بایگانی برچسب برای: دعای مشلول

۵) «و لقد اتینا لقمان الحکمه ان اشکر الله و من یشکر فانما یشکر لنفسه و من کفر فان الله غنی حمید و اذ قال لقمان لابنه و هو یعظه یا بنی لا تشرک بالله ان الشرک لظلم عظیم و وصینا الانسان بوالدیه حملته امه وهناً علی وهن و فصاله فی عامین ان اشکر لی و لوالدیک الی المصیر و ان جاهداک علی ان تشرک بی‌ما لیس من اناب الی ثم الی مرجعکم فانبئکم بما کنتم تعلمون».(لقمان ۱۵-۱۲) و آدمی را درباره پدر و مادرش سفارش کردیم. مادرش به او حامله شد و هر روز ناتوان‌تر می‌شد و پس از دو سال از شیرش باز گرفت. و سفارش کردیم که مرا و پدر و مادرت را شکر گوی که سرانجام تو نزد من است. اگر آن دو به کوشش از تو بخواهد تا چیزی را که نمی‏‌دانی چیست با من شریک گردانی، اطاعتشان مکن. در دنیا با آنان به وجهی پسندیده زندگی کن و خود، راه کسانی را که به درگاه من باز می‌گردند. در پیش گیر، بازگشت همه شما به سوی من است و من از کارهایی که می‌‏کرده‏‌اید، آگاهتان می‏‌کنم. در آیه اول، نتیجه «شکر» و «کفران» نعمتها، به این صورت بیان شده که شکر نعمت، به سود خود انسان، و کفران هم به زبان خود او است.
خداوند از همگان بی‌نیاز است. اگر همه ممکنات شکر کنند، چیزی بر عظمتش افزوده نمی‏‌شود و اگر جمله موجودات کافر شوند. بر دامن کبریایی‌اش گردی ننشیند. «ل» در جمله «ان اشکرالله»، برای اختصاص و در «لنفسه» برای نفع است. بنابراین، سود شکرگزاری که همان دوام نعمت، و افزایش آن به اضافه ثواب آخرت است، به خود انسان بر می‌گردد؛ همان گونه که زیان کفران، فقط دامان خودش را می‏‌گیرد. تعبیر: «غنی حمید»، اشاره به این است که شکر گزار در برابر افراد عادی، یا چیزی به بخشنده نعمت می‏‌دهد یا اگر چیزی نمی‏‌دهد، با ستایش او مقامش را در انظار مردم بالا می‌برد. ولی درباره خداوند، هیچ یک از این دو، معنا ندارد.
او از همگان بی‏‌نیاز، و شایسته ستایش همه ستایشگران است. فرشتگان حمد او را می‏‌گویند، و تمام ذرات موجودات به تسبیح و حمد او مشغولند. اگر انسانی به زبان قال کفران کند، کمترین اثری ندارد؛ زیرا ذرات وجود خودش، به زبان حال مشغول حمد و ثنای اویند. شکر با «صیغه مضارع» نشانه تداوم و استمرار است، و کفر با «صیغه ماضی» که حتی بریک مرتبه است بیان شده است. این نکته، اشاره به این است که کفران حتی برای یک بار، ممکن است عواقب دردناکی بار آورد اما شکر لازم است که مستمر و مداوم باشد تا انسان مسیر تکامل خود را طی کند.
بعد از معرفی لقمان و مقام و حکمت او، به نخستین اندرز وی- که در عین حال مهمترین توصیه به فرزندش می‌باشد- اشاره شده است. حکمت لقمان ایجاب می‏‌کند که قبل از هر چیز، به سراغ توحید، اساسی‌ترین مسئله عقیدتی، برود؛ زیرا هر حرکت تخریبی و ضد الهی، همچون: دنیا پرستی، مقام پرستی و هوا پرستی، شاخه‏ای از شرک به شمار می‏‌روند. نکته قابل توجه این که لقمان حکیم، دلیل بر نفی شرک را این ذکر می‏‌کند که شرک، ظلم عظیم است؛ آن هم با تعبیری، که از چند جهت تاکید دارد. و چه ظلمی از این بالاتر، که هم درباره خدا انجام بگیرد و موجود بی‏‌ارزشی را همتای او قرار دهند، و هم درباره خویشتن انجام شود. و انسان از اوج عزت عبودیت پروردگار به قعر دره ذلت پرستش غیر او ساقط کند.
دو آیه بعد، در حقیقت جمله‏‌های معترض ه‏ای است که در لابه لای اندرزهای لقمان از سوی خداوند بیان شده است. البته معترضه، به معنای بی‏ارتباط نیست، بلکه به معنای سخنان الهی است که ارتباط روشنی با سخنان لقمان دارد. در این آیه، بحث از وجود، زحمات، خدمات و حقوق پدر و مادر، و قرار دادن شکر آنان در کنار شکر خداوند است. به علاوه، تاکیدی بر خالص بودن اندرزهای لقمان، به فرزندش نیز شمرده می‌شود، زیرا پدر و مادر با این علاقه وافر و خلوص نیت، ممکن نیست جز خیر و صلاح فرزند را در اندرزهایشان بازگو کنند. آنگاه، به زحمات بسیار مادر اشاره می‌شود. این مسئله از نظر علمی ثابت شده و تجزیه نیز نشان داده است، که مادران در هنگام بارداری گرفتار سستی می‌شوند؛ زیرا شیره جان و مغز استخوان را به پرورش جنین خود اختصاص می‏‌دهند، و از تمام مواد حیاتی وجود خود بهترینش را تقدیم او می‏‌کنند. به همین دلیل، مادران در دوران بارداری گرفتار کمبود انواع ویتامین‌ها می‌شوند که اگر جبران نشود، ناراحتی‌هایی را برای آنان به وجود می‏‌آورد.

این ویژگی، در دوران رضاع و شیر دادن نیز ادامه می‌یابد؛ چرا که شیر، شیره جان مادر است. لذا به دنبال آیه، آمده است که پایان نکته، اشاره شده است: «و الوالدات یرضعن اولادهن حولین کاملین»(بقره ۲۳۳) مادران فرزندانشان را دو سال تمام شیر دهند. البته، منظور دوران، کمتر از دوسال انجام شود. به هر حال، مادر در این ۲۳ ماه، دوران حمل و دوران شیر خوارگی، بزرگترین فداکاری راهم از نظر روحی و عاطفی، هم از نظر جسمی، و هم از جهت خدمات، درباره فرزندش انجام می‏‌دهد. جالب این که در آغاز توحید، پدر و مادر را ذکر می‏‌کند، ولی به هنگام بیان زحمت و خدمات، تکیه روی زحمات مادر است تا انسان متوجه ایثارگری‌ها و حق عظیم او شود.
سپس، به شکر خداوند و شکر پدر و مادر سفارش شده است. شکر خدا را باید کرد، زیرا خالق و منعم اصلی انسان، خداست که چنین پدر و مادر مهربانی را به ما داده است. و هم شکرگزار پدر و مادر باید بود، که به واسطه این فیض و عهده‏ دار انتقال نعمت‌های خداوند به انسان می‏باشند. و در پایان، آیه با لحنی که خالی از تهدید و عتاب نیست، می‌فرماید: «بازگشت همه شما، به سوی من است». اگر در اینجا کوتاهی کنید، در بارگاه الهی تمام این حقوق، زحمات و خدمات مو به مو بررسی و محاسبه می‌شود. بعضی از مفسران در اینجا به نکته‏ای توجه کرده اند که در قرآن مجید، تاکید بر رعایت حقوق پدر و مادر بارها آمده است. اما سفارش به فرزندان جز درباره نهی از کشتن فرزندان که یک عادت شوم و زشت استثنایی در عصر جاهلیت بود- کمتر دیده می‌شود.

