تشویق بر مخالفت با خواسته هاى نفسى و نفس
اشاره:
خداوند متعال در آیه سیزدهم سوره سوم (آل عمران) فرموده است: «آراسته شد براى مردمان دوستى خواستههاى نفسى از داشتن زنان و پسران و اموال فراوان از زر و سیم ….». و در آیه ۵۳ سوره دوازدهم (یوسف) فرموده است «و برى نمىدارم نفس خود را که هر آینه نفس، امرکننده به بدى است.» و خداوند متعال در آیه چهلم سوره هفتاد و نهم (النازعات) فرموده است «و اما آنکه بترسد از مقام پروردگارش و باز دارد نفس را از خواهش، همانا که بهشت جایگاهش خواهد بود.» پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرمودهاند: هر کس به جاى سرزنش دیگران نفس خود را سرزنش و تنبیه کند، خدایش او را از بیم روز قیامت در امان مىدارد[۱].
نفس
امام سجاد (علیه السّلام) فرموده است، حق نفس تو بر تو این است که آن را به فرمانبردارى خداوند بگمارى[۲].
پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرمودهاند: شگفتا از مردمى که از بیم بیمارى از خوراک پرهیز مىکنند، چگونه از بیم آتش، از گناه خوددارى نمىکنند[۳].
امام سجاد فرموده است، خداوند مىفرماید، هر گاه بندگانى که مرا مىشناسند گناه و از فرمان من سرپیچى کنند کسى را بر آنان چیره مىسازم که مرا نشناسد[۴].
پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرمودهاند: مادر حضرت سلیمان به او گفت: پسرکم! از خواب فراوان شب پرهیز کن که خوابیدن بسیار در شب، آدمى را روز رستاخیز فقیر مىدارد.
و همان حضرت فرمودهاند: فراوانى شوخى کردن، آبرو را مىبرد و بسیار خندیدن، ایمان را نابود مىسازد و بسیار دروغ گفتن، ارج آدمى را از میان مىبرد.
به امام صادق (علیه السّلام) گفته شد، رستگار چگونه شناخته مىشود؟ فرمود: به اینکه کردارش با گفتارش هماهنگ باشد و چنان کسى رستگار است و هر کس کردار و گفتارش هماهنگ نباشد، ایمانش عاریتى است.
پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرمودهاند: خداوند متعال مىفرماید که من پروردگارم، پروردگارى جز من نیست، من پادشاهان (قدرتمندان) را آفریدهام و دلهاى ایشان در دست من است.
هر قوم که مرا اطاعت کنند، دلهاى پادشاهان را بر ایشان مهربان قرار مىدهم و هر قوم که از فرمان من سرپیچى کنند، دلهاى پادشاهان را بر ایشان خشمگین قرار مىدهم.
هر آینه خود را با دشنام دادن به قدرتمندان مشغول مدارید و به سوى خدا باز گردید و توبه کنید که من دلهاى آنان را بر شما مهربان کنم[۵].
پیامبر فرمودهاند: همانا ممکن است بندهیى براى یک گناه از گناهانش، صد سال در دوزخ بماند (منتظر بماند) و حال آنکه به زنان و برادران خود که در بهشت باشند، بنگرد.
امام صادق (علیه السّلام) فرموده است، هر کس براى او اندرز دهندهیى از دلش نباشد و بازدارندهیى از خواهشهاى نفسى نداشته باشد و براى او همنشینى که راهنمایش باشد، نباشد، گردن در اختیار دشمن خود (شیطان) نهاده است.
امیر المؤمنین على (علیه السّلام) فرموده است، پیامبر (صلّى الله علیه و آله) گروهى را به سریهیى (مأموریت جنگى) فرستادند و چون بازگشتند، به آنان فرمودند: خوشآمد و درود بر قومى که جهاد کوچک را انجام دادند و جهاد بزرگ بر عهده ایشان باقى مانده است. گفته شد:
اى رسول خدا! جهاد بزرگ چیست؟ فرمود: جهاد با نفس و سپس افزودند، بهترین جهادها، جهاد کسى است که با نفس خود که میان دو پهلوى اوست پیکار کند[۶].
پیامبر (صلّى الله علیه و آله) مىگوید که خداوند متعال چنین فرموده است: هر بنده که مرا فرمان برد او را به غیر خودم وانمىگذارم و هر بنده که مرا نافرمانى کند، او را به خودش وامىگذارم و اهمیت نمىدهم که در کدام وادى هلاک و تباه شود[۷].
امام صادق (علیه السّلام) فرموده است، خداوند هر کس را که از فرمانش سرپیچى کند، دوست نمىدارد.
ابو لیلى مىگوید:[۸] امام حسن مجتبى (علیه السّلام) ما را بدرقه فرمود و چون خواستیم از ایشان جدا شویم، گفتیم ما را پندى بفرماى. فرمود: از خداوند بترسید و از طمع پرهیز کنید که طمع زنگ و زنگار مىگردد.
امیر المؤمنین على (علیه السّلام) فرموده است، چشمها و اشکها خشک نمىشود مگر از قساوت دلها، و دلها با قساوت نمىشود مگر از افزونى گناهها.
و همان حضرت به مردى فرمودند: اگر مىخواهى از آفریدگار خود فرمانبردارى نکنى، از روزى او مخور و اگر دشمن او را دوست مىدارى از مملکت او بیرون شو و اگر به قضا و قدر او خشنود نیستى، پروردگارى غیر از او براى خود جستجو کن. بر فرض که خداوند براى معصیت خود بیم هم نمىداد، واجب و شایسته بود که براى شکر نعمتش معصیت نشود. عقل شمشیر برنده است، خواهش نفس خود را با عقل خویش بکش.
