شرحى بر جلوههاى رفتارى امام خمینى(ره) با کودکان و نوجوانان (۲)
محمد رضا مطهرى
همبازى شدن با کودکان
یکى از راه‌هاى پرورش شخصیت کودکان، شرکت بزرگ سالان در بازى آن‌هاست. موقعى که اولیا و مربیان خود را تا سر حد کودکى تنزل می‌دهند و با شرکت در بازى کودکان، آن‌ها را در کارهاى کودکانه یارى می‌دهند، روح و روان کودک سرشار از مسرت و شادى شده و اعتماد به نفس و احساس ارزشمندى در او تقویت می‌شود.(۱)
با همبازى شدن با کودکان، میتوانیم دنیا را از دریچه و زاویه اى که کودک نگاه می‌کند ببینیم و از این طریق میتوانیم با کودک همدلى نموده و خودمان را به جاى او بگذاریم و دنیا را آن طورى که او می‌بیند، درک نماییم. وقتى که با کودک همبازى می‌شویم، رفتارها، احساسات، تفکرات تخیلات و تصورات کودک را بهتر پذیرفته و با طبیعى تلقى نمودن تمامى حالات کودک، برخورد صحیح‌ترى با او خواهیم داشت.
والدین در ضمن بازى با کودکان، می‌توانند بسیار از مفاهیم دینى، اخلاقى، عاطفى، روانى و اجتماعى را به طور مستقیم و غیر مستقیم به آنان منتقل نمایند.
پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «من کان عنده صبى فلیتصاب له »؛(۲) هر کس که کودکى نزد اوست، برایش کودکى کند.(خود را با عوالم او هماهنگ ساخته و رفتارى که در خور درک اوست پیش گیرد.)
و در جاى دیگر می‌فرمایند: «رحمت خداوند بر پدرى که در راه نیکى و نیکوکارى به فرزند خود کمک کند، یعنى به او احسان نماید و هم چون کودکى، رفیق دوران کودکى وى باشد و او را عالم و مؤدب بار آورد.»(۳)
سعدى نیز در رابطه با چگونگى برخورد با کودکان می‌گوید:
چونکه با کودک سر و کارت فتاد
پس زبان کودکى باید گشاد
درباره همبازى شدن با کودکان، و درک دنیاى آنان در سیره حضرت محمد(صلى الله علیه و آله و سلم) و ائمه اطهار(علیهم السلام) موارد زیادى وجود دارد که به بیان چند نمونه از آن‌ها و سیره ذریه پاکش حضرت امام خمینى(ره) که احیاگر دین اسلام در عصر حاضر بودند، میپردازیم:
«عن جابر: دخلت على النبى(صلى الله علیه و آله و سلم) و الحسن و الحسین على ظهره و هو یحبو لهما و یقول: نعم الجمل جملکما و نعم العدلان انتما؛(۴) جابر می‌گوید: دیدم رسول خدا(صلى الله علیه و آله و سلم) با دست و پا راه میرفت در حالى که حسن و حسین بر پشتش سوار بودند و می‌فرمود شتر شما بهترین شترها و شما بهترین سواره هستید.»
امام امت(رحمه الله) نیز به پیروى از پیامبر عظیم الشان اسلام(صلى الله علیه و آله و سلم)، با کودکان همبازى شده و با آنان همدلى می‌کرده اند.
مرحوم حاج احمد آقا نقل کرده است: «بارها شده بودکه من وارد اتاق میشدم و امام مرا نمیدیدند. میدیدم که امام به زانو روى زمین نشسته‌اند و پسرم على روى دوششان سوار است. خیلى دلم می‌خواست از آن صحنه ها فیلم و یا عکس بگیرم، اما می‌دانستم که امام نمی‌گذارند.(۵)
تمامى رفتارهاى امام(رحمه الله) با کودکان بر اساس آگاهى، بینش و نشات گرفته از روح بلند و ملکوتى ایشان بوده که علیرغم سن بالا و بیماریهایى که داشتند، به نیازهاى اساسى کودکان پاسخ داده و همانند جد بزرگوارشان پیامبر گرامى(صلى الله علیه و آله و سلم) عمل می‌کردند.