این نکته به دلیل آن است که پدر و مادر به حکم عواطف نیرومندشان، کمتر ممکن است فرزندان را به دست فراموشی بسپارند. در حالی که بسیار دیده شده است که فرزندان، پدر و مادر را به ویژه به هنگام پیری و از کار افتادگی، فراموش می‌کنند: این دردناکترین حالت برای پدر و مادر، و بدترین ناشکری برای فرزندان محسوب می‌شود. از آنجا که توصیه نیکی درباره پدر و مادر ممکن است این توهم را برای بعضی ایجاد کند که حتی در مسئله عقاید، کفر و ایمان باید با آنان مماشات کرد، در آیه بعد تاکید می‏‌کند که هرگز نباید رابطه انسان با پدر و مادرش، مقدم بر رابطه او با خدا باشد. پس، هرگز نباید عواطف خویشاوندی، حاکم بر اعتقاد مکتبی انسان شود. تعبیر به «جاهداک»، اشاره به این است که پدر و مادر، گاه به گمان این که سعادت فرزندشان را می‌‏خواهند، تلاش و کوشش می‏‌کنند که او را به عقیده انحرافی بکشانند. وظیفه فرزندان این است که هرگز در برابر این فشارها تسلیم نشوند، استقلال فکری خود را حفظ کنند، و عقیده توحید را با هیچ معاوضه نکنند.

همچنین، جمله «ما لیس لک به علم». اشاره به این است که اگر فرضاً دلایل بطلان شرک را نادیده بگیریم، حداقل دلیلی بر اثبات آن نیست. از آنجا که ممکن است این فرمان این توهم را به وجود آورد که در برابر پدر و مادر مشرک باید شدت عمل داشت و بی‏‌حرمتی کرد، بلافاصله اضافه می‌کند که اطاعت نکردن از آنان در کفر و شرک، دلیل بر طرز شایسته‌‏ای رفتار کرد، ولی از نظر اعتقاد و برنامه‏‌های مذهبی تسلیم افکار و پیشنهادهایشان نشد. این رفتار، درست نقطه اصلی اعتدال، و راه پیامبران و مومنان راستین است. لذا، بعد می‏‌افزاید که مومنان باید راه کسانی را پیروی کنند، که به سوی خداوند باز می‌گردند؛ چرا که بازگشت همه به سوی خداوند است، و خداوند انسان را ازکارهایشان آگاه می‌سازد و طبق آن پاداش و کیفری می‏‌دهد. نفی و اثباتهای پی در پی، و امر و نهی ‏ها در آیات فوق، برای این است که مسلمانان در این گونه مسائل که در بدو نظر تضادی در میان انجام دادن دو وظیفه لازم تصور می‌شود خط اصلی را پیدا کنند و بدون کمترین افراط و تفریط، در مسیر صحیح قرار گیرند. این دقت و ظرافت قرآن در این ریزه‌کاری‌ها، از چهره‌های فصاحت و بلاغت عمیق آن است.

وصینا الانسان بوالدیه حسنا و ان جاهداک لتشرک بی‌ ما لیس لک به علم فلا تطعهما الی مرجعکم فانبئکم بما کنتم تعملون».(عنکبوت ۸)

و به آدمی سفارش کردیم که به پدر و مادر خود نیکی کند و اگر آن دو بکوشند که تو چیزی را که بدان آگاه نیستی شریک من قرار دهی، اطاعتشان مکن. بازگشت همه شما به سوی من است و شما را به کارهایی را می‏‌کرده‌اید، آگاه می‏‌کنم.

روایات مختلفی در شان نزول این آیه آمده، که چکیده آن این است که «بعضی از مردانی که در مکه بودند، ایمان و اسلام را پذیرفتند. هنگامی که مادرشان از این مسئله آگاه شدند، تصمیم گرفتند که غذا نخورند و آب ننوشند تا فرزندانشان از اسلام باز گردد. گر چه هیچ کدام از این کدام از این مادران به گفته خود وفا نکردند و اعتصاب غذا را شکستند. ولی این آیه نازل شد و خط روشنی در برخورد با پدر و مادر در زمینه ایمان و کفر به دست همگان داد یکی از مهمترین آزمایش‌های الهی، مسئله تضاد خط ایمان و تقوا با پیوندهای عاطفی و خویشاوندی است.
قرآن در این زمینه تکلیف مسلمانان را به روشنی بیان کرده است. در این بخش، آیات آمده در این زمینه، بررسی می‌شود:

