حقوق و آداب معاشرت
پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه و آله و سلم) که افضل انبیاء و اوصیاى طاهرینش که سید اوصیاء و دین مبین اسلام که جامعترین و کاملترین ادیان است، بهترین مربى، الگو و برنامه براى تحقق یک زندگى خوب، سالم و لذتبخش با روابط اجتماعى ایده آل، مسالمت‌آمیز و با صفا است. مطالعه فرمایشات و سیره عملى آن بزرگواران در زندگى فردى و اجتماعى و عمل کردن به دستورات آنان، تضمین‌کننده سعادت دنیوى و اخروى است.
در حدیثى پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه و آله و سلم) وظایف مسلمین نسبت به یکدیگر را بیان مى‌کند. و مى‌فرماید: مسلمانان بر برادر مسلمانش سى حق دارد که جز با اداى آنها یا گذشت از سوى او این حقوق بر گردنش برداشته نمى‌شود. این حقوق در رابطه با بستگان و دوستان در درجه اول قرار مى‌گیرد:
این ۳۰ حق اگر در عمل اجرا شود، همان زندگى مسالمت‌آمیز با نشاط و مهر‌آمیز را به انسان‌ها هدیه مى‌کند.
۱٫ بخشودن لغزش: اگر انسان این نکته را به یاد داشته باشد که دوست، فامیل و … نه فرشته است نه پیامبر بلکه بشرى است که گاهى هم خطا مى‌کند درست مانند خود او، در گذشتن از خطاى او بسیار آسان مى‌شود و بعد از عفو و گذشت از چنان لذتى برخوردار مى‌شود که هیچ گاه آن را با آتش انتقام و کینه عوض نخواهد کرد.
۲٫ زدودن اشک: امام رضا(علیه السلام) فرمودند: هر کسى گره‌اى از کار مؤمنى بگشاید، خدا روز قیامت گره از دلش بگشاید.
۳٫ عیب‌پوشى: امام صادق(علیه السلام) فرمودند: هر که عیبى را از مؤمنى بپوشاند که از آن بیم دارد، خدا ۷۰ عیب از عیب‌هاى دنیا و آخرتش را بپوشاند.
۴٫ تحمل خطا: مؤمن باید چنان دریادل و صبور باشد که خطاهاى برادرانش را به تمامى در خود جاى دهد.
۵٫ جلوگیرى از غیبت: امام على(علیه السلام) نیز مى‌فرمایند: دوست، دوست نیست مگر آن که برادرش را در سه مورد حفظ کند: در هنگام مصیبت و گرفتارى، در غیبت و در وفات. وظیفه انسان این است که غیبت‌کننده را نهى کند؛ اگر نصیحت او مؤثر واقع نشد، مجلس غیبت را ترک کند اگر کسى براى غیبت‌هاى خود شنونده‌اى نیابد هرگز زبان به غیبت نمى‌گشاید. آرى بدین ترتیب انسان با جلوگیرى از غیبت، ارکان و پایه‌هاى برادرى را در جامعه محکم کرده است.
۶٫ پذیرفتن پوزش: پوزش‌پذیرى، از نشانه‌هاى بزرگوارى و انسانیت است.
۷٫ نصیحت کردن: امام على(علیه السلام) مى‌فرماید: نصیحت، محبت به بار مى‌آورد. البته در نصیحت کردن باید زمان، مکان، شرایط روحى خود و شنونده، زبان نرم و شیرین و دلسوزانه بودن و… رعایت شود.
۸٫ نگاه داشتن دوستى: دوست، گوهرى ارزشمند است که باید او را حفظ کرد و حفظ دوست از طریق پیوستگى با او و پاک گردانیدن روابط خود با وى از هر گونه شائبه میسر است.