روزى رسول گرامى(صلى الله علیه و آله و سلم) جهت اقامه نماز عازم مسجد شدند. در سر راه مسجد کودکان مهاجر و انصار مشغول بازى بودند. آنان با مشاهده پیامبر(صلى الله علیه و آله و سلم) دست از بازى کشیدند و دوان دوان به سویش روى آوردند. هر یک از کودکان از سر و کول آن حضرت بالا می‌رفتند و در همان حال می‌گفتند: «کن جملی»(شتر من باش) کودکان میدانستند که نوه‌هاى رسول خدا(صلى الله علیه و آله و سلم) حسن و حسین(علیهم السلام) نیز همیشه این بازى را با آن حضرت دارند. رسول اکرم(صلى الله علیه و آله و سلم) در کمال خوش رویى و تواضع به خواسته آنان تن داده و با مهر و محبت و رافت پدرانه، خواهش آن‌ها را برآورده ساخت. از طرفى یاران پیامبر(صلى الله علیه و آله و سلم) در مسجد انتظار می‌کشیدند تا نماز عصر را به امامت ایشان برگزار کنند.
بلال حبشى یار با وفاى رسول خدا(صلى الله علیه و آله و سلم) به خاطر تاخیر ایشان رو به خانه پیامبر(صلى الله علیه و آله و سلم) آورد و همین که در سر راه، پیامبر(صلى الله علیه و آله و سلم) را با این وضع با کودکان مشاهده کرد، خواست تا از این کار ممانعت به عمل آورد و رسول گرامى(صلى الله علیه و آله و سلم) را از دست کودکان برهاند، اما پیامبر(صلى الله علیه و آله و سلم) او را از این کار بازداشت و در همان حال فرمود: «براى من تنگ شدن وقت نماز از دلتنگى کودکان یارانم، خوشایندتر است.»
رسول اکرم(صلى الله علیه و آله و سلم)، از بلال خواستند که به خانه ایشان برود و چیزى بیاورد که به وسیله آن بچه ها را راضى کند تا از آن حضرت دست بردارند. بلال پس از جست وجوى زیاد در خانه رسول اکرم(صلى الله علیه و آله و سلم)، تعداد هشت عدد گردو پیدا کرد و به خدمت رسول(صلى الله علیه و آله و سلم) آورد. پیامبر(صلى الله علیه و آله و سلم) در حالى که با لبخند، حالت نورانى خاصى به چهره مبارکشان بخشیده بود، خطاب به کودکان فرمود: «آیا شترتان را به این گردوها می‌فروشید؟» کودکان هلهله شادى به راه انداختند و گردوها را گرفته و دست از رسول گرامى(صلى الله علیه و آله و سلم) برداشتند.(۶)
دکتر فاطمه طباطبائى درباره همبازى شدن امام خمینى(ره) با کودکان نقل می‌کند: «گاهى بچه ها به امام رحمه الله می‌گفتند بیایید با هم بازى کنیم و امام ابتدا یک مقدارى با آن‌ها بازى می‌کردند و بعد بچه ها خودشان سرگرم می‌شدند.»(۷)
در همین رابطه عیسى جعفرى نقل می‌کند: «یادم است که على(نوه امام) توپى داشت که با آن با امام توپ بازى میکرد. على توپ را با پایش به طرف امام پرت میکرد و امام هم توپ را با پا بر می‌گرداندند. در این مواقع روحیه امام خیلى تازه می‌شد.»(۸)
یکى از مسائل اساسى در تربیت کودک این است که پدر و مادر و یا مربى بتواند خود را تا سر حد کودکى پایین آورده و دنیا را از دریچه چشم کودک ببیند. در تعالیم اسلامى نیز توصیه‌هاى زیادى در این زمینه وجود دارد که قبلا بیان کردیم. همبازى شدن با کودک علاوه بر این که او را غرق لذت و شادى می‌کند و صمیمیت را افزایش می‌دهد، اعتماد به نفس و احساس ارزشمندى را نیز در کودک تقویت می‌کند. بنابراین، بر والدین است که اوقاتى از شبانه روز را به همبازى شدن با کودکان اختصاص دهند و در این راه با حوصله و آمادگى کافى به بازى با آنان بپردازند تا اثرات مثبت و سازنده اى بر روى کودکان بگذارد.