۱) «و وصینا الانسان بوالدیه احساناً»(حقاف ۱۵) و انسان را سفارش کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند. اگر چه این حکم، یک حکم تشریعی است، ولی این مسئله پیش از آنکه یک لازم تشریعی باشد، به صورت یک قانون تکوینی درنهاد همه انسانها وجود دارد. تعبیر به «انسان» در اینجا جلب توجه می‌کند؛ زیرا این قانون مخصوص مومنان نیست، بلکه هر کس شایسته نام انسان است، باید همیشه به پدر و مادر حق شناس باشد. هر چند با این اعمال، هرگز نمی‏‌تواند دین خود را به آنان ادا کند. سپس، برای این که تصور نکند که پیوند عاطفی با پدر و مادر می‏‌تواند بر پیوند انسان با خدا و مسئله ایمان حاکم شود، با یک استثنای صریح تاکید می‏‌کند که اگر پدر و مادر تلاش و کوشش کنند که فرزندشان برای خدا شریکی قایل شود که به آن علم ندارد، از آنان نباید اطاعت کند.
تعبیر: «مالیس بک به علم» اشاره به منطقی نبودن شرک است. چون اگر واقعاً شرک صحیح بود، دلیلی بر آن وجود داشت. به تعبیر دیگر، جایی که انسان علم به چیزی نداشته باشد، باید از آن پیروی نکند؛ تا چه رسد به این که علم به بطلان آن داشته باشد. پیروی از چنین چیزی پیروی از جهل است. اصولاً، تقلید کورکورانه غلط است، حتی اگر درباره ایمان باشد؛ تا چه رسد به شرک و کفر. به این ترتیب، از اینجا یک اصل کلی استفاده می‌شود: « هیچ چیز نمی‏‌تواند بر ارتباط انسان با خدا حاکم شود؛ حتی پیوند با پدر و مادر، که نزدیکترین پیوندهای عاطفی است.
حدیث معروف امام علی(علیه السلام): «لا طاعه لمخلوق فی معصیه الخالق» اطاعت از مخلوق در عصیان خالق روا نیست. معیار روشنی را در این مسائل به دست می‏‌دهد. از این آیات و روایات نتیجه می‌شود که اسلام، برترین احترام را برای پدر و مادر قائل است. پس، در صورت مشرک بودن و دعوت به شرک- که منفورترین کارها در نظر اسلام است- باز حفظ احترام آنان در عین نپذیرفتن دعوت آنان به شرک، واجب شمرده می‌شود. در حدیثی از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است که شخصی خدمت ایشان آمد و عرض کرد: من به چه کسی نیکی کنم»؟ فرمودند: «به مادرت». دوباره آن شخص سئوال کرد: «بعد از او به چه کسی»؟ فرمودند: «به مادرت». بار سوم، آن شخص سئوال کردم: «بعد از او، به چه کسی»؟ باز فرمودند: «مادرت». و در چهارمین بار، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) توصیه پدر و مادر و دیگر بستگان را به ترتیب نزدیکی آنان، به ایشان فرمودند. در حدیث دیگری، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) توصیه پدر و دیگر بستگان را به ترتیب نزدیکی آنان، به ایشان فرمودند. در حدیث دیگری، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «الجنه تحت اقدام الامهات»(بهشت، زیر پای مادران است). یعنی فقط از طریق خضوع و همچون خاک راه بودن در برابر آنان، می‏‌توان به بهشت برین راه یافت.
۲) «و وصینا الانسان بوالدیه احساناً حملته امه کرهاً و وضعته کرهاً و حمله و فصاله ثلاثون شهراً حتی اذا بلغ اشده و بلغ اربعین سنه قال رب اوزعنی ان شکر نعمتک التی انعمت علی و علی والدی و ان اعمل صالحاً ترضاه و اصلح لی فی ذریتی انی تبت الیک و انی من المسلمین».(احقاف ۱۵) و آدمی را به نیکی کردن با پدر و مادر خود سفارش کردیم. مادرش بار او را به دشواری برداشت و به دشواری بر زمین نهاد. و مدت حمل تا از شیر باز گرفتنش، سی ماه است تا چون به سن جوانی رسد و به چهل سالگی در آید. گوید: ای پروردگار من! به من بیاموز تا شکر نعمتی که بر من و بر پدر و مادرم ارزانی داشته‌ای به جای آرم. کاری شایسته بکنم که تو از آن خشنود شوی و فرزندان مرا به صلاح آور. من به تو بازگشتم و از تسلیم شدگانم. این آیه، از نیکی و شکر به پدر و مادر که مقدمه‌ای برای شکر پروردگار است، شروع می‏‌کند.
«وصیت» و توصیه، به معنای مطلق سفارش است. و مفهوم آن، منحصر به سفارشهای مربوط به پس از مرگ نیست. لذا جمعی از مفسران آن را در این آیه، به معنای دستور و فرمان تفسیر کرده‌اند. سپس به دلیل لزوم حق‌شناسی از مادر، تاکید می‌شود که در طول ۳۰ ماه بارداری و شیردهی، وی بزرگترین ایثار و فداکاری را درباره فرزندش انجام می‏‌دهد. این که قرآن در اینجا فقط از ناراحتی‏‌های سخن می‌گوید، و سخنی از پدر در میان نیست، نه به خاطر اهمیت ندادن به پدر است؛ چرا که هم در بسیاری از این مشکلات شریک مادر است. اما چون سهم بیشتری دارد، بیشتر بر او تاکید شده است.

هنگامی که انسان به کمال قدرت نیروی جسمانی رسید و به مرز ۴۰ سالگی وارد شد، سه چیز را از خدا تقاضا می‏‌کند: شکر پدر و مادرش، انجام دادن کارهای خوب و تداوم در رستگاری‏‌اش در فرزندانش، این تعبیر، نشان می‏‌دهد که انسان با ایمان در چنین سن و سالی، هم از عمق و وسعت نعمت‌های خدا بر او، و هم از نعمت‌های که پدر و مادر به او کرده است، آگاه می‌شود؛ زیرا در این سن و سال، معمولاً خودش پدر یا مادر می‌شود و با درک زحمات طاقت فرسا و ایثارگرانه آن دو، بی‌اختیار به یادشان می‌افتد و به جایشان در پیشگاه خدا شکر می‌کند. تعبیر: «لی»(برای من)، ضمناً اشاره به این است که صلاح و نیکی فرزندان من در چنان باشد، که نتایجش عاید من نیز بشود.

تعبیر: «فی ذریتی»(فرزندان من)، به طور مطلق اشاره به تداوم صلاح و نیکوکاری در تمام دودمان است. جالب این که در دعای اول، پدر و مادر را و در دعای سوم، فرزندان را شریک می‏‌کند. ولی در دعای دوم، برای خود دعا می‏‌کند. انسان صالح این گونه است که اگر با یک چشم به خویشتن می‌نگرد، با چشم دیگر به افرادی که بر او حق دارند. نگاه می‏‌کند. پس از بررسی موضوع احترام به پدر و مادر از نگاه قرآن کریم و ارتباط آن با اطاعت از دستورهای خداوند، اکنون می‏‌توانیم این گونه جمع‏‌بندی کنیم که احترام به والدین، از دستورهای اکید دینی است.

درباره تعامل اطاعت از والدین با اطاعت از خدا، می‏‌توان گفت که ما ابتدا اطاعت از دستورهای خداوند را واجب می‌دانیم. سپس، خداوند دستور داده است که از پدر و مادر اطاعت کنیم، و به آنان احترام بگذاریم. پس، اطاعت از این دستور خداوند، احترام به والدین را به همراه می‌آورد. البته، اگر اطاعت از والدین موجب زیر پا نهادن دستورهای الهی شود، براساس نظر اسلام نباید از آنان اطاعت کرد، و دستور خداوند بر دستور والدین ارجحیت داده شده است. با این حال، در چنین مواردی، اسلام تاکید می‏‌کند که باید با نرمی و متانت با پدر و مادر برخورد کرد. و اسلام، اجازه پرخاش را حتی در زمانی که پدر و مادر بر خلاف دین دستور داده باشند، به فرزندان نداده است. نیکی به پدر و مادر چنان اهمیتی دارد که حتی پدر و مادری که از نظر عقیده دچار انحراف هستند و یا به فرزند خود ظلم کرده اند باید مورد احترام واقع شوند و فرزند به آنان نیکی کند.
مادر حق ویژه‌ای دارد و نیکی به او مقدم است. امام صادق(علیه السلام) فرمودند: شخصی نزد پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و پرسید: ای پیامبر! به چه کسی نیکی کنم؟ فرمودند: مادرت پرسید: سپس به چه کسی؟ فرمودند: به مادرت. باز پرسید: سپس به چه کسی؟ فرمودند: به مادرت، دوباره پرسید: سپس به چه کسی؟ فرمودند: به پدرت.

