اخلاق معاشرت (1)
هر مؤمنى كه برادر مؤمنش را در بيمارى اش عيادت كند، اگر صبح باشد هفتاد هزار ملك او را تشييع (بدرقه و همراهى) كنند و چون نزد او بنشيند رحمت [خدا] او را فرا گيرد و تا شب براى او استغفار كنند، و اگر شب باشد همين اجر تا صبح براى او خواهد بود .
عيادت مريض
اسلام دينى است اجتماعى كه افراد بشر را به اجتماعى زيستن فرا مى خواند .
اين امر در برنامه ها و معارف آن به خوبى آشكار است .
يكى از دستورات مهم اسلام درباره كيفيت و چگونگى عيادت از مريض يا افرادى است كه به هر نحو سلامتى خود را از دست داده اند;
چه افرادى كه كسالتى جزئى دارند و چه كسانى كه دچار معلوليت و مجروحيت و جانبازى هستند .
آنكه بيمار مى شود چشم به راه است تا دوستان و بستگان از او ديدار كرده، احوال او را جويا شوند; چرا كه مريض از تفقد آنان خوشحال مى شود .
از نظر اسلام عيادت از بيمار جزء حقوقى است كه برادران و خواهران دينى موظف اند نسبت به همديگر مراعات كنند .
در روايتى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل شده است كه حضرت فرمودند: «من حق المسلم على المسلم اذا لقيه ان يسلم عليه واذا مرض ان يعوده واذا مات ان يشيع جنازته;
(1) از حقوق هر مسلمان بر مسلمان ديگر اين است كه هرگاه با او ديدار كند، بر او سلام كند و هرگاه مريض شود از او عيادت نمايد و هرگاه از دنيا رفت، در تشييع جنازهاش شركت كند .»
يكى از اصحاب امام صادق عليه السلام به نام «معلى بن خنيس» مى گويد: از حضرت سؤال كردم كه حق مسلمان بر گردن مسلمان چيست؟
فرمود: هر مسلمان بر گردن برادر مسلمان خود هفتحق واجب دارد كه همه آنها بر او واجب است و اگر چيزى از آن حقوق را تضييع نمايد، از ولايت و بندگى خدا خارج مى شود و خداوند از بندگى او بهرهاى ندارد (بندگى خدا را نكرده است) .
گفتم: فدايتشوم! آن هفتحق كدامند؟ فرمود: اى معلى! من نگران توام; مى ترسم كه اگر بگويم، آنها را مراعات نكنى و آنها را تباه سازى و نگه ندارى و آنها را بدانى و به آنها عمل نكنى .
گفتم: لاقوة الا بالله .
فرمود: «… والحق السابع ان تبر قسمه وتجيب دعوته وتعود مريضه وتشهد جنازته واذا علمت ان له حاجة تبادره الى قضائها … ;
(2) … و حق هفتم آن است كه سوگندش را قبول كنى و دعوتش را بپذيرى، از بيمارش عيادت كنى و در تشييع جنازهاش شركت كنى و اگر مى دانى كه حاجتى دارد، براى برآوردن آن تلاش كنى …»
ثواب عيادت بيمار
اسلام پس از آنكه عيادت از مريض را از حقوق واجب مسلمانان نسبت به يكديگر شمرده و آن را وظيفه الهى – انسانى دانسته، جهت ايجاد انگيزه و تشويق مؤمنين به اين كار، با بيان پاداشهاى اخروى، عيادت كنندگان را به اين فريضه مهم فرا مى خواند .
امام صادق عليه السلام درباره ثواب عيادت از مريض مى فرمايد: «ايما مؤمن عاد اخاه فى مرضه فان كان حين يصبح شيعه سبعون الف ملك فاذا قعد عنده غمرته الرحمة واستغفروا له حتى يمسى وان كان مساء كان له مثل ذلك حتى يصبح;
(3) هر مؤمنى كه برادر مؤمنش را در بيمارىاش عيادت كند، اگر صبح باشد هفتاد هزار ملك او را تشييع (بدرقه و همراهى) كنند و چون نزد او بنشيند رحمت [خدا] او را فرا گيرد و تا شب براى او استغفار كنند، و اگر شب باشد همين اجر تا صبح براى او خواهد بود .»
