این مقاله، ده‌ها کلید از کلیدهای خوشبختی را به شما معرفی می‌کند. اگر پسندیدید به فکر تهیه ی آنها برآیید!
الف) آقا دامادها بخوانند
یک ازدواج موفق، به دو چیز بستگی دارد: همسر مناسب یافتن و زوج مناسب بودن. برای این که شوهر مناسب و شایسته‌ای باشید لازم است به نکات زیر توجه نمایید:
نکات هنگام ورود و خروج از منزل
۱- با رویی گشاده به خانه بروید و تلخی‌ها و ناراحتی‌های بیرون را به منزل نبرید.
۲- وقتی می‌خواهید از خانه بیرون بروید از او بپرسید: آیا چیزی لازم دارد تا از بیرون برایش بخرید و حتماً یادتان باشد آن را تهیه نمایید.
۳- هنگامی که از خانه بیرون می‌روید، با همسرتان دیده بوسی و خداحافظی کنید.
۴- وقتی که قرار است دیر به منزل بیایید، به همسرتان زنگ بزنید و اطلاع بدهید.
۵- در لحظه‌ای که به خانه وارد می‌شوید، سعی کنید، لبخند بزنید.
۶- با دست پُر به خانه بروید.
این نکات را در رفتارتان رعایت کنید
۱- هرگاه همسرتان را می‌بینید لبخند بزنید.
۲- اعتماد، سرمایه ی زندگی است، به گونه‌ای با همسر خود رفتار کنید که به شما اعتماد پیدا کند.
۳- در زندگی صداقت داشته باشید.
۴- رفتار نادرست همسرتان را با رفتار درست خویش خنثی کنید.
۵- به هنگام عصبانیت خود را کنترل کنید و سخنان نسنجیده نگویید. در آن لحظه بهتر است سکوت کنید و در فرصت مناسب همراه با احترام، اشتباه او را تذکر دهید.
۶- در صورتی که مرتکب خطا یا اشتباهی نسبت به همسر خود شدید، ضمن اعتراف به تقصیر خود از همسرتان پوزش بخواهید. در صورت امکان با همسر خود قهر نکنید و در صورتی که به این نتیجه رسیدید که باید قهر کنید، زمان آن طولانی نباشد.
۷- با او به گونه‌ای رفتار کنید که در اوایل ازدواج رفتار می‌کردید.
۸- هرگاه احساساتش جریحه دار شد، با او دلسوزی و همدردی کنید.
۹- متانت و سنگینی خود را در خانه و بیرون خانه حفظ کنید. سعی کنید ضمن محبّت به همسر، حریم‌ها و حرمت‌ها را نگه دارید و برخوردهای سبک نداشته باشید.
۱۰- با همسر خود همان گونه رفتار کنید که میل دارید او با شما رفتار کند.
۱۱- با همسر خود سازش کنید، شجاعت مرد این است که وقتی زن گرفت با او بسازد، بسیار بوده اند افرادی که عمری با همسر ناسازگار خود ساخته اند.
۱۲- با همسرتان جدّی و رسمی نباشید؛ با او خودمانی باشید.
۱۳- هیچ گاه به همسر خود دروغ نگویید.
۱۴- هرگاه همسرتان را می‌بینید، لبخند بزنید.
۱۵- اگر، از شما، درخواست کمک و حمایت کرد، به او پاسخ مثبت دهید؛ البته تا اندازه‌ای که موجب سوء استفاده نشود.
۱۶- از شوخی‌های نامناسب، جدّاً پرهیز نمایید!
۱۷- در رفت و آمدها دقّت کنید، با هر کسی معاشرت نداشته باشید؛ زیرا، رفت و آمد با برخی خانواده‌ها ممکن است، اثر مخرّب در زندگی شما داشته باشد. اگر در میان آنان، بدبینی حاکم باشد، اگر ناسازگار باشند، اگر بی‌مبالات و بی‌تقوا باشند، و… خواسته یا ناخواسته این خصلت‌های ناروا، در زندگی شما تأثیر خواهد داشت.
نکاتی درباره سخن گفتن با همسر
۱- با همسر خود زیبا سخن بگویید، هرگز کلمات نامناسب و زشت بر زبان نیاورید.
۲- همسر خود را با احترام و با نامی که دوست دارد صدا بزنید.
۳- در گفت و گوهای خانوادگی دقت کنید، سخنی نگویید که فتنه‌ای ایجاد شود، بدانید که این گفت و گوها در حافظه ی همسرتان باقی خواهد ماند و همچون پرونده‌ای ثبت خواهد شد.
۴- وقتی با شما حرف می‌زند، مشغول کار دیگری نشوید و تمام توجه تان به او باشد.
۵- در ارتباط و گفت و گو با همسر، از لحن آمرانه و تحکم خودداری کنید.
۶- هنگام ناراحتی یا سوءتفاهم، به جای سرزنش او، به راه حل فکر کنید و در صورت لزوم با افراد با تجربه مشورت نمایید.
۷- هرگز در ارتباط‌های کلامی خود، از سخنان نیش دار و طعنه‌آمیز استفاده نکنید و در جمع فامیلی یا دوستانه برای خنداندن دیگران، همسرتان را تحقیر نکنید؛ زیرا در نظر مخاطب شما هم ناخودآگاه تحقیر می‌گردید و آنها به این نتیجه می‌رسند که شما نیز در رفتارتان خصوصاً در معاشرت با همسرتان خام و ناپخته هستید؛ لذا اعتباری که شخص در معاشرت با دیگران دارد را از دست می‌دهد.
۸- به همسرتان نسبت ناروا ندهید.
۹- سعی کنید، در برابر همسرتان، ظاهری آراسته و تمیز داشته باشید!
هماهنگی و همراهی با همسر
۱- با همسر خود غذا بخورید، دور از کرامت و شرافت انسانی است که مردی همسرش را در خانه منتظر بگذارد و در خارج از خانه با دوستانش غذا بخورد، به عاطفه ی همسرتان احترام بگذارید و بدانید که او منتظر شماست و تا آنجا که ممکن است به موقع به خانه برگردید و موجب دلواپسی او نشوید.
۲- با او بیرون بروید، برای خرید، تفریح و حتی برای قدم زدن.
۳- بدون هماهنگی با همسرتان میهمان دعوت نکنید.
۴- بدون اطلاع قبلی و هماهنگی با همسرتان، وعده دید و بازدید ندهید، ممکن است او آمادگی لازم را نداشته باشد.