اسلام برای پدرانی که وظیفه ی خود را به درستی انجام می‌دهند، ارزش و احترم قائل است. این ارزش و احترام به حدی است که در آیات قرآن پس از انجام وظیفه، احترام به خدا و اطاعت از فرمانش از احترام به والدین یاد شده است. در اینجا چند نمونه از موارد ارزش و احترام پدر را ذکر می‌کنیم: اصل بر رعایت حکم پدر است و بدون اجازه ی او‏، جز در واجبات نمی‌توان گام برداشت. فرزند وظیفه دارد بال رحمت و عنایت خود را در زیر پای پدر و مادر بگستراند.
فرزند حق اهانت به پدر را ندارد، حتی گفتن اف. حرمت پدر چون حرمت خداست و نمی‌توان آبروی پدر را زیر سؤال برد و شخصیت او را خدشه‌دار کرد. حال این همه احترام برای پدری است که تمرین عظمت و لیاقت کرده باشد، عواملی که سبب بغض و نارسایی در رشد و حیات خود و کودک است از خود دور کند و برای صلاح و فساد فرزندش و جامعه بیندیشد.

● اهمیت نقش پدر

پدر در جنین، از دو لحاظ سهم دارد: وراثت، محیط. از نظر وراثت نیمی از کروموزوم‌های جنین از پدر و نیمی از مادر است. ممکن است پدر، بیماری داشته باشد و از طریق کروموزوم‌ها به کودک نیز منتقل می‌شود. رفتار پدر الگو و غرور او کارساز است. شیوه محبت یا خشونت، اتکای به نفس، قاطعیت پدر و… همه برای کودک درس و آموزنده می‌باشد. رابطه ی پدر با فرزند باید بر اساس انس و تفاهم باشد، براساس اندیشه و تدبر، تحسین و تشویق، بکارگیری شیوه الگویی مناسب و همت گذاشتن برای سازندگی و رشد و شخصیت او باشد. پدر از لحاظ محیط نیز نقش دارد. اگر پدر فردی پاک، شریف، مؤمن و متعبد باشد کودک از او تأثیر می‌پذیرد و اگر پدر آلوده باشد ناخواسته کودک نیز آلوده خواهد شد. طرز فکرها، فلسفه‌ها، ادبیات و هنر، اخلاق و رفتار و جرائم و انحرافات، مواضع سیاسی و اقتصادی همه در کودک مؤثر است و شخصیت کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد. طفل از زمان تولد تا حدود دو ماهگی شدیداً وابسته به مادر است و مادر را مرکز آرزوها و آمال خود می‌داند. به تدریج که کودک وارد دو ماهگی می‌شود، پدر وارد زندگی و ذهن و تصور او می‌شود. کودک این را در می‌یابد که پدر برای او پناهگاه است، معلم است، رهبر و قانونگذار است. تصور این که پدر از مادر کم اهمیت‌تر است از جهاتی درست است اما در مواردی نیز نقش پدر مهم تر از مادر می‌باشد. تجسم عالم شعور، مظهر عقل و دانش در خانواده در قبضه ی پدران است و طفل پدر را به این گونه می‌شناسد. کودک به تدریج که بزگتر می‌شود، تصوراتی از پدر را در ذهن خود پرورش داده و آنها را پر و بال می‌دهد.
از جمله تصوراتی که کودک از پدر خود دارد عبارتند از:
الف) چهره برجسته خانواده
ب) همانندی با پدر
ج) ضامن رفع نیازها
د) عامل تأمین امنیت
ه)مرکز دانایی و اندیشه.

الف) چهره برجسته خانواده: کودک در سن ۳-۲ سالگی پدر را بزرگترین شخصیت و عاقل ترین افراد می‌داند. اگر کسی علیه پدر چیزی بگوید، او از پدر خود دفاع می‌کند. کودک در خانه با پدر رفتاری رسمی دارد و بیشتر اوقات از کانال مادر با پدر ارتباط برقرار می‌کند.
ب) همانندی با پدر: از نظر روان شناسان، کودک ۶-۳ ساله مخصوصاً پسر بچه‌ها، پدر را الگوی خود قرار می‌دهند. پدر از نظر کودک، سمبل قدرت است؛ ضامن خانواده است و همه ی آرزوی کودک این است که مثل پدرش باشد.

ج) ضامن رفع نیازها: پدر از نظر کودک، ضامن رفع نیازهاست. هر چیزی را که اعضای خانواده احتیاج دارند، پدر تهیه می‌کند، کودک در سایه پدر، نیکو پرورش می‌یابد. هر چقدر سن کودک بیشتر شود، دید او نسبت به ضمانت پدر، بیشتر می‌شود به طوری که در سنین نوجوانی مادر را عامل مهر و محبت و پدر را عامل تأمین زندگی و انضباط می‌داند.

د) عامل تأمین امنیت: اگر خطری برای کودک پیش آید، به پدرش پناه می‌برد.

ه) مرکز دانایی و اندیشه: پدر نماینده ی دنیای خارج کودک است، مرکز دانایی و آگاهی است. کودک گمان دارد که پدرش در همه ی اصول و قواعد داناست. حتی کودکانی که نسبت به پدر دید منفی دارند باز هم درباره ی پدر تعصب دارند و عقل و فکر او را تحسین می‌کنند. جلب رضایت و خشنودی مادران از وظایف اساسی و مهم فرزندان است.

در حدیثی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است که فرمود: الجنه تحت اقدام الامهات، بهشت زیر پای مادران است. این حدیث شریف بیان می‌کند که اگر فرزندی رضایت مادرش را با اطاعت و احترام و سپاسگزاری جلب نکند، وارد بهشت نمی‌شود. اگر انسان تمام دستورهای دینی را انجام دهد، ولی به پدر و مادرش توهین کند، آنان را خشمگین سازد، بی‌احترامی و بی‌ادبی به آنها روا دارد، و به طور کلی کاری کند که پدر و مادر از وی ناراضی باشند در این صورت هیچ عملی از او در پیشگاه خداوند پذیرفته نمی‌شود. مردی به محضر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده و گفت: ای رسول خدا! در دنیا هیچ کار زشتی نیست که من انجام نداده باشم. آیا توبه من قبول می‌شود؟ پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: آیا هیچ کدام از پدر و مادرت زنده هستند. گفت: پدرم زنده است. فرمود: برو و به پدرت نیکی کن(که همین نیکی به پدر موجب پذیرفتن توبه تو خواهد بود). وقتی او رفت. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: ای کاش مادر این گناهکار زنده بود و به مادرش نیکی می‌کرد. زیرا نیکی به مادر، به قبولی توبه‌اش نزدیکتر بود یعنی نیکی به مادر زودتر موجب قبولی توبه در پیشگاه خدا می‌شود. امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: آن کسی که به بزرگترها احترام نگذارد و به کوچکترها محبت نکند، از ما نیست.