امام باقر (علیه السّلام) فرموده است، هیچ سالى کم بارانتر از سال دیگر نیست ولى خداوند آن را هر کجا بخواهد قرار مىدهد. هر گاه قومى گناه کنند، خداوند میزان باران لازم آن سال ایشان را در سرزمینهاى دیگر و فلاتها و دریاها و کوهسارها مىبرد که خداوند حتى از عذاب سوسک در لانهاش غافل نیست. از زمین گناهکاران باران را باز مىدارد و راهش را به سوى محله غیر گنهکاران مىگشاید و سپس فرمود، اى صاحبان بینش! عبرت بگیرید.
در یکى از نامههاى امیر المؤمنین على (علیه السّلام) چنین دیدم که پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرمودهاند:
چون زناکارى بسیار شود، مرگهاى ناگهانى بسیار مىشود و چون کم فروشى و کاستن از ترازو معمول شود، خداوند آن مردم را گرفتار کاستى و خشکسالى مىفرماید و چون زکات پرداخت نشود، زمین برکتهاى کشاورزى خود را باز مىگیرد و میوهها و معادن همهاش کاستى مىیابد. و چون در مورد احکام ستم روا دارند، گرفتار ستم و دشمنى مىشوند و چون پیمانشکنى کنند، خداوند دشمن ایشان را بر آنان چیره مىفرماید و چون پیوند خویشى را بگسلند، ثروتها در دست بدان قرار مىگیرد و چون امر به معروف و نهى از منکر انجام ندهند و از اهل بیت گزیده من پیروى نکنند، خداى اشخاص شرور ایشان را بر آنان چیره مىفرماید و در آن حال نیکان ایشان هم که دعا کنند، مستجاب نمىشود[۹].
و فرموده است، در تورات چنین نوشته شده است: اى موسى! من تو را آفریدم و برگزیدم و نیرو بخشیدم و به اطاعت از خود فرمانت دادم و تو را از معصیت نهى کردم. اگر از من فرمانبردارى کنى، تو را بر آن کار یارى مىدهم و اگر معصیت کنى، تو را در آن یارى نمىدهم. اى موسى! حتى در فرمانبردارى تو مرا بر تو حق نعمت است و در معصیت تو براى من بر تو حجت است[۱۰].
پیامبر فرمودهاند: رسیدن به بهشت با سختىها آمیخته است و رسیدن به آتش با شهوات.
خداوند متعال به داود (علیه السّلام) فرموده است، بر من حرام است که عالمى را که دلش دوستدار شهوتهاست، پیشوا و رهبر پرهیزکاران قرار دهم.
پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرمودهاند: هر کس دانشش بر خواسته نفسى او چیره شود، علمش علم نافع است و هر کس شهوت خود را زیر گامهایش نهد، شیطان از سایهاش مىگریزد.
امام سجاد (علیه السّلام) این ابیات را فرموده است: «آنچه را که باقى مىماند، ویران مىکنى و آنچه را که فانى است، آباد مىکنى و هیچ کدامش آباد نیست. آیا اندیشیدهاى اگر مرگت ناگهانى فرا رسد و هیچ خیرى که در پیشگاه خدا عذر خواه تو باشد بدست نیاوردهاى، آیا فقط به این خشنودى که در زندگى ثروتمند و مال تو افزون باشد و حال آنکه دین تو کاسته باشد؟»[۱۱]
پی نوشت:
[۱] . با ذکر سلسله سند در ثواب الاعمال شیخ صدوق( رضی الله عنه)، ص ۲۱۶، چاپ آقاى على اکبر غفارى، آمده است. م.
[۲] . به نقل از رساله حقوق امام سجاد( علیه السّلام)، در محجه البیضاء، ص ۴۳۹، ج ۳، آمده است. م.
[۳] . نظیر این روایت در تحف العقول ابن شعبه حرانى، ص ۱۴۱، از امیر المؤمنین على( علیه السّلام) آمده است. م.
[۴] . الجواهر السنیه، شیخ حر عاملى، ص ۳۱۹٫ م.
[۵] . امالى، صدوق، ص ۲۲۰٫ م.
[۶] . به نقل از پیامبر( صلّى الله علیه و آله)، با اندک تفاوتى در احیاء علوم الدین، غزالى، ص ۱۴۵۷، چاپ دار الشعب، مصر، آمده است. م.
[۷] . الجواهر السنیه، شیخ حر عاملى، ص ۱۳۹٫ م.
[۸] . ظاهرا منظور ابو لیلى انصارى است که از اصحاب رسول خدا بوده و در تمام جنگهاى حضرت امیر در التزام ایشان بوده است. رک. به: استیعاب ابن عبد البر، در حاشیه الاصابه ابن حجر عسقلانى، ص ۱۷۰، ج ۴٫ م.
[۹] . تحف العقول، ابن شعبه حرانى، ص ۳۶٫ م.
[۱۰] . در الجواهر السنیه فی الاحادیث القدسیه، شیخ حر عاملى، ص ۵۶، به نقل از توحید صدوق( رضی الله عنه)، آمده است. م.
[۱۱] . این ابیات به همت استاد محمد مهدى خرسان در پاورقى صفحات ۸۳ تا ۸۷ جلد ۴۶ بحار الانوار به نقل از البدایه و النهایه ابن کثیر، ص ۱۰۹، ج ۹، آمده است و نسبت آن به حضرت سجاد( علیه السّلام) قطعى نیست. م.