توجه به همسر
۱- اگر همسرتان کار مثبتی کرد، مثلاً غذای خوبی پخت، یا خود را آرایش کرد، یا از مهمان‌ها پذیرایی نمود، از او تشکر کنید.
۲- گاهی برای همسر خود یادداشت بگذارید، یک یادداشت کوتاه با جمله ی “دوستت دارم” که ۱۰ ثانیه بیشتر وقت شما را نمی‌گیرد، اما برای همسرتان ارزش بسیاری دارد و انرژی زیادی برای تمام روز به او می‌دهد.
هم چنین دادن کارت تبریک در مناسبت‌های مختلف از جمله، روز تولد، اعیاد و… نشانه ی توجه و محبّت شماست. به طور کلی پیام‌های کتبی شما اثر زیادی بر او می‌گذارد. امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: «اَلقَلبُ یَتَّکِلُ عَلَی الکِتابَهِ؛ دل به نوشته و مکتوب اعتماد می‌کند و آرام می‌گیرد».(۱)
۳- در میان روز به او زنگ بزنید، همسرتان وقتی بداند که حتّی اوقاتی که در کنارش نیستید، به یاد او می‌باشید، نشاط و انرژی پیدا خواهد کرد.
۴- نزد دیگران از او تعریف کنید، اگر همسر شما احساس کند به او افتخار می‌کنید، خوشحال و شادمان می‌شود و اعتماد به نفس زیادی پیدا می‌کند.
۵- گاهی با خرید هدیه‌ای کوچک او را غافلگیر کنید. اگر همسرتان به گل علاقه دارد (که اغلب زنان این گونه هستند) با گل به خانه بیایید، یا اگر می‌دانید روز پرکاری داشته، از بیرون شام تهیه کنید.
۶- گاهی از همسر خود بپرسید، چه چیزهایی او را خوشحال می‌کند، آنگاه سعی کنید همان را برای او فراهم کنید. هیچ وقت خواسته‌های همسرتان را دست کم نگیرید و به دیدگاه‌ها و سلیقه هایش احترام بگذارید.
۷- پس از اتمام کار منزل و خانه‌داری، از او قدردانی کنید.
۸- به ذوق و سلیقه همسرتان در آرایش، لباس، زینت و… توجه نمایید. زنان، مردانی را می‌پسندند که به احساساتشان علاقه نشان دهند، زنی که همسرش متوجه آرایش و لباس او شود و بگوید: چقدر رنگ لباست زیباست. چقدر زیبا شده‌ای، چقدر این لباس به شما می‌آید؛ احساس آرامش و نشاط می‌کند، به شرطی که تعریف واقعی و حقیقی باشد، نه ساختگی.
۹- کاری کنید که همسرتان احساس کند مورد لطف و توجّه شماست و بدون او نمی‌توانید زندگی کنید.
۱۰- به هنگام رنجش از همسرتان، سعی کنید نکات مثبت او را که در او می‌پسندید، به یاد آورید.
۱۱- عکس او را در کیف پول خود نگهدارید.
۱۲- در برابر رفتارهای مناسب و نامناسب همسر، واکنش نشان دهید؛ اگر رفتار مثبتی از او دیدید، او را تشویق کنید و از کارهای خوب او تشکر و قدردانی نمایید و اگر رفتار نامناسب دیدید، به گونه‌ای به او بفهمانید که رفتارش مناسب نبوده است؛ همچون، سنگین برخورد کردن، رو ترش نمودن و تذکّر دادن، تا همسر بداند، حرکات و رفتارهای او برای شوهرش مهم است.
۱۳- زن ها، با درد دل کردن، تخلیه می‌شوند؛ این فرصت را هر روز به آنان بدهید تا احساس خوبی پیدا کنند؛ راه حل ندهید، فقط گوش کنید.
۱۴- وسایل زندگی را به گونه‌ای برای همسر خود فراهم کنید که او فکر نکند، زندگی‌اش در خانه ی پدری بهتر بوده است.
۱۵- وقتی، با شما حرف می‌زند، به کار دیگر، مشغول نشوید و تمام توجه تان به او باشد.
حدّ و مرز محبّت
۱- سعی کنید در محبّت به همسرتان، متعادل باشید؛ زیرا افراط و تفریط در محبّت به همسر موجب می‌شود زن به محبّت‌های شوهر بی‌تفاوت شود.
۲- فقط به اظهار محبّت به همسرتان اکتفا نکنید، بلکه رفتار خود را نیز هماهنگ با گفتارتان سازید.
۳- انعطاف‌پذیر باشید و انتقادها را با جان و دل بپذیرید.
۴- کارهای بیرون خانه را به خانه نبرید، بگذارید، خانه، جای آرامش باشد!
۵- به خاطر رضایت و محبّت به همسر، مرتکب معصیت نشوید.
پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می‌فرماید:
«إِیَّاکَ أَن تَدَعَ طَاعَهً وَ تَقصِدَ مَعصِیَهً شَفَقَهً عَلَی أَهلِک»(۲)
بپرهیز! از این که، به خاطر محبّت به خانواده‌ات، طاعت الاهی را رها کرده و یا معصیت مرتکب شوی.
در مورد خویشان
۱- رابطه ی عاطفی خود را با والدین خویش بیشتر کنید و سعی نمایید رابطه ی همسرتان با پدر و ماردتان صمیمی‌تر باشد.
۲- گلایه‌های مادر و خواهر خود را به همسرتان انتقال ندهید و از تعریف و تمجید آنان نسبت به شخصیّت خوب عروسشان سخن بگویید و این خود زمینه ی پدید آمدن نگرش‌های مثبت و رفتارهای خوشایند در خانواده شما خواهد شد.
۳- هنگام تنش اختلاف بین همسرتان با والدین و خواهر و برادرتان، سعی کنید کاملاً بی‌طرف باشید و از هیچ کدام طرف داری نکنید.
۴- به خانواده و نزدیکان همسرتان احترام بگذارید.
۵- مسائل اختلافی و تنش‌های زندگی را به پدر و مادر همسرتان منتقل نکنید، سعی کنید با تدبیر مناسب خودتان تضادها را حل کنید.
۶- هرگز از خانواده ی خود عیب جویی نکنید و آنان را نزد همسرتان سرزنش نکنید.
۷- با بستگان خود محترمانه رفتار نمایید و نقطه ضعف به دست همسرتان ندهید، همان گونه که همسرتان چنین اجازه‌ای را به شما نمی‌دهد.
