جایگاه علمی امام از دیدگاه اهل سنت.
اشاره:
دانش گسترده امام، سبب شده است تا موافقان و مخالفانش به عظمت و شخصیت علمی حضرت، اعتراف کنند. این امر موجب شد تا چهره علمی امام برای همگان آشکار گردد. ازاین‌رو، برخی از اعترافات دانشمندان اهل سنت را برای بیان و نشان دادن جایگاه و شخصیت علمی حضرت، می‌آوریم.
ابن حِبّان بُستی شافعی می‌گوید: «ابوالحسن، علی بن موسی الرضا(ع)، از بزرگان و خردورزان اهل بیت(ع)، و از شخصیت‌های برجسته و بزرگوار بنی هاشم به شمار می‌آید و هرگاه حدیثی از او روایت گردد، باید بدان اهمیت داده شود».۱
محمد بن عمر واقدی (م ۲۰۷ ه .ق) می‌گوید: «علی بن موسی الرضا(ع) شخصیتی مورد اطمینان بود و با اینکه بیشتر از ۲۴ سال از عمرش نگذشته بود، در مسجد رسول خدا صلی الله علیه و آله فتوا می‌داد و از طبقه هشتم تابعین مدینه به شمار می‌رفت».۲
حسن بن سهل (۲۱۵ ه .ق) می‌گوید: «مأمون، علی بن موسی الرضا(ع) را ولی‌عهد خود قرار داد. وی در میان فرزندان علی(ع) و عباس، شخصی را برتر و پرهیزکارتر و آگاه‌تر از علی بن موسی نیافت».۳
بدخشی حنفی به نقل از اباصلت می‌گوید: «فردی داناتر از علی بن موسی الرضا ندیدم، و هر اندیشوری آن حضرت را دید، در این سخن با من هم‌عقیده بود».۴
احمد بن یحیی بلاذری (۲۷۹ ه .ق) بر امام وارد شد و پس از تعزیت به حضرت، برای درگذشت فرزندش، چنین گفت: «تو والاتر از وصف ما هستی و ما از پند دادن به تو ناتوانیم؛ تو از دانش کافی برخوردار هستی و خداوند به تو تعزیت دهد».۵
عباس بن محمد بن صولی،۶ که از معاصران آن حضرت است، درباره دانش امام چنین گفته است: «هرچه از علی بن موسی الرضا(ع) پرسیده می‌شد، پاسخ می‌داد. من تاکنون فردی را آگاه‌تر از وی ندیده‌ام. مأمون آن حضرت را با پرسش‌های گوناگون می‌آزمود و علی بن موسی(ع) با پاسخ‌های قانع‌کننده جواب می‌داد…».۷
حاکم نیشابوری (م ۴۰۵ ه .ق) درباره شخصیت علمی حضرت رضا(ع) می‌نویسد: «امام رضا(ع) با اینکه بیست و چند ساله بود، در مسجد رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌نشست و فتوا می‌داد. بزرگان اهل حدیث، مانند: آدم بن ابی‌ایاس، نصر بن علی جهنی و محمد بن رافع قشیری، از آن حضرت روایت نقل کرده‌اند».۸
ابن ماکولای شافعی (م ۴۷۵ ه .ق) درباره آن حضرت چنین می‌گوید: «ابوالحسن، علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب(ع) …، در علم و دانش و فضیلت از برجستگان خاندانش به شمار می‌آمد».۹
سمعانی شافعی (م ۵۶۲ ه .ق) می‌نویسد: «(امام) رضا(ع)، از دانشوران و اهل فضل و کمال بود».۱۰
ابن نجار بغدادی شافعی (م ۶۴۳ ه .ق) می‌گوید: «علی بن موسی، از چنان جایگاه علمی و دینی والایی برخوردار بود که در بیست و چند سالگی، در مسجد رسول خدا صلی الله علیه و آله فتوا می‌داد».۱۱
ابن ابی‌الحدید معتزلی (م ۶۵۶ ه .ق) امام رضا(ع) را از بزرگان و عالمان اهل بیت(ع) می‌داند.۱۲ همین دیدگاه را ابن جوزی نیز یادآور شده است.۱۳
ابن موصلی شافعی (م ۶۶۰ ه .ق) می‌نویسد: «علی بن موسی، احادیث بسیاری روایت کرده [است] و در بینش و فهم روایت، بسیار دقیق بود. او در علم و دانش، شخصیتی قدرتمند [بود] و در نهایت بردباری قرار داشت».۱۴
جوینی شافعی (م ۷۲۲ ه .ق) می‌نویسد: «… علی بن موسی الرضا(ع) سرور پاک و معصوم، آگاه به حقیقت علوم، دانا به امور پیچیده و نهانی، و خبردهنده از آینده و گذشته است…».۱۵
ذهبی شافعی (م ۷۴۸ ه .ق) می‌نویسد: «پیشوای بزرگ، علی بن موسی الرضا(ع)، … از جهت دانش و دیانت و بزرگواری، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.»۱۶ در جای دیگری می‌گوید: «امام رضا(ع) از جایگاه والایی برخوردار بود. دانش و بیان او بسیار بود و در دل‌های مردم نفوذ داشت».۱۷
زرندی حنفی می‌نویسد: «ابوالحسن، علی پسر موسی، ملقب به رضا، از دانشمندان زاهد و نیک و اولیای حکیم و نیکو بود…».۱۸