● مساله حق‌شناسی و حسن عهد

خصلت‏ حق‌شناسی و نیک نگه داشتن خاطرات شایسته گذشته، از ارزش‏های بسیار والا از دیدگاه عقل و فطرت بوده، و از اصول زیبایی‏‌ها و شکوه عظیم ‏انسانیت می‏‌باشد. انسان ارجمند، انسانی است که حق شناس، وفادار، هم‏دل، سپاسگزار و جبران کننده زحماتی که دیگران در مورد او نموده اند باشد چنین انسانی در پیشگاه خداوند، بسیار ارجمند است. و این یک موضوع قطعی است که نه تنها در اسلام، بلکه در میان همه ادیان و مکاتب آسمانی همین گونه است.

امام صادق(علیه السلام) فرمود: حضرت موسی(علیه السلام) مشغول مناجات و راز و نیاز با خدا بود، در این هنگام مردی ‏را در سایه عرش خدا دید، عرض کرد: «خدایا! این مرد کیست که او را در جایگاه ‏عظیم در سایه عرش خودت جای داده‏ ای؟» خداوند فرمود: «هذا کان بارابوالدیه….؛ این شخصی است که به پدر و مادرش نیکی کرده است». جالب این که در این آیه، سپاسگزاری از پدر و مادر، در کنار ستایش از خدا قرار گرفته و خداوند به صورت فرمان اعلام می‏‌کند که قطعا باید این قدردانی(با قلب و زبان و عمل) انجام گیرد. و در مورد دیگر خداوند این سپاسگزاری را چنین‏ تبیین نموده که درباره پدر و مادر چنین دعا کن: «رب ارحمهما کما ربیانی‏ صغیرا؛ خدایا همان گونه که پدر و مادرم مرا در کوچکی(با مهر و محبت) تربیت‏ کردند، به آن‏ها مهربانی کن». در این آیه به مساله مربی بودن مادر، و رنج‏ها و زحمت‏‌های او در مورد تربیت فرزند اشاره شده که بسیار طاقت فرسا است. یادآوری‏ این مساله حس حق‌شناسی انسان را تحریک می‏‌کند، و وجدان نهفته او را بیدار می‌سازد، که باید در این راستا از هر گونه غرور و غفلت پرهیز کند و به یاد دوران‏ کودکی و زحمت‏‌های سخت مادر بیفتد و با حق‏‌شناسی صحیح و همه جانبه خود، خشنودی‏ کامل مادر را تحصیل نماید.
امام سجاد(علیه السلام) در بیان حق‌شناسی انسان نسبت‏ به مادر چنین می‏‌فرماید: «حق مادر این است که بدانی تو را در جایی(رحم) نگه داشته و جا به جا نموده که هیچ کس دیگر را در آن جا نگه ندارد، از قلبش میوه‌ای به‏تر خورانده که هیچ کس به دیگری نخوراند. و تمام جسم و جان خویش را با شادمانی ‏و طیب نفس سپر جان ساخته و همه رنج‏‌ها و سختی‌ها را در دوران حمل برای حفظ جان‏ تو به جان خریده است، تا آن گاه که دست قدرت پروردگار، تو را از تنگنای رحم به‏ پهنه زمین آورده است، در این هنگام مادر خشنود بوده که خود گرسنه بماند و تو را سیر کند، خود برهنه باشد و تو را بپوشاند، خود تشنه بماند و تو را سیراب‏ نماید، خود در آفتاب باشد و تو را در سایه نهد، سختی‏‌ها را بپذیرد و تو را با ناز بپروراند، بیدار بماند و تو را به خواب نوشین کند، اندرون خود را ظرف وجود تو کرده، دامنش را آرامگاه، جانش را سپر بلای تو ساخته است، گرم و سرد جهان را به خاطر تو به جان خریده، بنابراین: «فتشکرها علی قدر ذلک، و لاتقدر علیه الا بعون الله و توفیقه؛ تو باید به همین اندازه از او سپاسگزاری و قدردانی کنی، ولی انجام چنین حق‌شناسی به قدری سنگین است که تو آن را جز به یاری و توفیق ‏الهی نمی‏‌توانی انجام دهی».

نظیر این مطلب در گفتار امام صادق(علیه السلام) آمده، آن جاکه به یکی از شیعیان به نام ابراهیم بن مهزم که با مادرش به نام «خالده‏» درشت گویی می‏‌کرد، فرمود: «یا ابا مهزم مالک و لخالده اغلظت فی کلامها البارحه، اما علمت ان بطنها منزل قد سکنته، و ان حجرها مهد قد غمزته، و ثدیها وعاء قدشربته؛ ای ابومهزم! چرا با مادرت خالده درشت گویی می‏کنی؟ چنان که شب گذشته با او با خشم و خشونت‏ سخن گفتی، آیا نمی‌دانی که رحم او منزل سکونت، و دامنش ‏گهواره نوازشگر تو بود، و سینه ‏اش ظرفی بود که از آن شیر نوشیدی».
کوتاه سخن‏ این که با صراحت‏ باید گفت هر قدر درباره عظمت مقام و حق مادر بگوییم کم‏ گفته‏ ایم، آیا با یک ظرف لیوان می‏‌توان آب دریا را برداشت؟ در یک مرحله مادر حق‏ حیات بر انسان دارد، بنابراین باید تا سر حد امکان حق او را شناخت و از او قدردانی و تجلیل کرد. برای این که باز با حق عظیم مادر و اوج مقام او ازدیدگاه اسلام بیش‏تر آشنا شویم، نظر شما را به چند روایت زیر جلب می‏‌کنم:
۱) مسلمانان مشغول طواف کعبه بودند، شخصی مادر سالخورده‌اش را بر دوش گرفته و او را در میان ازدحام جمعیت طواف می‌داد، او پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را در میان طواف‏ کنندگان دید، پس از طواف به آن حضرت عرض کرد: «آیا با این کار حق مادرم را ادا کردم؟» پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «نه، حتی این کار دشوار تو، نمی‏‌تواند یکی از ناله‌های او به هنگام وضع حمل را جبران کند».
۲) امام باقر(علیه السلام) فرمود: موسی بن ‏عمران(علیه السلام) در مناجات خود با خدا عرض کرد: «مرا سفارش و موعظه کن‏» خداوند سه ‏بار به او فرمود: «اوصیک بی؛ تو را به(رابطه و یاد) خودم سفارش می‏‌کنم». موسی(علیه السلام) عرض کرد: باز مرا موعظه کن، خداوند دو بار به او فرمود: «اوصیک ‏بامک؛ تو را به نیکی به مادرت سفارش می‏‌کنم‏» و یک بار فرمود: «تو را به نیکی‏ به پدرت سفارش می‏‌نمایم». بعضی از دانشمندان از این عبارت چنین استفاده ‏کرده اند که اگر نیکی به پدر و مادر را سه بخش کنیم، دو بخش آن از آن مادر است.
۳) در سیره پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده: آن بزرگوار، سال‏ها بعد از وفات حضرت خدیجه(سلام الله علیها) به عنوان حق‌شناسی از او، به‏ دوستان او محبت می‏‌کرد. روزی پیرزنی را فوق‌العاده مورد عطوفت قرار داد و به ‏او احسان مضاعف نمود، عایشه از علت آن همه عنایت مخصوص پرسید، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در پاسخ فرمود: «ان حسن العهد من الایمان؛ همانا نیکو نگه داشتن سابقه و وفاداری‏ به خاطرات گذشته، از نشانه‏‌های ایمان است».