۸- اگر خدمتی برای خانواده همسرتان انجام دادید، فراموش کنید و به رخ او نکشید.
۹- رابطه همسر خود را با خانه ی پدر و مادرش قطع نکنید چرا که هرگز شما را نخواهد بخشید.
۱۰- ضعف‌های همسرتان را به پدر و مادرتان نگویید، مگر در برخی موارد که آنان می‌توانند نقش اصلاحی داشته باشند.
۱۱- اگر با پدر و مادرتان، در یک خانه زندگی می‌کنید، به گونه‌ای رفتار کنید که حسّاسیت آنان نسبت به همسرتان تحریک نشود!
توجه به نیازهای همسر
۱- در زمان عادت ماهانه ی همسرتان، رعایت حال او را بکنید؛ به ویژه در روز اول عادت، او همچون بیماری است که به مراقبت و حمایت نیاز دارد، محبّت‌ها و حمایت‌های شما در این زمان نقش زیادی در شیرینی زندگی دارد.
۲- در بیماری‌ها و سختی‌ها به داد او برسید.
۳- بدون این که او از شما درخواست پول کند به مقدار توان، پول در اختیارش بگذارید.
۴- حداقل روزی بیست دقیقه وقت خود را در اختیار او بگذارید و کار دیگری انجام ندهید.
۵- نسبت به نیازهای خانه و همسر بی‌تفاوت نباشید و برای این که فراموش نکنید، همیشه نیازهای زندگی را بنویسید و در حد توان، آنها را فراهم نمایید.
۶- به ترقّی همسرتان کمک کنید؛ زیرا، او مانند شما به ترقّی و تکامل نیاز دارد.
۷- از همسرتان بخواهید، فهرستی از کارهایی را که دوست دارد، برایش انجام دهید، تهیه کنید؛ سپس، به نحو شایسته به آن عمل کنید.
۸- از دادن وعده‌های بی‌اساس به همسرتان بپرهیزید!
۹- زنان دوست دارند، در ارتباط با امور مربوط به خانه و مصالح عمومی خانواده، نظرشان مورد توجه قرار گیرد.
۱۰- کاری کنید که همسرتان احساس کند، در کانون لطف و توجّه شماست و بدون او نمی‌توانید، زندگی کنید.
هنگامی که در خانه هستید
۱- به همسرتان پیله نکنید؛ زیرا در اغلب اوقات هر چه بیشتر به او پیله کنید، او بیشتر جبهه گیری می‌کند.
۲- آن چه خانواده ی عروس، به میزان توان خود، همراه دخترشان به خانه ی بخت فرستاده، هدیه است، به آنها با چشم محبّت و عنایت بنگرید و تحقیر نکنید.
۳- هیچ گاه به عنوان قهر و اعتراض خوابگاه خود را تغییر ندهید.
۴- هنگامی که در خانه هستید به همسر خود در کارهای خانه کمک کنید، امام علی(علیه السلام) در این باره می‌فرماید: «هر کسی به خانواده‌اش کمک کند، خداوند نام او را در دیوان شهیدان ثبت کرده و برای هر شبانه روزش پاداش هزار شهید رحمت می‌کند».(۳)
اگر او همیشه ظرف‌ها را می‌شوید، گاهی پیشنهاد کنید که ظرف‌ها را شما بشویید؛ به ویژه وقتی که همسرتان خسته است.
۵- اگر از شما درخواست کمک و حمایت کرد به او پاسخ مثبت دهید البته تا اندازه‌ای که موجب سوء استفاده نشود.
۶- هر اندازه از نظر علمی یا اجتماعی در سطح بالایی هستید، عناوین و موقعیت‌های خود را در خانه فراموش کنید و خود را هم سطح همسر خویش بدانید.
۷- در بیرون خانه، خودتان را با خوردن چیزهای مختلف سیر نکنید تا بتوانید، از دست پخت خانم خود استفاده کنید! بی‌میلی به غذا در خانه، همسر را دلسرد و ناراحت می‌کند. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می‌فرماید:
«المُؤمِنُ یَأکُلُ بِشَهوَهِ أَهلِه»(۴)
مؤمن، به میل و سلیقه ی همسر خود غذا می‌خورد.
حفاظت از زندگی
۱- اجازه ندهید رابطه ی شما با همسرتان در وضعیت اورژانسی قرار گیرد تا به آن رسیدگی کنید.
۲- نگذارید رنجش‌ها و آزاردگی‌های کوچک ریشه دار شود.
۳- هرگز از مسائل دلسردکننده سخن به میان نیاورید، مانند: می‌خواهم زن دیگری بگیرم، تو را دوست ندارم، می‌خواهم تو را طلاق بدهم، در ازدواج موفّق نبودم و…
۴- مسائل محرمانه ی دوران تجرد را برای همسرتان نگویید.
۵- سعی کنید گناه به زندگی تان راه نیابد.
مشورت با همسر
۱- در تصمیم گیری‌های زندگی، با همسرتان مشورت کنید.
۲- در امور مربوط به زن و مصالح عمومی خانواده، با همسرتان به تبادل نظر بپردازید.
۳- در تصمیم گیری‌ها اگر همسرتان ایده و نظری خاص داشت بگویید: با کلّیات افکار و اعمال شما موافقم، مدتی با او هماهنگ شوید، آن گاه به تدریج نظر خود را مطرح سازید؛ برای مثال اگر همسر شما می‌گوید به پارک برویم، اگر شما چنین تصمیمی ندارید، ابتدا بگوئید: آری، من هم دوست دارم به پارک برویم. بعد از مدتی بگویید: راستی میل داری به زیارت، دیدن بستگان و یا… برویم؟
در مقابل اشتباهات همسر
۱- برخی از گفتار و رفتارهای نامناسب او را نادیده و ناشنیده بگیرید.
۲- در برابر رفتارهای مناسب و نامناسب همسرتان واکنش نشان دهید؛ اگر رفتار مثبتی از او دیدید، او را تشویق کنید و از کارهای خوب او تشکر و قدردانی نمایید و اگر رفتار نامناسبی دیدید به گونه‌ای به او بفهمانید که رفتارش مناسب نبوده، همچون سنگین برخورد کردن، روترش نمودن و تذکر دادن، تا همسرتان بداند حرکات و رفتارهای او برای شوهرش مهم است.
۳- هرگز ناتوانی‌های همسر خود را مورد ملامت و سرزنش قرار ندهید.
۴- انتظار نداشته باشید همسرتان روش زندگی والدین شما را دنبال کند.
