خورشيد و سها11ست …

بدسگال تو چو شامى ست كه آلوده نخفت *** نيكْ خواه تو چو صبحى ست كه آسوده نخاست

كه دعا كرده به جان تو؟! كه از حُسن قبول *** هر كجا نام تو آيد به ميان، بر تو دعاست؟

آن چه گنجى ست كه از يُمن12، زمانت نفرود؟ *** و آن چه رنجى ست كه از سَطْوَت13 بَأس14 تو نكاست؟

اى خور تخت و مه تاج، تو دانى كامروز *** زينت تخت سخن حضرت تاج الشّعراست15 …

پانوشته ها :

1 ـ سخنوران نامى معاصر ايران، سيدمحمدباقر برقعى، ج 2، ص 1029.

2 ـ همان.

3 ـ همان.

4 ـ فِرَق: فرقه ها، جمع فِرقه.

5 ـ رَبِّ اَرِنى: پروردگارا: مى خواهم ببينمت! اشاره دارد به آيه كريمه.

6 ـ آموده:

7 ـ صُوَر: صورت ها.

8 ـ اَحوَلى: لوچى، دوبينى. اَحوَل: لوچ، دوبين.

9 ـ لَن ترانى: هرگز مرا نخواهى ديد! اشاره دارد به آيه كريمه.

10 ـ روح قُدس: جبرييل.

11 ـ سُها: ستاره اى كه به خاطر دورى بسيار از كره خاك، كم نور به نظر مى رسد.

12 ـ يُمْن: بركت، اقبال، خوش شگونى.

13 ـ سَطْوَت: هيبت.

14 ـ بَأس: بداقبالى، بدشگونى.

15 ـ ديوان كامل افصح المتكلمين ميرزا جيحون، تهران، كتابفروشى برادران علمى و كتابفروشى اسلام، 1336، ص 51 ـ 49.