روزه داری در دوران بارداری و شیردهی
روزه داری در دوران بارداری و شیردهی
دكتر مهشید چایچی
بعضی خانم های حامله به‌علت احساس خطر، از روزه گرفتن اجتناب کرده و بعضی دیگر یا حتی در حالات طاقت‌فرسای اواخر حاملگی نیز روزه خود را به‌جا می‌آورند اما هنوز هم بسیاری از خانم ها که حاملگی شان با ماه مبارک مصادف است، نمی‌دانند باید چه كار بکنند.
به همین علت تصمیم گرفتیم نظر متخصصان و بررسی های علمی‌ای که در این زمینه انجام شده را برای کمک به تصمیم‌گیری بهتر این افراد مطرح کنیم.
واحد تحقیقات روزه‌داری دانشگاه شهید بهشتی با هدف بررسی تاثیرات درازمدت روزه‌داری مادران در ماه رمضان بر رشد مغزی جنین، بهره هوشی 98كودك و نوجوان 4 تا 13ساله را كه مادران‌شان هنگام بارداری آنان ماه رمضان را كامل روزه گرفته بودند، اندازه‌گیری كرد و متوجه شد كه 30روز روزه‌داری مادران باردار در تمام ماه رمضان، در زمانی كه حتی طول روز به طور متوسط 12ساعت باشد هم تاثیر نامطلوبی بر بهره هوشی كودكان نمی گذارد.
بررسی دیگری نیز که در دانشگاه علوم پزشکی همدان انجام شد، نشان داد كه روزه‌داری سبب كاهش وزن نوزادان نشده و حتی افراد روزه‌دار، بچه‌های سنگین‌تری به دنیا آورده‌اند.
در پژوهش دیگری که دانشگاه علوم پزشكی اردبیل در سال1377برای مقایسه وضعیت دوران بارداری و نتایج حاملگی در زنان روزه‌دار و غیرروزه‌دار انجام داد، مشخص شد كه به لحاظ میزان كم‌خونی در دوران بارداری و تولد نوزاد كم‌وزن در 3ماهه دوم و سوم، میان زنان روزه‌دار و غیر روزه‌دار فرق چندانی وجود ندارد.
در این بررسی پیشنهاد شده بود در صورتی كه زنان حامله از سلامتی كامل برخوردار باشند، با كمك و مشورت تیم بهداشتی و مراقبت كافی در دوران بارداری می توانند در ماه مبارك رمضان روزه بگیرند.
روزه‌داری با شرط و شروط
اما روزه‌داری در همه دوران بارداری به این راحتی‌ها قابل توصیه نیست. این را سایر پژوهش‌ها نشان می‌دهد.
نتیجه تحقیق خدیجه رحمانی – كارشناس ارشد تغذیه و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی- حاكی از آن است كه «روزه‌داری در 3ماهه دوم تاثیرات سوئی بر جنین ندارد اما در 3ماهه سوم به خاطر اینكه 50 تا 70درصد انرژی جنین از گلوكز مادر تامین می‌شود، روزه‌داری سبب افزایش برداشت از ذخایر چربی و به دنبال آن افزایش تركیبات كتونی در خون مادر می شود، این تركیبات از طریق جفت وارد گردش خون جنین شده و به سیستم عصبی او آسیب می رساند، بنابراین روزه‌داری در این دوران توصیه نمی شود».
دكتر نیره فصیحی‌‌فرد – جراح و متخصص بیماری‌های زنان – هم این نظر را تایید می‌كند. او در این‌باره می‌گوید: «چنانچه زنان باردار حدود 8ساعت در حالت ناشتا باقی بمانند، قند خون آنها نسبت به حد طبیعی کمتر شده و با افزایش مدت زمان گرسنگی، احتمال افزایش كتون ناشی از سوخت و ساز چربی‌ها در خون مادر وجود دارد.
ورود مواد كتونی از طریق جفت به جنین و از سوی دیگر كاهش قند خون مادر موجب می شود سنتز بازهای آلی در سلول‌های مغز جنین دچار اختلال شده و به همین علت می‌تواند در 3ماهه سوم خطرات جدی‌ای برای جنین دربرداشته باشد».
ایشان در این باره توضیح می‌دهد كه این موضوع حتی در 3ماهه اول بارداری هم مهم است. این متخصص اعتقاد دارد یك زن باردار زمانی می تواند فریضه روزه را به‌جا آورد كه فعالیت روزانه كمی داشته و آزمایش‌های خون و ادرار او نیز طبیعی باشد.دكتر شیرین قاضی‌زاده هم به خانم های باردار توصیه می كند اگر روزه گرفتند از خانه بیرون نروند و فعالیت كمی داشته باشند.
ویار و روزه
دكتر اشرفی – متخصص زنان و زایمان – معتقد است: «در 3ماهه اول بارداری مادرانی كه ویار دارند، میل به غذا نداشته، دچار حالت تهوع شدید، افت فشار و كمبود قند هستند و نباید روزه بگیرند. همچنین در 3ماهه آخر بارداری نیز به دلیل اینكه جنین از جریان خون مادر بیشتر استفاده می‌كند، روزه گرفتن ضرر دارد.» او توصیه می-كند: «مادرانی كه قصد روزه گرفتن دارند بهتر است قبل از آن آزمایش ادرار بدهند».
دكتر مرضیه مهاجری – استادیار گروه زنان دانشگاه آزاد اسلامی مشهد – نیز معتقد است: «روزه‌داری اثر قابل توجهی بر رشد جنین و جثه نوزاد در هنگام تولد ندارد. البته شاید روزه‌داری بیش از 15روز، در زنان باردار موجب كاهش وزن‌گیری مادر و افزایش بروز حملات هیپوگلیسمی شود كه می‌توان گفت اثر قابل توجهی بر رشد جنین نخواهد داشت».