۵- انعطاف پذیر باشید و انتقادها را با جان و دل بپذیرید.
ب) عروس خانم‌ها بخوانند
خانم‌ها برای این که همسری مناسب باشند، به نکات زیر توجه کنند:
نکاتی درباره بدرقه و استقبال از همسر
۱- هنگامی که شوهر با خستگی محل کار، به خانه می‌آید و تلافی خستگی و ناراحتی خود را سر شما خالی می‌کند، خونسرد باشید، او نمی‌تواند گریه کند، در درونش گریه می‌کند و عکس العمل ناراحتی او احساس عصبانیت است، در این حال بیشتر از هر موقعی به محبّت و حمایت شما نیاز دارد، اگر هم صحبت نکرد، سر به سرش نگذارید.
۲- مرد دوست دارد هنگامی که به خانه برمی گردد سختی و سردی کار را با گرمی و عاطفه و احساس همسرش برطرف کند، ابتدا او را تحویل بگیرید.
۳- صبح‌ها پیش از شوهرتان از خواب برخیزید، تا وقتی که او سر سفره می‌آید، کارهای خود را انجام داده باشید.
۴- بساط چایی و صبحانه را طوری تمیز و با سلیقه بچینید که شوهر با میل و رغبت برای صبحانه سر سفره حاضر شود.
۵- پس از مراجعت شوهر به منزل، کارهای خود را حتی الامکان کنار بگذارید و در حضور او بنشینید و با سخنان دل نشین به گرمی از او پذیرایی کنید.
۶- هنگامی که مرد خسته از سر کار بر می‌گردد، باید با زنی روبه رو شود که زیبا، آراسته و معطر باشد.
نکاتی درباره ی آرامش
۱- دشواری‌های زندگی بر دوش شوهر است، او در برابر مشکلاتی که دارد، به دلسوزی و مهربانی و آرامش نیاز دارد، به گونه‌ای با او رفتار کنید که روح او آرامش یابد.
۲- سعی کنید غم خوار شوهر باشید، وقتی از مشکلاتی می‌گوید، فقط گوش کنید، او در این لحظه محتاج پند و اندرز نیست، هیچ گاه از اشتباهش چماقی بر ضدّ او نسازید.
۳- تا حدّ امکان وسایل رفاه و آسایش او را آماده نمایید.
۴- ضعف‌های او را به رخش نکشید و به او طعنه نزنید.
۵- گلایه و ناراحتی‌های خود را با متانت و گرمی، با شوهرتان در میان بگذارید.
۶- همواره به همسرتان امید و انرژی مثبت بدهید.
رازداری
۱- آنچه در خانه می‌گذرد، امانت است، روا نیست که آن چه میان شما و همسرتان می‌گذرد به دیگران بگویید.(۵)
۲- اختلاف و مسائل خود را به بیرون از خانه نبرید.
۳- هرگز اسرار زندگی او را برای دیگران فاش نسازید.
۴- مسائل و مشکلات خانه را بیرون نبرید.
نکاتی درباره مقایسه کردن همسر
۱- پس از ازدواج فقط به شوهر خود فکر کنید و روی افکار و آرزوهای گذشته خط بطلان بکشید، خواستگاران گذشته را فراموش کنید و شوهر خود را با دیگران مقایسه نکنید.
۲- در حضور شوهر خود از مردان دیگر تعریف نکنید و وضع او را به رخش نکشید؛ به ویژه بستگان خود؛ زیرا شوهر با این تعریف‌ها نوعی زدگی و حسّاسیت به آنان پیدا می‌کند.
۳- شوهر خود را سرزنش، و تحقیر نکنید، به ویژه در برابر بستگانش.
۴- موقعیت‌های برتر دیگران را به نشانه ی تحقیر همسرتان بیان نکنید.
نکاتی درباره جلب محبّت
۱- با شیوه‌های مختلف، شوهر خود را جذب کنید؛ با آرایش، لباس، خوش زبانی، خوش رفتاری، ترتیب لوازم منزل و… سعی کنید بیش از حد آرایش نکنید؛ زیرا مردان از زنان جلف و عروسکی خوششان نمی‌آید.
۲- در برابر شوهر خود غرور و تکبّر نداشته باشید، سعی کنید غرور کاذب و بی‌جای خود را کنار بگذارید.
۳- سعی کنید همیشه پیش شوهرتان شاداب و خندان باشید، به ویژه صبح، هنگام خوردن صبحانه؛ زیرا خوش رویی باعث قوّت قلب شوهرتان می‌شود و محبّت شما را در قلب او بیشتر می‌نماید.
۴- از خدمات و احسانش با محبّت قدردانی کنید، زیرا قدردانی کردن، بهترین راه جلب توجه و محبّت مرد است.
۵- سؤال‌های مکرر و بی‌ربط از شوهرتان نکنید؛ بگذارید، او خودش شروع به صحبت کند!
حمایت از همسر
۱- بگذارید شوهرتان احساس کند که پشتیبان او هستید.
۲- به حرف بدگویان گوش ندهید و حامی شوهر خود باشید.
۳- در حضور جمع با احترام با او صبحت کنید و به نظراتش احترام بگذارید.
۴- مردم به همان چشم به شوهرتان نگاه می‌کنند که شما او را معرفی کرده‌اید، شایسته است شوهرتان را به خوبی معرفی کنید.
۵- سعی کنید با خوش رویی، شوهرتان را به انجام کاری تشویق کنید نه با توهین و پرخاش.
۶- به شوهر خود وفادار باشید و همیشه با تشویق و تحسین او را بستایید.
۷- به ترقی و رشد شوهر خود کمک کنید.
۸- به شوهرتان وانمود کنید همان مرد لایقی است که می‌خواستید و خوبی هایش را در نظرش مجسّم سازید.
معاشرت و خویشان همسر
۱- برای جلب اعتماد مادرشوهر و خواهرشوهر خود، گاهی برای آنها هدیه و کادو بخرید، در مناسبت‌ها و مهمانی‌های خود، به آنها توجه داشته باشید.
۲- به خویشان و بستگان همسرتان، احترام بگذارید.
۳- در رفت وآمد و معاشرت با بستگان شوهر خود، پیش قدم باشید.
۴- همسر خود را در معاشرت با اقوامش محدود نکنید.
۵- بدون موافقت قبلی همسرتان، نه به جایی وعده بدهید، نه کسی را دعوت کنید.