عطاء‌الله شیرازی (م ۸۰۳ ه .ق) می‌نویسد: «امام رضا(ع) با مردم، با زبان خودشان سخن می‌گفت و خود، از فصیح‌ترین مردمان و داناترین آنان به همه زبان‌ها به شمار می‌رفت».۱۹
ابن حجر عسقلانی (م ۸۵۲ ه .ق) می‌نویسد: «علی بن موسی(ع) فردی راستگو و از بزرگان طبقه دهم بود».۲۰
نَبهانی شافعی (م ۱۳۵۰ ه .ق) در کتاب خود آورده است: «علی بن موسی، از امامان بزرگ و مشعل‌های فروزان امت، از اهل بیت نبوت، معدن علم و عرفان، و بخشش و جوانمردی است. وی بلندجایگاه و نامش شهره آفاق [است] و کرامات بسیاری دارد».۲۱
بهجت افندی شافعی (م ۱۳۵۰ه .ق) نیز آورده است: «امام رضا(ع) وارث علوم نبوت و امامت بود. آن حضرت عالم به اسرار مکنونات، و عواقب امور است».۲۲
صعیدی مصری (۱۳۷۷ه .ق) در کتابش بیان می‌دارد: «علی بن موسی(ع) در سال ۱۵۰ه .ق (۷۶۷ م.) به دنیا آمده و در دانش و تقوا، جایگاه والایی داشته است».۲۳
زرکلی دمشقی (م ۱۳۹۶ه .ق) می‌نویسد: «علی بن موسی(ع) ملقب به رضا [است] و بنابر اعتقاد شیعیان، هشتمین امام از پیشوایان دوازده‌گانه آنان و از بزرگواران و دانشوران اهل بیت(ع) شمرده می‌شود».۲۴
محمدامین ضَنّامی چنین آورده است: «علی ملقب به رضا، هشتمین پیشوای دوازده امامیان نزد آنان است که از بزرگان و عالمان اهل بیت است».۲۵
عبدالسلام تَرمانینی در کتاب خود اذعان داشته است: «علی بن موسی الرضا(ع) ملقب به رضا، بنا بر عقیده شیعه امامیه، هشتمین پیشوای آنان است. در مدینه به دنیا آمده [است]، و از برجستگان اهل بیت و دانشوران آنان، به شمار می‌رود».۲۶
کامل مصطفی شیبی آورده است:
رضا(ع) مانند جدّ و پدرش، با علم و دانش سروکار داشت. به گونه‌ای که عبدالله بن جعفر حمیری روایت کرده، که او (رضا(ع)) به پانزده هزار مسئله پاسخ گفته است، و این ماجرا پیش از اتفاق مردم بر برتری علمی او بوده است… . در علم، نمونه جدش جعفر صادق(ع) بود، و نظریاتی پیرامون امامت و علامات آن داشت. رضا(ع)، صحیفه‌ای دارد که [در آن] مجموعه‌ای از روایات را از پدرانش، از پیامبر آورده است؛ که در سند تمام آنها، قشیری هست. ۲۷
پی نوشت:
- ابن حبان، الثقات، ج۸، ص۴۵۶٫
- تذکره الخواص، ص۳۱۵٫
- تاریخ الأمم و الملوک، ج۵، ص۱۳۸؛ ابن مسکویه، تجارب الأمم، ج۴، ص۱۳۱؛ الکامل فی التاریخ، ج۶، ص۳۲۶؛ البدایه و النهایه، ج۱۰، ص۲۵۸٫
- مفتاح النجافی مناقب آل عبا، ص۱۷۹٫
- نویری، نهایه الأرب فی فنون الأدب، ج۵، ص۱۶۸٫
- در برخی مدارک نام وی ابراهیم بن عباس آمده است؛ شبراوی، الاتحاف بحب الاشراف، ص۳۳۸؛ أحسن القصص، ج۴، ص۲۸۹٫
- فصول المهمه، ص۳۸۴؛ نورالأبصار، ص۳۱۲٫
- حاکم، تاریخ نیشابور، ص۱۴۸؛ فرائد السمطین، ج۲، ص۱۹۹، ح۴۷۸؛ تهذیب التهذیب، ج۷، ص۳۳۹٫
- ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب فی المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الأنساب، ج۴، ص۷۵٫
- الانساب، ج۳، ص۷۴؛ تهذیب التهذیب، ج۷، ص۳۳۹٫
- ابن نجار بغدادی، ذیل تاریخ بغداد، ج۱۹، ص۱۳۵، ش۹۶۹٫
- ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۱۲، ص۲۵۴؛ ج۱۵، ص۲۹۱ (با اندک اختلاف در عبارت).
- تذکره الخواص، ص۳۱۵٫
- ابن موصلی، النعیم المقیم لعتره النبأ العظیم، ص۳۷۷٫
- فرائد السمطین، ج۲، ص۱۸۷، اول باب ۳۹٫
- سیر أعلام النبلاء، ج۹، ص۳۸۷؛ العبر فی خبر مَن غَبر، ج۱، ص۲۶۶٫
- سیر أعلام النبلاء، ج۱۳، ص۱۲۱٫
- زرندی، معارج الوصول الی معرفه فضل آل الرسول و البتول، ص۱۵۷٫
- شیرازی، روضه الاحباب، ج۴، ص۴۳؛ بریانوی حنفی، تاریخ الاحمدی، ص۳۶٫
- تقریب التهذیب، ج۲، ص۴۲٫
- نبهانی، جامع کرامات الاولیاء، ج۲، ص۳۱۱٫
- تشریح و محاکمه در تاریخ آل محمد، ص۱۵۷٫
- صعیدی، المجددون فی الاسلام، ص۶۹٫
- الأعلام، ج۵، ص۲۶٫
- یعقوبی، البلدان، پاورقی ۹۳، ترجمه: ضنامی.
- ترمانینی، احداث التاریخ الاسلامی بترتیب السنین، ج۲، ص۱۱۶۹٫
- شیبی، الصله بین التصوف و التشیع، ج۱، ص۲۳۶٫