اگر والدین زمانى خسته بودند و آمادگى جسمانى، روانى و عاطفى را براى بازى کردن با کودکان نداشتند، بهتر است صادقانه اعلام نمایند فعلا آمادگى بازى کردن را ندارند. چون به تجربه ثابت شده است وقتى والدین آمادگى و حوصله لازم براى بازى کردن با کودکان را ندارند، اثر منفى و مخربى بر روابط متقابل والدین و فرزندان خواهد گذاشت.
لازم به توضیح است که نباید این عدم آمادگى جسمى، روحى و روانى والدین ابزار و بهانه اى براى فرار از بازى با کودکان شود چون پیامبر عظیم الشان(صلى الله علیه و آله و سلم) و فرزند صالحش امام راحل(رحمه الله) با آن همه مشغله فکرى و رهبرى امت اسلامى، اوقاتى از شبانه روز را به بازى کردن با کودکان اختصاص میداده اند؛ سرمشق و الگو قرار دادن الگوهاى متعالى در اسلام می‌تواند راهنماى خوبى براى همه خانواده ها باشد.
پیام ها و نتایج
همبازى شدن با کودکان داراى اثرات و فواید فراوانى است از جمله:
الف – کودکان احساس شخصیت و مهم بودن می‌کنند؛
ب – روح و روان کودکان شاد و مسرور میگردد؛
ج – اعتماد به نفس و احساس ارزشمندى در آنان تقویت می‌شود؛
د – دنیاى کودکان را بهتر درک نموده، رفتارها، احساسات، تصورات و تخیلات کودک را طبیعى تلقى مینماییم؛
ه – میتوانیم با کودکان همدلى کرده و در اعماق وجودشان نفوذ کرده و بسیارى از مفاهیم دینى، اخلاقى، عاطفى، اجتماعى و روانى را به طور مستقیم و غیر مستقیم به آنان منتقل نماییم؛
و – بازى جزء نیازهاى کودکان است، والدین در هر مقام و مسؤولیتى که هستند باید همانند پیامبر گرامى(صلى الله علیه و آله و سلم) و امام امت رحمه الله به نیازها و حقوق کودکان توجه نموده و اوقاتى از شبانه روز را به بازى با آنان اختصاص دهند.
پی‌نوشت‌ها
۱-محسن شکوهى یکتا، تعلیم و تربیت اسلامى(مبانى و روش ها)، ص ۱۹۷
۲-وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۲۰۲ و ۲۰۳
۳-مستدرک، ج ۲، ص ۶۲۶
۴-بحار، ج ۴۲، ص ۲۸۵
۵-امیررضا ستوده، پا به پاى آفتاب، گفته ها و ناگفته ها از زندگى امام خمینى(ره) ج ۱، ص ۸۳ -محسن شکوهى یکتا، پیشین، ص ۱۹۹ به نقل از جوامع الحکایات عوفى، باب دوم از قسم دوم، ص ۳۰ ۷-نشریه پیوند، شماره ۱۵۳ تا ۱۵۵ – ص ۲۳ تا ۲۷ به نقل از اطلاعات شماره ۱۹۶۳۱ ۸- امیررضا ستوده، پیشین، ج ۲، ص ۶۵
منبع: ماهنامه دیدار آشنا؛ شماره ۸