آزادی دادن به همسر
۱- شوهر نیاز دارد هر از چند گاهی از قید و بند زندگی زناشویی آزاد باشد؛ به او آزادی بدهید تا به دلخواه خود ساعاتی را آزاد باشد.
۲- با رفتن او به سفر، یا بودن در کنار دوستانش، مخالفت نکنید.
۳- کاری نکنید که شوهرتان دروغگو شود، برای مثال گاهی زن از شوهر می‌پرسد برای مادرت چه چیزی خریدی؟ شوهر می‌گوید: یک انگشتر طلا. اگر زن حساسیت نشان دهد، شوهر ناچار می‌شود هدایا و کمک‌های خود را به مادر و پدر مخفی کند و یا دروغ بگوید و همین طور اگر زن نسبت به دیگر مسائل زندگی، حساسیت زیادی نشان دهد، شوهر ناچار می‌شود، دروغ بگوید.
مخارج زندگی
۱- پولی که همسرتان در اختیارتان می‌گذارد را برای خرج‌های پیش بینی نشده و اتفاقات ناگوار، صرفه جویی و پس انداز کنید؛ این کار موجب اعتماد و الفت بیشتر با همسر می‌شود.
۲- امکانات مالی و درآمد همه ی افراد یکسان نیست، همه نمی‌توانند در یک سطح زندگی کنند؛ بنابراین، هر زنی باید به میزان درآمد همسرش خرج کند و شوهرش را به قرض و نسیه وادار نکند، توقعات بی‌جا نداشته باشد؛ زیرا تقاضای بی‌جا و توقعات بی‌مورد معمولاً به تلخی زندگی منجر می‌شود. بنابراین توقعات خود را کم کنید تا تحملتان بیشتر شود.
۳- از اسراف و زیاده روی در مخارج خودداری کنید.
۴- از بذل و بخشش مال شوهر به دیگران خودداری نمایید.
۵- برای شوهرتان خرج تراشی نکنید. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می‌فرماید:
«ایُّما اِمرأَهٍ اَدخَلَت عَلی زَوجِها فِی اَمرِ النَّفَقَهِ وَ کَلَّفَتهُ عَلی ما لا یُطیقُ لا یَقبَلَ اللهُ مِنها صَرفاً وَ لا عَدلاً حَتّی تَرجِعَ»(۶)
هر زنی که در امور زندگی، با شوهرش مدار نکند و هزینه‌های سنگینی، بر همسرش تحمیل نماید، تا وقتی که از این راه باز نگشته و توبه نکرده است خداوند، هیچ فضل و بخشش و کار عبادی او را قبول نخواهد کرد.
در روایت دیگر می‌فرماید:
«هر زنی که در مسائل مالی و امور زندگی، با شوهرش سازش نکند و او را به بیش از طاقتش مجبور سازد، خداوند، نیکی هایش را قبول نمی‌کند و در حالی خداوند را ملاقات می‌کند که از او غضبناک است».(۷)
کارهای منزل
۱- کارهای منزل را به وقت انجام دهید، همچون شست و شو، پخت و پز و نظافت و… بسیارند نوعروسانی که وقت خود را به تفریح و خوش گذرانی و نگاه کردن به تلویزیون می‌گذرانند و به کارهای خانه رسیدگی نمی‌کنند، به گونه‌ای که جای تمیز، ظرف تمیز، لباس تمیز ندارند. آیا شوهران چنین بانوانی از زندگیشان لذت می‌برند؟!
۲- برای هر چیزی در خانه جایی معین کنید تا سرگردان نشوید و مدت زیادی از وقت شما صرف پیدا کردن آن نگردد.
۳- اصول خانه‌داری همچون، خیاطی، آشپزی، گل دوزی و… را فرابگیرید.
۴- برای علاقه مند کردن مرد به خانه و زندگی، بهتر است، او را در خانه راحت بگذارید و زندگی را بر او تلخ نکنید! مردان، از زنان سخت گیر، حساس و زودرنج گریزانند!
صبور باشید
۱- در سختی‌های زندگی صبور باشید و با همسر خود بسازید.
۲- هنگام بیماری شوهرتان صبور باشید.
۳- اشکال و بهانه‌گیری، برای مرد خسته کننده است. سعی کنید، کم‌تر ایراد و بهانه بگیرید!
۴- زود قضاوت نکنید؛ برای مثال، اگر شوهر شما، دیر به خانه آمد، نگویید، بی‌احساس، بی‌مسئولیت و… شاید، مانعی برای او پیش آمده باشد، اجازه دهید، خودش توضیح بدهد!
نکاتی متفرقه
۱- به شوهر خود دستور ندهید؛ زیرا مردان امر و نهی را دوست ندارند و به ویژه در برابر بستگان فرد.
۲- در مواقعی که همسرتان از نظر روحی آماده نیست، خواسته ی خود را مطرح نکنید.
۳- وقتی قرار است با شوهرتان به مهمانی یا تفریح یا کاری بیرون بروید، سعی کنید نیم ساعت به وقت رفتن حاضر باشید و سبب معطلی شوهرتان نشوید؛ زیرا حوصله ی مرد آن قدرها نیست که تشریفات را تحمّل کند.
۴- در صورت دیر آمدن مرد به خانه، ضمن سؤال از علت دیر آمدن، سعی کنید، به گونه‌ای برخورد نکنید که مرد احساس کند، بازخواست می‌شود. مردی می‌گفت: «کارم طوری است که بیشتر اوقات، نمی‌توانم، سر ساعت به منزل بروم؛ گرچه، همسرم، از این وضعیت باخبر است؛ امّا، تا به خانه می‌رسم، غرولند می‌کند. من، دیگر به این رفتارش عادت کرده‌ام و دیگر تلاش نمی‌کنم، سر وقت به خانه برسم».
۵- نیازهای جنسی شوهر را بی‌پاسخ نگذارید. به گونه‌ای، در برابر شوهر ظاهر شوید تا چشم و دل شوهر از دیگران بی‌نیاز شد.
پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می‌فرماید:
«خَیرُ نِسَائِکُمُ… العَزِیزَهُ فِی أَهلِهَا، الذَّلِیلَهُ مَعَ بَعلِهَا… وَ تُطِیعُ أَمرَهُ وَ إذَا خَلَا بِهَا بَذَلَت لَهُ مَا یُرِیدُ مِنهَا»(۸)
بهترین بانوان شما، زنی است که نزد بستگانش عزیز و نفوذناپذیر و پیش شوهر رام و فروتن باشد. فرمان شوهرش را بپذیرد و هنگامی که با او تنها می‌شود، هر چه می‌خواهد، در اختیارش بگذارد.