۴) حلیمه سعدیه که چند ماهی به ‏پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در دوران شیرخوارگی شیر داده بود و به عنوان مادر رضاعی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) محسوب می‏‌شد، پس از گذشت ‏سال‏ها بر اثر قحطی و گرسنگی به مکه آمد و تقاضای کمک‏ نمود، پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به پاس حق‌شناسی و احترام به مادر رضاعی خود، از اموال‏ حضرت خدیجه(سلام الله علیها) با کسب رضایت او چهل شتر و گوسفند به حلیمه سعدیه داد و او را با خشنودی بدرقه کرد. نظیر این مطلب در مورد بانویی به نام «ثویبه‏» نقل شده که او در دوران‏ شیرخوارگی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) چند روزی به آن حضرت شیر داد، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) وقتی که به مقام‏ نبوت رسید، به خاطر محبت‏‌های «ثویبه‏» در دوران شیرخوارگی، به او احسان می‏‌کرد، در مدینه برای او که در مکه می‌زیست، لباس و هدایای دیگر می‏‌فرستاد. «ثویبه‏» در سال هفتم هجرت از دنیا رفت، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) از وفات او غمگین شد، آن بزرگوار از آن پس به یاد محبت‏‌های «ثویبه‏» به خویشان او محبت و نیکی می‌کرد، و برای آن‏ها نان و غذا می‌فرستاد، و به این ترتیب از زحمت‏‌های اندک گذشته او حق ‏شناسی و قدردانی می‏‌نمود». این همان شیوه‌ای است که قرآن به آن دستور داده و می‏‌فرماید: «هل جزاء الاحسان الا الاحسان؛ آیا پاداش نیکی، جز نیکی است؟».

نتیجه این که: حقیقت این است که هیچ کس بعد از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم(علیهم السلام) مانند مادر برگردن انسان حق ندارد، و انسان باید کمال حق‌شناسی و قدردانی را نسبت‏ به مادر داشته باشد. بنابراین، یکی از مسوولیت‌های سنگین و مهم آن است که انسان با عناوین مختلف و شیوه ‏های گوناگون از مادر تجلیل و احترام کند و خشنودی او را به دست آورد، تاشاید یکی از هزار زحمت‏ خالصانه او را جبران کرده باشد. امامان معصوم(علیهم السلام) به‏ قدری نسبت ‏به رعایت احترام به مادر حساس بودند که روایت‏ شده از امام سجاد(علیه السلام) سوال شد: «با این که تو از نیکوکارترین انسان‏‌ها هستی، چرا با مادرت در یک ‏کاسه غذا نمی‌خوری؟ با توجه به این که مادرت دوست دارد با تو در یک کاسه غذا بخورد؟».
آن حضرت در پاسخ فرمود: «اکره ان تستبق یدی الی ما سبقت الیه عینها فاکون عاقا لها؛ از این رو دوست‏ ندارم دستم به لقمه‌ای پیشی گیرد، که چشم مادرم به دیدن آن پیشی گرفته است، آن گاه عاق مادرم گردم(یعنی نسبت‏ به مادر بی‏‌مهر شوم).

● آثار نیکی و بدی به مادر

یکی از اموری که در رابطه با مادر، از امور قطعی است و تجربه نیز آن را تایید می‌کند، آثار وضعی رفتار با مادر است، که اگر نیک باشد، آثار وضعی و پاداش بسیار نیک خواهد داشت، و اگر بد باشد دارای کیفر سخت و ناهنجار خواهد شد، به همین‏ اساس، باید توجه داشت که منظور از احترام به مادر احترام ظاهری و خشک و خالی‏ نیست، بلکه علاوه بر آن باید به او احسان نمود و از هر گونه آزار رسانی به او پرهیز کرد.

ما وقتی که آیات قرآن را در رابطه با پدر و مادر مورد بررسی قرار می‏‌دهیم، می‌بینیم در سیزده مورد از احترام به پدر و مادر سخن به میان آمده که ‏شش مورد آن با تعبیر «حسن و احسان‏» به آن‏ها عنوان شده است. و در مورد نیازردن آن‏ها خداوند از کم‏ترین اظهار ناراحتی به پدر و مادر نهی فرموده و با صراحت می‏‌فرماید: «و لاتقل لهما اف؛ به آن‏ها اف نگو». امام صادق(علیه السلام) در شرح این‏ آیه فرمود: «اگر چیزی کم‏تر از اف(برای اظهار ناراحتی) وجود داشت، خدا از آن ‏نهی می‏‌کرد». پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «اثنان یعجلهما الله فی الدنیا: البغی و عقوق‏ الوالدین؛ دو کار است که خداوند در همین دنیا کیفر آن را به صاحبش می‏‌رساند(و مجازات زودرس دارد)، ۱-ظلم و تجاوز ۲-آزردن پدر و مادر».