۹٫ رعایت عهد و پیمان
۱۰٫ عیادت بیمار
۱۱٫ حاضر شدن بر جنازه: این حق، بیانگر احترام عمیقى است که اسلام بر مؤمن قائل شده است و اساساً تشییع جنازه، خود براى مؤمنان یک مدرسه است زیرا چه بسا انسان‌هایى که پیکر آنها مردم را به صلاح و انجام اعمال نیک واداشته است.
۱۲٫ پذیرفتن دعوت: پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله و سلم)، که الگوى ما است، دعوت بردگان را مى‌پذیرفت و مى‌فرمود: حتى اگر به پاچه گوسفندى دعوت شوم مى‌پذیرم.
۱۳٫ پذیرفتن هدیه: پیامبر خدا(صلى الله علیه و آله و سلم) مى‌فرماید: به یکدیگر هدیه بدهید تا محبت شما زیاد شود.
۱۴٫ جبران نیکى
۱۵٫ سپاسگزارى از خداوند براى نعمتى که به دوست مى‌رسد.
۱۶٫ یارى رساندن: امام صادق(علیه السلام) مى‌فرماید: کسى که بتواند برادرش را یارى رساند، اما او را خوار رها کند خداوند او را خوار رها مى‌کند.
۱۷٫ مراقبت از خانواده دوست: بسیار پیش مى‌آید دوستان و برادران به سفر مى‌روند یا مشکلى برایشان پیش مى‌آید و خانواده خویش را تنها مى‌گذارند و این خانواده‌ها به کمک‌هایى احتیاج دارند در چنین شرایطى باید نیازهاى آنان را برآورده کنیم.
۱۸٫ برآوردن نیاز دوست
۱۹٫ کوشیدن براى رفع مشکلات دیگران
۲۰٫ عطسه دوست را با دعا پاسخ گفتن: اگر در مجلسى بودى و یکى از دوستانت عطسه کرد، باید او را مورد مهر و نوازش قرار دهى با گفتن جمله «یرحَمُک الله» دعایش کنى.
۲۱٫ راهنمایى کردن مؤمن
۲۲٫ پاسخ گفتن به سلام: امام صادق(علیه السلام) فرمودند: هرگاه کسى سلام مى‌کند، بلند سلام کند و نگوید سلام کردم اما پاسخ ندادند، شاید نشنیده باشند، جواب سلام را نیز باید بلند گفت تا آن مسلمان سلام‌کننده نگوید: پاسخ سلام مرا نگفتند.
۲۳٫ تشویق دوست در هنگام سخن گفتن: اگر دوست، سخنى گفت، دوستان شنونده وظیفه دارند که با جمله‌هایى مانند احسنت، آفرین و… و عباراتى از این قبیل او را تشویق کنند؛ زیرا تشویق بر سخن نیکو، مطلوب و محبوب خداوند است.
۲۴٫ و ۲۵٫ دوستى با دوستان مؤمن و دشمنى نورزیدن با دوستان او: امام على(علیه السلام) فرمودند: دوستان تو سه گروهند؛ دوست تو، دوست تو و دشمن دشمن تو و دشمنانت نیز سه گروهند: دشمن تو، دوست دشمن تو و دشمن دوست تو.
۲۶٫ یارى رساندن برادر دینى، ستمگر باشد یا ستمدیده: اگر دوست تو به ستم آلوده باشد، یارى‌اش کن تا از ستم خویش دست بردارد و اگر مورد ظلم و ستم واقع شد او را بر گرفتن حقش کمک و یارى برسان.
۲۷٫ تسلیم نکردن او: نباید دوست و مؤمن را طعمه دشمن ساخت و در هنگام خطر، تنهایش گذاشت.
۲۸٫ وانهادن او: امام على(علیه السلام) فرمودند: بدترین برادران، آن است که برادر خویش را خوار و درمانده رها کند.
۲۹ و ۳۰٫ آنچه براى خود مى‌خواهى، براى دیگرى نیز بخواه ـ آنچه براى خود نمى‌پسندى بر دیگرى نیز نپسند.