آقادامادها و عروس خانم‌ها با هم بخوانند
بایستگی‌های مشترک
۱- از نسبت دادن القاب نامناسب به یکدیگر بپرهیزید!
مانند: بدقول، شلخته، بی‌احساس، بی‌مسؤولیت، بی‌عاطفه، یک دنده، لجباز، زورگو، خودخواه.
۲- با مسائل زندگی، احساسی برخورد نکنید.
۳- خطاهای یکدیگر را در حضور دیگران، مانند: پدر و مادر، بستگان، و… خود بازگو نکنید.
۴- در روابط زناشویی، به جای در نظر گرفتن ویژگی‌های منفی، بهتر است، ویژگی‌های مثبت یکدیگر را در نظر بگیرید.
۵- از تندی و پرخاشگری بپرهیزید.
۶- در هنگام گفت و گو با یکدیگر، از کلمات زیبا و عاشقانه استفاده کنید.
۷- در هنگام بحث و جدل، به دنبال محکوم کردن هم نباشید.
۸- اسباب آرامش و آسایش یکدیگر را فراهم نمایید.
۹- هر روز را طوری بگذرانید که گویی آخرین روز زندگی است.
۱۰- گاهی، در فضای محرمانه و صمیمانه، رفتار یکدیگر را ارزیابی کنید و انتظارهای خود را به یکدیگر بیان نمایید.
۱۱- در هر زندگی، ممکن است، اشتباه و لغزش پیش آید؛ بهترین راه این است که زود کوتاه بیایید.
۱۲- یک نواختی، آفت بزرگ زناشویی است؛ حتّی برای کسانی که بسیار خوشبخت هستند. به هر شکلی که می‌توانید، در زندگی خود، تنوّع ایجاد کنید: در پوشش، غذا، تفریح، دیدن اقوام، مسافرت، تغییر دکور خانه، و….
۱۳- بدانید، زندگی زناشویی، فقط خواب و خوراک و تفریح نیست! باید، خود را آماده ی پدر شدن یا مادر شدن کنید؛ اصلاح اعمال و رفتار خویش، مشورت با بزرگ ترها، مطالعه کتاب‌های همسرداری و… همواره در حال رشد و تکامل معنوی سیر کنید.
۱۴- سعی کنید، همیشه آمادگی نسبی برای آمدن میهمان داشته باشید، چه از نظر نظافت خانه و چه داشتن لوازم پذیرایی در کم‌ترین وجه.
۱۵- برخی از هدایایی را که برای شما آورده‌اند، برای مناسبت‌های احتمالی دیگران نگهدارید تا در زمان مناسب کادو ببرید.
۱۶- در میهمان نوازی، از تشریفات زیاد خودداری کنید.
۱۷- زمینه‌های سوءتفاهم را برطرف نمایید.
۱۸- هرگز، حسرت زندگی خوب دیگران را نخورید؛ بلکه، از زندگی آنان درس بگیرید و در روابط زناشویی خود از آن بهره ببرید.
۱۹- بکوشید، در طول زندگی و در رویارویی با مسائل مختلف، رازدار همسرتان باشید و برای هر کسی سفره ی دلتان را نگشایید.
۲۰- هرگز، توانایی‌های خودتان را به رخ همسرتان نکشید و یا برای اثبات خوبی‌های خود اطرافیان خود را تحقیر ننماید.
۲۱- اختلاف زن و شوهر اجتناب ناپذیر است؛ امّا، وسیله‌ای است برای این که دو طرف حرف‌های منطقی خود را بزنند و خشم و ناراحتی و عدم رضایت پنهان خویش را آشکار کنند؛ در حقیقت، هر دعوایی با آن که یک ناهماهنگی است، خود، باعث هماهنگی بیشتر می‌شود، به شرطی که کوتاه بیاییم؛ زیرا، در مناقشات خانوادگی، برنده کسی است که زود کوتاه بیاید، نه کسی که ماجراجویی کند.
۲۲- خانواده، در پرتو عشق تشکیل می‌شود؛ باید، با همان عشق اداره شود وگرنه اداره ی زندگی از راه قوانین و مقررات خشک، زندگی را به جهنمی سوزان تبدیل می‌کند؛ بنابراین، سعی کنید، به یکدیگر عشق بورزید.
۲۳- همیشه، مراقب باشید تا اختلافات جزئی را هر چه زودتر برطرف سازید؛ زیرا، اختلافات جزئی مانند آتش زیر خاکستر است که هر چه کهنه‌تر شود، خطرناک‌تر می‌شود.
۲۴- از همسر خود، انتظار نداشته باشید که بی‌عیب باشد؛ زیرا، خودتان هم بی‌عیب نیستید.
۲۵- پیش از آن که در حال خشم، سخنی بر زبان برانید، تأمّل کنید و تا صد بشمارید یا صد صلوات بفرستید؛ و یا منزل را برای چند دقیقه ترک کنید، یا یک لیوان آب بنوشید.
۲۶- به جای به کار بردن ضمیر من، همیشه از ضمیر ما استفاده کنید.
۲۷- از حادثه ها، جریان نسازید.
۲۸- وعده بیهوده به یکدیگر ندهید.
۲۹- ادب در برخورد، رفتار و گفتار را برنامه زندگی خود قرار دهید.
۳۰- میانه رو باشید و در هیچ یک از امور زندگی، خود را به افراط یا تفریط نیندازید.
۳۱- از معنویات که عامل آرامش روح و روان هستند، فاصله نگیرید.
۳۲- در رؤیا و خیال زندگی نکنید، به آنچه دارید، قناعت کنید؛ ولی، دست از فعالیت و تلاش برندارید.
۳۳- در حضور همسر، به دوستان و بستگانتان محبّت زیاد نکنید.
۳۴- در زندگی، لجباز و کینه توز نباشید.
۳۵- اگر از همسر خود گله مند شدید، یا گذشت نمایید و یا در فضای مناسب با او سخن بگویید.