ناهید خداكرمی – دبیر انجمن مامایی ایران و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی – هم معتقد است: «آن تعداد از زنان باردار كه در 3ماهه نخست بارداری هستند و حالت تهوع ندارند، می توانند روزه بگیرند اما اگر زنان بارداری كه دچار تهوع هستند روزه بگیرند، ممكن است خطر جدی جان آنها را تهدید كند».
به عقیده اوكاهش قند خون در زنان بارداری كه روزه می گیرند ممكن است موجب بیهوشی مادران شده و خون‌رسانی به جنین را مختل كند اما بروز این مشكلات برای تمامی زنان باردار و روزه‌دار قطعی نیست. در هر حال او معتقد است زنان بارداری كه دچار فشار خون مزمن یا حاملگی، دیابت یا بیماری‌های زمینه‌ای هستند، نباید روزه بگیرند.
روزه و رژیم
اگر زنان باردار روزه گرفتند، توصیه كارشناسان این است كه حتما به رعایت رژیم غذایی درست، در ایام ماه مبارك رمضان توجه داشته باشند. نكته اول اینكه باید مقدار كالری مورد نیاز آنها بر اساس وزن، قد و سن حاملگی‌شان توسط كارشناس تغذیه محاسبه شود. اگر مقدار این كالری با وعده‌های سحری، افطاری و شام و میان‌وعده‌های بین آن جور درآمد، می‌توانند با مشورت پزشك خود و در صورتی كه زمینه بیماری خاصی نداشتند، روزه بگیرند.
علاوه بر این، رژیم غذایی برای زنان باردار سالم روزه‌دار باید به‌گونه‌ای باشد كه پروتئین، سبزیجات، میوه‌ها و خوراكی‌های شیرین مفید و مغذی نظیر خرما – به‌ویژه در هنگام افطار و سحر – به میزان بیشتری در آن وجود داشته باشد.
اختلاف بین نظرات
همان‌طور كه خواندید اظهارنظرهای متعددی در این زمینه شده كه بعضی آنها متناقض به‌نظر می رسند كه البته این مسئله، محدود به كشور ما نیست؛ بر اساس تحقیقی در تونس، كالری مواد مغذی مصرفی و وزن زنان سالم طی روزه‌داری در ماه مبارك رمضان تغییری نكرده بود. همچنین مطالعه‌ای در بیرمنگام نشان داد كه روزه‌داری ماه رمضان تاثیر نامطلوبی بر وزن نوزادان نمی گذارد.
اما مطالعاتی هستند كه درست عكس این موضوع را نشان می‌دهند. نتایج یك تحقیق در عربستان نشان می‌دهد تعداد نوزادان با وزن كمتر از طبیعی و همچنین مرگ و میر آنها طی مراسم حج و ماه رمضان افزایش یافته بود.
همچنین بررسی جدیدی که در مجله آمریکایی «پریناتولوژی» چاپ شده، نشان می‌دهد میزان بروز برخی مشكلات در مادران روزه‌دار بیشتر بوده؛ مشكلاتی مانند دیابت، حاملگی و سزارین و بستری در بخش مراقبت‌های ویژه کودکان.
این اختلاف در نتایج شاید ناشی از نقشی باشد كه سوءتغذیه مادر به‌عنوان یك مشكل تعیین‌كننده، بر عهده دارد. اما به‌طور کلی توافقی که میان متخصصان مختلف وجود دارد این است که خانم های حامله با داشتن یک رژیم خوب غذایی می توانند در 3ماهه دوم بارداری روزه بگیرند. در هر حال به شما توصیه می‌کنیم برای تصمیم‌گیری با پزشک خودتان – که در جریان وضع جسمانی و شرایط شما در دوران بارداری بوده – مشورت کنید.
شیردهی و روزه
مطالعات نشان داده كاهش وعده‌های غذایی طی روزه‌داری باعث كاهش حجم شیر می‌شود كه متعاقب آن شیر مورد نیاز نوزاد در سال اول – به‌ویژه 6 ماه اول – تامین نمی شود.
بنابراین روزه‌داری برای مادری كه كودكش كاملا متكی به شیر مادر است، توصیه نمی شود. به همین علت متخصصان می گویند زنان در 6ماه اول شیردهی روزه نگیرند زیرا كودك وابسته به شیر مادر است و گرسنگی طولانی مدت مادر شیرده در رشد كودكان اختلال ایجاد می كند. اما زنان شیرده می توانند پس از 6 ماهگی – زمانی كه نوزاد‌شان، از غذاهای كمكی استفاده می كند – روزه بگیرند.
این مادران باید هنگام سحر از شیر و مایعات استفاده كنند چرا كه اگر آب كمی به بدن آنان برسد، حجم شیرشان كم می‌شود. علاوه بر این، به آنان توصیه می‌شود در طول روز نیز فعالیت‌های سنگین خود را كنار بگذارند تا میزان آب بدنشان ذخیره شود. رژیم غذایی مادران شیرده باید از پروتئین، كلسیم، آهن و ویتامین‌ها غنی باشد، وگرنه رشد كودك و سلامتی مادر به‌خطر می افتد. پس لازم است مادران مواد غذایی سرشار از آهن (گوشت و حبوبات)، كلسیم (شیر و لبنیات کم چرب) و سبزی و میوه استفاده کرده و از مصرف ادویه و سیر هنگام سحر – به علت بدبو كردن شیر – خودداری کنند. البته در صورتی كه مادران دانستند روزه‌داری موجب كاهش شیر آنها می‌شود، نباید روزه بگیرند.
منبع: همشهری آنلاین