نیز آن حضرت‏ فرمود: «فوالذی بعثنی بالحق لانسها بک لیله خیر من جهاد سنه فی سبیل الله؛ سوگند به خداوندی که مرا به پیامبری برانگیخت، انس یک شب مادر با تو از یک سال‏ جهاد در راه خدا بهتر است». کوتاه سخن آن که: پاداش و کیفر نیکی و بدی به‏ پدر و مادر در دنیا و آخرت از امور قطعی است، و از آیات قرآن و روایات بسیار که از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان معصوم(علیهم السلام) نقل شده، این مطلب به قدری روشن است که از بدیهیات به شمار می‏‌آید.
آخرین سخن در این باره این که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «ایاکم و عقوق الوالدین، فان‏ریح الجنه توجد من مسیره الف عام و لایجدها عاق؛ بترسید و بپرهیزید از این که‏ عاق پدر و مادر و مورد خشم آن‏ها قرار گیرید، زیرا بوی بهشت از هزار سال راه به‏ مشام می‏رسد، ولی این بوی خوش به مشام چنین کسی نمی‌رسد». نیز فرمود: «یقال‏ للعاق اعمل ما شئت فانی لااغفر لک و یقال للبار اعمل ما شئت فانی ساغفر لک؛ ازسوی خداوند به کسی که نسبت ‏به پدر و مادر نامهربان است گفته می‌شود، هرکار نیک‏ان جام می‏‌دهی بده، ولی به خاطر بی‏‌مهری به پدر و مادرت، تو را نمی‌آمرزم، ولی به‏ نیکی کننده به پدر و مادر گفته می‌شود، هر کار می‏‌کنی انجام بده، ولی من به زودی‏ تو را می‏‌بخشم».
پاداش نظر مهر انگیز به پدر و مادر به قدری عظیم است که‏ پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در سخنی فرمود: «ما من ولد بار ینظر الی والدیه نظر رحمه الا کان له بکل نظره حجه مبروره؛ هر فرزند نیکوکاری که با نظر مهرانگیز به پدرومادرش می‏‌نگرد، خداوند برای هر نگاه او پاداش یک حج‏ شایسته به او خواهد داد». حاضران از آن حضرت پرسیدند: «گرچه فرزند در یک روز صدبار این گونه به پدر و مادرش بنگرد آن همه پاداش را دارد؟» پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در پاسخ فرمود: «نعم الله ‏اکبر و اطیب؛ آری خداوند بزرگ‏تر و پاک‏تر است».

پایان بخش این قسمت از کلام را حدیث قدسی قرار می‌دهیم که نکته تکان دهنده‌ای را در بردارد. خداوند متعال در این کلام وحیانی، خطاب به پیامبرش چنین می‌فرمایند: «به عزّت و جلالم سوگند که اگر عاق والدین عبادت جمیع پیغمبران را بکند از او قبول نمی‌کنم و اوّل چیزی که در لوح محفوظ نوشته شد این بود که منم خدایی که به جز من خدایی نیست. هر که پدر و مادر از او راضی باشد، من نیز از او راضی هستم و هر که پدر و مادر از او خشمناک باشد، من نیز از او خشمناکم»(۱).

۱) از پیامبر اکرم(صلی ‌الله‌ علیه‌ و‌ آله و سلم) نقل شد که حضرت موسی‌بن‌عمران به پروردگار عرض کرد که: آن دوست من که شهید شد حالش چگونه است؟ خطاب رسید او در جهنم است. عرض کرد: پروردگارا مگر شهید را وعده بهشت نداده‌ای؟ فرمود: چرا ولی او اصرار داشت به آزردن پدر و مادر و من عمل کسی را که بر پدر و مادر ستم روا دارد، قبول نمی‌کنم.

۲) در داستانی دیگر آمده است: اویس کار می‌کرد و از اجرت آن، مخارج مادر خود را می‌داد. یک روز از مادر اجازه خواست که برای دیدن و ملاقات با رسول‌الله(صلی ‌الله‌ علیه‌ و‌ آله و سلم) به مدینه برود. مادرش گفت: اجازه می‌دهد به شرط آن که بیش از نصف روز در مدینه توقف نکنی. اویس حرکت کرد وقتی به خانه پیامبر رسید اتفاقاً آن گرامی تشریف نداشتند ناچار اویس بعد از یکی دو ساعت توقف، پیامبر را ندیده مراجعت کرد. رسول‌الله‌(صلی ‌الله‌ علیه‌ و‌ آله و سلم) به خانه آمدند پرسیدند: این نور کیست که در این خانه تابیده؟ گفتند: شتربانی که اویس نام داشت به اینجا آمد و بازگشت. فرمود: آری اویس در خانه‌ی ما این نور را به هدیه گذاشت و رفت. پیامبر اکرم(صلی ‌الله‌ علیه‌ و‌ آله و سلم) درباره‌اش فرمود: «یفوح روائح الجنه من رقبل القرآن و اشوقاه الیک یا اویس القرآن». نسیم بهشت از جانب یمن و قرن می‌وزد چه بسیار مشتاقم به دیدارت ای اویس قرنی.

۳) روزی امام علی(علیه‌السلام) با امام حسین(علیه‌السلام) به طواف خانه‌ی خدا رفته بودند صدای ناله‌ای را شنیدند که فردی در درگاه خدا از گناهان گذشته‌ی خود در حال توبه کردن بود. علی(علیه‌السلام) جوانی زیبا و خوش اندام با لباسهای گرانبها را مشاهده کرد. از او پرسید ناله و سوز و گدازت برای چیست؟ گفت: نافرمانی و نفرین پدرم اساس زندگیم را از هم گسست و سلامتی را از من ربود. مرد گفت: پدر پیرم خیلی مهربان بود ولی من به کارهای زشت و بیهوده می‌گذشت و هر چه او مرا نصیحت می‌نمود نمی‌پذیرفتم و گاهی او را آزار و اذیت می‌کردم و دشنام می‌دادم. روزی من به سراغ صندوق رفتم تا پولی که پدرم دارد بردارم، او جلوگیری کرد، من دستش را فشردم و او را بر زمین انداختم، خواست از جا برخیزد ولی از شدت کوفتگی و درد، یارای حرکت نداشت. او گفت: من به خانه‌ی خدا می‌روم و تو را نفرین می‌کنم. پدرم چند روز روزه گرفت و نمازها خواند پس از آن به خانه‌ی خدا سفر کرد، من مشاهده کردم پدرم پرده‌ی کعبه را گرفته است و با آهی سوزان مرا نفرین کرد. به خدا قسم هنوز نفرینش تمام نشده بود که بیچاره شدم و تندرستی از من سلب شد. در این موقع پیراهن خود را بالا زد، دیدم یک طرف بدنش خشک شده و حسی و حرکتی ندارد. بعد از این پیشامد پشیمان شدم و نزد او رفته و عذرخواهی کردم. اما او نپذیرفت. سه سال از او پوزش می‌طلبیدم اما او رد می‌کرد. سال سوم ایام حج که فرا رسید. گفتم: پدر جان! برو همان جایی که مرا نفرین کردی دعا کن. شاید خدا بر برکت دعای تو سلامتی را بر من بازگرداند. قبول کرد؛ وقتی بر وادی اراک رسیدیم شب تاریکی بود ناگاه مرغی از کنار جاده پرواز کرد و بر اثر بال و تیرزدن او شتر پدرم رمید. و او بر زمین افتاد پدرم میان دو سنگ قرار گرفت و فوت کرد او را همانجا دفن کردم و من هنوز گرفتار نفرین اویم. امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) دعایی از پیامبر(صلی ‌الله‌ علیه‌ و‌ آله و سلم) به من تعلیم داد که بیچارگی، اندوه، در دو مرض فقر و تنگدستی از او برطرف می‌گردد و گناهانش آمرزیده می‌شود. این دعا همان «دعای مشلول» معروف است که محدت قمی در مفاتیح الجنان آورده است.