زوج‌های موفق و نمونه
۱- امام خمینی(ره)
همسر حضرت امام خمینی(ره) می‌گوید:
«آقا، در آغاز زندگی مان دو چیز به من سفارش کرد و دیگر تا آخر عمر درخواستی نداشت. فرمود: مراقب واجب و حرام باش، مستحبات و مکروهات شما به من ربطی ندارد. اداره ی داخل منزل، به ذوق و سلیقه شماست، به من ربطی ندارد».(۹)
خانم فریده ی مصطفوی دختر امام خمینی(ره) می‌گوید:
«برخورد حضرت امام، با همسرشان، در عین صمیمیت و محبّت، بسیار محترمانه بود. در تمام مسائل شخصی و خانوادگی، نظر خانم محترم بود و هیچ گونه دخالتی در امور داخلی منزل نداشتند. البته خانم هم خیلی مقید بودند که هیچ کاری برخلاف میل و رضای آقا انجام ندهند».(۱۰)
امام، در زندگی سختی گیری نمی‌کردند.
همسر امام خمینی(ره) می‌گوید:
«امام، به من خیلی احترام می‌گذاشتند، ایشان در اوج عصبانیت، هرگز، به من بی‌احترامی و اسائه ی ادب نمی‌کردند. تا من وارد اتاق می‌شدم، او جای خود را به من تعارف می‌کرد و تا من سر سفره ی غذا آماده نمی‌شدم، غدا نمی‌خورد و به بچّه‌ها هم می‌گفتند، صبر کنید تا خانم بیاید.
تا وقتی که او در خانه بود، نمی‌گذاشت، من به زحمت بیفتم و در جارو کردن خانه یا شستن لباس و کارهای منزل همکاری می‌کردند و از بچّه‌ها می‌خواستند، به مادرشان کمک کنند».(۱۱)
۲- شهید هاشمی نژاد(ره)
شهید حجت الاسلام سید عبدالکریم هاشمی نژاد، از یاران امام خمینی(ره) زندگی آرام و خدا پسندانه‌ای داشت. همسرش خانم ابطحی، درباره ی شوهرش می‌گوید: «او همسری بی‌نظیر بود. از ابتدای زندگی، به من می‌گفت: مرز بین من و تو خداست. خدا، در زندگی ما حاکم است؛ من تا زمانی از این زندگی راضیم که خدا راضی باشد».(۱۲)
۳- علاّمه محمد حسین طباطبایی(ره)
مرحوم علاّمه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان می‌فرمود:
«در طول زندگی، هیچ گاه نشد که خانم کاری کند که من حداقل در دلم بگویم: کاش این کار را نمی‌کرد، یا کاری را ترک کند که من بگویم: کاش این عمل را انجام می‌داد».(۱۳)
خانم نجمه ی طباطبایی دختر علاّمه ی طباطبایی درباره ی پدرش می‌گوید:
«ایشان، اخلاق و رفتار محمدی(صلی الله علیه و آله و سلم) داشتند. هرگز عصبانی نمی‌شدند و هیچ وقت صدای بلند ایشان را در حرف زدن نشنیدیم. برنامه زندگی را طوری تنظیم کرده بودند که هر روز یک ساعت بعد از ظهرها در کنار اعضای خانواده باشند، در این مواقع، به قدری مهربان و صمیمی بودند که آدم باورش نمی‌شد، رفتارشان با مادرم، بسیار احترام‌آمیز و دوستانه بود. همیشه طوری رفتار می‌کردند که گویی مشتاق دیدار مادرم هستند، ما هرگز بگومگو و اختلافی بین آن دو ندیدیم. به قدری نسبت به هم مهربان و فداکار و باگذشت بودند که ما گمان می‌کردیم، این‌ها هرگز با هم اختلافی ندارند. آنان واقعاً مانند دو دوست با هم بودند. پدرم همیشه از گذشت و تحمّل مادرم تمجید می‌کرد و می‌فرمود: این زن، در طول زندگی همه سختی‌ها را تحمل کرده، ما از آغاز ازدواج همیشه با هم یکرنگ و یکدل بوده ایم.
در خانه اصلاً مایل نبودند، کارهای شخصی شان را دیگری انجام دهد. وقتی میهمان می‌رسید، سعی می‌کردند، به مادرم کمک کنند. وقتی، مادرم مریض می‌شد، اصلاً اجازه نمی‌دادند، از بستر بلند شود و کاری انجام دهد.
مادرم پیش از فوت، حدود ۲۷ روز در بستر بیماری بود و در این مدّت پدرم از کنار بستر ایشان لحظه‌ای بلند نشدند. تمام کارهایشان را تعطیل کردند و به مراقبت از او پرداختند. بسیار وفادار و عاطفی بودند. تا سه یا چهار سال پس از فوت مادرم هر روز سر قبر او می‌رفتند، و بعد از آن هم که کم‌تر فرصت داشتند، به طور مرتب، دو روز در هفته بر سر مزار مادرم می‌رفتند و ممکن نبود، این برنامه را ترک کنند».(۱۴)
۴- شهید مطهری(ره)
همسر استاد مطهری می‌فرماید: «رفتار صمیمانه‌ای بین من و ایشان بود. هر چه از صفا و محبّت ایشان بگویم کم گفته ام. در طول زندگی یاد ندارم که به من گفته باشند، یک لیوان آب به ایشان بدهم، عاطفه و مهر عجیبی بین ما وجود داشت.
آن قدر، استاد با من صمیمی بودند که رنج و ناراحتیم را نمی‌توانستند تحمل کنند؛ یادم هست، یک بار، برای دیدن یکی از دخترانم به اصفهان رفته بودم و پس از چند روز با یکی از آشنایانم به تهران برگشتم؛ حوالی سحر بود، چون وارد خانه شدم، مشاهده کردم، بچه‌ها خوابند و آقا بیدار است؛ چای حاضر نموده، میوه و شیرینی چیده بودند و منتظر بودند، دوستم از دیدن این وضع تعجب کرد و گفت: همه ی روحانیون این قدر خوبند؟ پس از سلام و علیک، آقا فرمودند: ترسیدم یک وقت من نباشم و شما از سفر بیایید و بچه‌ها خواب باشند و کسی نباشد که به استقبالتان بیاید. بدین جهت تا این ساعت بیدار ماندم».(۱۵)
۵- شهید بهشتی(ره)
بانو عزت الشریعه مدرس، همسر شهید بهشتی می‌فرماید:
«چیزی که در ۲۹ سال زندگی مشترکمان دیدم، ملایمت و صبر ایشان بود. قدری صبر و متانت و خونسردی خرج می‌داد که انسان را خجالت زده می‌کرد. در سراسر زندگی مشترکمان به یاد ندارم، این مرد مبارز و با تقوا، لحظه‌ای عصبانیت بی‌مورد داشته باشند. در کارهای خانه به من کمک می‌کردند. در خرید لوازم مورد نیاز و برخی اوقات شستن ظرف‌های آشپزخانه مرا یاری می‌دادند».
۶- علاّمه محمدتقی جعفری(ره)
مرحوم علامه جعفری در مواجهه با همسر، جایگاه علمی و اجتماعی خویش را فراموش می‌کرد. هیچ گاه سختی‌ها و مشکلات مربوط به کارها را به خانه نمی‌آورد و اگر هم خسته بود، به سخنان همسرش نیکو گوش می‌داد؛ اظهارات معقول و منطقی همسرش را می‌پذیرفت؛ مدام در مناسبت‌های مقتضی از کوشش‌های همسرش، قدردانی می‌کرد و محیط خانه را چنان از صفا و صمیمیت آکنده می‌کرد که منزل، برای اعضای آن از هر جایی بهتر و لذت بخش‌تر بود.(۱۶)
روزی، اختلافی جزئی بین استاد و همسرش پیش آمد و عبارات نسبتاً تندی در میان رد و بدل شد. پس از گذشت لحظاتی چند، هنگامی که استاد، به بیرون از منزل عازم بود، به نهایت تواضع آمد و دست همسرش را بوسید و عذرخواهی کرد.(۱۷)
روزی، به ایشان اعتراض شد که چرا در حالی که به بسیاری از شخصیت‌های علمی ایرانی و غیرایرانی و نیز برخی نهادها و گروه‌ها به دلیل تراکم برنامه هایتان نمی‌توانید، وقت بدهید، وقت خود را صرف کودکان دبستانی می‌کنید؟
ایشان فرمود: «ممکن است، قرار گرفتن آنان در این فضای ملاقات و گفت و گو، با توجّه به معصومیت و استعدادی که در این سنین دارند، اثری مثبت داشته باشد».(۱۸)
۷- سردار شهید سید محمد جهان آرا(ره)
همسر سردار شهید محمد جهان آرا، فرمانده پیروزمند سپاه خرمشهر درباره همسرش می‌گوید:
«مبنای زندگی ما این بود که هر کس، در عملی که در زندگی می‌خواهد، انجام دهد، معیار اسلام را در نظر داشته باشد، نه این که طرف مقابل خوشش بیاید.
خدا را در تمام مسائل زندگی ناظر می‌دانست و هیچ کاری را بدون این که خدا را در نظر بگیرد، انجام نمی‌داد، این جزء مسائلی بود که زندگی ما را پربار می‌کرد و دیگر به سایر مسائل در کنار آن نیازی نبود.
زندگی را از فقر شروع کردیم، با ساده‌ترین امکاناتی که می‌شد، زندگی کرد. ایشان اعتقاد زیادی داشت به این که اگر جایی غذا می‌خوریم، افراد آن، اهل خمس باشند، پولی را که به دست می‌آوریم، مشکل نداشته باشد، به لقمه حلال خیلی تأکید داشت».(۱۹)
آن که جهان پیچیده ی آدمیان را با دستان قدرتمند خود آفرید، خود، با شگفتی تمام، مردان و زنان را در کشاکش لحظه‌ها به نیروی تراوشگر روحی و روانی، به ویژه، بندگی‌های جنسی تجهیز کرد و با نوآوری تمام خلق نمود.
هرگز این روابط جنسی متعالی را سخیف و حیوانی صرف مپندار که دنیایی از اندیشه و شناخت را به همراه دارد.
بدان که آغوش گرم و اندام دلپذیر زن را وسیله‌ای برای دفع خواهش‌های نفسانی مرد قرار داد تا کرامت انسانی خود را با طمع ورزی بر دیگران به چالش نکشد! عشوه‌های گوارای آنان را چنان زیبنده و فریبنده کرد تا مردان را در حراست کانون خانوادگی خویش، محکم‌تر و استوارتر گرداند. شوریدگی را بر هر دوی آنان ارزانی داشت تا در سایه ی آن، از شررهای بیگانگان و رهزنان طریق معرفت و معنویت در امان مانند.
مرد را تکیه گاه و پناه زیباترین لحظه‌های زندگی زن قرار داد تا در این رهگذر، بر فردی واحد تکیه زند و قدر کوه استوار و عمود خیمه زندگی خود را بداند و زیبایی‌های روی و اندام خویش را، فقط، برای او هدیت کند. همه می‌دانیم که یگانه راه رسیدن به سر منزل مقصود، برای مردان و زنان، اتحاد و همبستگی معقول و مشروع است که حضرت ایزد منان، آن را به یکجا هبه کرده است…
پی‌نوشت‌ها
۱- کافی، ج۱، ص۵۲-
۲- بحارالأنوار، ج۷۷، ص۲-
۳- بحارالأنوار، ج۱۰۴، ص۱۳۲-
۴- همان، ج۵۹، ص۲۹۱-
۵- وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۱۵۴-
۶- مکارم الاخلاق، ص۲۰۳-
۷- روضه المتقین، ج۹، ص۳۸۸-
۸- وسایل الشیعه، ج۱۴، ح۲، ص۱۴- در وسائل، بابی مستقل است که می‌گوید: بر زن واجب است، در هر حال که شوهرش بخواهد، خود را در اختیار وی بگذارد.
۹- برداشت‌هایی از سیره ی امام، ج۱، ص۳۹-
۱۰- پا به پای آفتاب، ج۱، ص۹۶-
۱۱- مجله دیدار آشنا، خرداد ۷۳، ص۵۸-
۱۲- فریادگر شهادت، یادنامه شهید سید عبدالکریم هاشمی، ص۳۲۳؛ مجله پیام زن، سال۲، ش۲۳ و ش۹۱ سال ۸، ص۲۰۲-
۱۳- آیینه ازدواج و روابط همسران، ص۲۸۷؛ یادنامه علامه طباطبایی، ص۱۲۹-
۱۴- ماهنامه قرآنی آیات، ش۵، ص۳۸-
۱۵- سرای اهل صفا، ص۱۹۵-
۱۶- سرای اهل صفا، ص۲۶۹-
۱۷- روزنامه رسالت، علیرضا، ۸ دی ماه ۱۳۷۷-
۱۸- همان.
۱۹- مجله ی پیام زن، سال۹، ش۷، ۱/ ۷ /۱۳۷۹-
منبع: اکبری، محمود؛ (۱۳۳۴)، صمیمانه با عروس و داماد؛ قم: نورالزهراء، چاپ بیست و سوم،(۱۳۸۹)