● ارزش پدر و مادر در ادیان قبل از اسلام

حضرت ابراهیم(علیه السلام) پدر و مادر خویش را دعا می‌کند«ربنا اغفر لی و لوالدی و للمؤمنین یوم یقوم الحساب»؛ پروردگارا! مرا بیامرز و پدر و مادرم را و مؤمنان را نیز(بیامرز) در روزی که مردم برای حسلب به پا می‌خیزند.

▪ ارزش پدر و مادر در آئین یهود

وَ إِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ لاَ تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللّهَ وَ بِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَ ذِی الْقُرْبَی وَ الْیَتَامَی وَ الْمَسَاکِینِ وَ قُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا وَ أَقِیمُواْ الصَّلاَهَ وَ آتُواْ الزَّکَاهَ ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ إِلاَّ قَلِیلًا مِّنکُمْ وَ أَنتُم مِّعْرِضُونَ(بقره آیه)۸۳؛ چون از فرزندان اسرائیل پیمان محکم گرفتیم که جز خدا را نپرستید و به پدر و مادر و خویشان و یتیمان و مستمندان احسان کنید و با مردم [به زبان] خوش سخن بگویید و نماز را به پا دارید و زکات را بدهید آنگاه جز اندکی از شما [همگی] به حالت اعراض روی برتافتید.

▪ اثر نیکی کردن به پدر و مادر در بنی اسرائیل

خداوند در قرآن مجید، داستان گاو بنی اسرائیل را بیان نموده است و البته منظور از این حکایت فقط زنده شدن جوان بنی اسرائیل نبوده است. بلکه می‌خواسته بندگان خود را متوجه این معنی بنماید که خدمت به پدر موجب استفاده و فایده دنیوی هم می‌گردد. در آیه‌ای که در پیش خواهد آمد در مورد جوانی از بنی اسرائیل که به پدر و مادر خود نیکی کرده است و مهربانی نموده و خیری رسانیده است. البته این آیه شریفه در امتداد داستان گاو بنی اسرائیل است که به این شرح آمده است. وَ إِذْ قَالَ مُوسَی لِقَوْمِهِ إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تَذْبَحُواْ بَقَرَهً قَالُواْ أَتَتَّخِذُنَا هُزُوًا قَالَ أَعُوذُ بِاللّهِ أَنْ أَکُونَ مِنَ الْجَاهِلِینَ ۶۷؛ و هنگامی که موسی به قوم خود گفت ‏خدا به شما فرمان می‏‌دهد که ماده گاوی را سر ببرید گفتند آیا ما را به ریشخند می‏‌گیری. گفت پناه می‏‌برم به خدا که [مبادا] از جاهلان باشم(۶۷) خداوند در قرآن از حضرت یحیی(علیه السلام) به خوبی نسبت به پدر و مادر یاد می‌کند در سوریه مریم آیات ۱۲تا ۱۴ می‌فرماید: یَا یَحْیَی خُذِ الْکِتَابَ بِقُوَّهٍ وَ آتَیْنَاهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا ۱۲؛ ای یحیی! کتاب [خدا] را به جد و جهد بگیر و از کودکی به او نبوت دادیم وَنَانًا مِّن لَّدُنَّا وَ زَکَاهً وَ کَانَ تَقِیًّا ۱۳؛ و [نیز] از جانب خود مهربانی و پاکی [به او دادیم] و تقواپیشه بود(۱۳) وَ بَرًّا بِوَالِدَیْهِ وَ لَمْ یَکُن جَبَّارًا عَصِیًّا؛ و با پدر و مادر خود نیک ‏رفتار بود و زورگویی نافرمان نبود(۱۴) و اما راجع به عصیان آیات زیادی در قرآن مجید است که به آنها وعده عذاب را داده است و ما فقط به یک آیه اشاره می‌کنیم: وَ مَن یَعْصِ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَتَعَدَّ حُدُودَهُ یُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِیهَا وَ لَهُ عَذَابٌ مُّهِینٌ؛ و هر کس از خدا و پیامبر او نافرمانی کند و از حدود مقرر او تجاوز نماید وی را در آتشی درآورد که همواره در آن خواهد بود و برای او عذابی خفت‌آور است(۱۴)

و دامن سخن را با شعری بسیار زیبا در مورد مادر از ایرج میرزا به پایان می‌بریم:

داد معشوقه‌ به‌ عاشق‌ پیغام‌ که‌ کند مادر تو با من‌ جنگ‌
هر کجا بیندم‌ از دور کند چهره‌ پرچین‌ و جبین‌ پر آژنگ‌
با نگاه‌ غضب‌ آلود زند بر دل‌ نازک‌ من‌ تیری‌ خدنگ‌
مادر سنگدلت‌ تا زنده‌ است‌ شهد در کام‌ من‌ و تست‌ شرنگ‌
نشوم‌ یکدل‌ و یکرنگ‌ ترا تا نسازی‌ دل‌ او از خون‌ رنگ‌
گر تو خواهی‌ به‌ وصالم‌ برسی‌ باید این‌ ساعت‌ بی‌ خوف‌ و درنگ‌
روی‌ و سینه‌ تنگش‌ بدری‌ دل‌ برون‌ آری‌ از آن‌ سینه‌ تنگ‌
گرم‌ و خونین‌ به‌ منش‌ باز آری‌ تا برد زاینه‌ قلبم‌ زنگ‌
عاشق‌ بی‌ خرد ناهنجار نه‌ بل‌ آن‌ فاسق‌ بی‌ عصمت‌ و ننگ‌
حرمت‌ مادری‌ از یاد ببرد خیره‌ از باده‌ و دیوانه‌ زبنگ‌
رفت‌ و مادر را افکند به‌ خاک‌ سینه‌ بدرید و دل‌ آورد به‌ چنگ‌
قصد سرمنزل‌ معشوق‌ نمود دل‌ مادر به‌ کفش‌ چون‌ نارنگ‌
از قضا خورد دم‌ در به‌ زمین‌ و اندکی‌ سوده‌ شد او را آرنگ‌
وان‌ دل‌ گرم‌ که‌ جان‌ داشت‌ هنوز اوفتاد از کف‌ آن‌ بی‌ فرهنگ‌
از زمین‌ باز چو برخاست‌ نمود پی‌ برداشتن‌ آن‌ آهنگ‌
دید کز آن‌ دل‌ آغشته‌ به‌ خون‌ آید آهسته‌ برون‌ این‌ آهنگ‌:
آه‌ دست‌ پسرم‌ یافت‌ خراش‌ آه‌ پای‌ پسرم‌ خورد به‌ سنگ‌

منابع
۱-طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، تهران، کانون انتشارات محمدی، ۱۳۵۸.
۲-مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، قم، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۰.
۳-فیض کاشانی؛ المحجه البیضاء، ج ۳، ص ۴۳۴.
۴-ارزش پدر و مادر؛ سید اسماعیل گوهری

نویسنده: علی معروفی

منبع: آفتاب