در روايتى از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل شده كه حضرت فرمودند: «اذا عاد الرجل اخاه المسلم مشى فى خرافة الجنة حتى يجلس فاذا جلس غمرته الرحمة فان كان غدوة صلى عليه سبعون الف ملك حتى يصبح; (4)
هنگامى كه انسان به عيادت برادر مسلمان خود مى رود، در ميان ميوه هاى چيده نشده بهشتى راه مى رود تا آنگاه كه [نزد بيمار] بنشيند، و هنگامى كه نشست، رحمت [خدا] او را فرا مى گيرد .
اگر صبح باشد تا صبح ديگر هفتاد هزار فرشته بر او درود مى فرستند .»
آداب عيادت
1 . هديه بردن
يكى از توصيه هاى ائمه معصومين عليهم السلام جهت عيادت، همراه داشتن هديه است;
اما نبايد براى بردن و دادن هديه، عوض و جايگزينى باز كرد;
چرا كه دنبال عوض و معوض بودن و گلايه از آن، نشانه كم ظرفيتى است .
توصيه على عليه السلام در اين خصوص اين است كه «عد من لا يعودك واهد الى من لا يهدى اليك;
(5) به عيادت كسى برو كه از تو عيادت نمى كند و براى كسى هديه ببر كه براى تو هديه نمى آورد .»
يكى از غلامان امام صادق عليه السلام مى گويد: يكى از آشنايان بيمار شد، جمعى از دوستان به ملاقات او مى رفتيم كه در راه به امام صادق عليه السلام برخورديم .
حضرت فرمودند: كجا مى رويد؟ گفتيم: براى عيادت فلانى مى رويم .
فرمودند: بايستيد .
ما نيز ايستاديم .
پرسيدند: «مع احدكم تفاحة او سفرجلة او اترجة او لعقة من طيب او قطعة من عود بخور؟ فقلنا: ما معنا شى من هذا، فقال: اما تعلمون ان المريض يستريح الى كل ما ادخل به عليه;
آيا براى مريض هديهاى از قبيل سيب، به، گلابى، عطر يا قطعهاى از عود با خود مى بريد؟ عرض كرديم: چيزى از اينها همراه نداريم .
حضرت فرمودند: مگر نمى دانيد مريض با چيزى كه برايش برده مى شود، آرامش خاطر پيدا مى كند؟ (6) »
2 . كوتاهى زمان عيادت
دستور قرآن حكيم و عترت طاهرين عليهم السلام به ما اين است كه وقتى به عيادت بيمار رفتيد، زياد ننشينيد و زود برخيزيد;
چرا كه اولا او خسته است و رنج مى برد، ثانيا به خاطر مراعات حال عيادت كننده ها، على رغم ميل باطنى، خود را به زحمت مى اندازد .
به اين خاطر، بهترين عيادت كوتاهترين آن است . (7)
در روايات براى كسى كه در عيادت از مريض به كمترين زمان بسنده كند، وعده اجر و پاداش داده شده; چنان كه از على عليه السلام رسيده كه فرمودند:
«ان من اعظم العواد اجرا عندالله عزوجل لمن اذا عاد اخاه خفف الجلوس الا ان يكون المريض يحب ذلك ويريده; (8)
از عيادت كنندگان، كسى بيشترين پاداش را از خداوند مى برد كه هرگاه به عيادت برادر خود مى رود، نشستن را كوتاه كند، مگر آنكه خود بيمار دوست داشته باشد و از او بخواهد .»
همچنين حضرت صادق عليه السلام فرمودند: «اعظمكم اجرا فى العيادة اخفكم الجلوس ;
(9) از عيادت كنندگان آن كسى از شما پاداش بيشترى دارد كه كمتر بنشيند .»
3 . دلدارى دادن بيمار
از برترين شيوه هاى درمانى خصوصا در مورد امراض روانى اين است كه به بيمار دلدارى و قوت قلب داده شود .
استفاده از روش تلقين در بهبود بيماريها داراى جايگاه ويژهاى است .
ضرورى است عيادت كنندگان به اين مطلب توجه كرده، توصيه رسول گرامى را مراعات نمايند كه فرمود: «اذا دخلتم على المريض فنفسوا له فى الاجل فان ذلك لايرد شيئا وهو يطيب النفس; (10)
هرگاه بر بيمار وارد شديد، اندوه او را نسبتبه زمان مرگ برطرف سازيد [و او را به آينده اميدوار كنيد.
اين كار گر چه چيزى را برنمى گرداند و مقدرات را تغيير نمى دهد، اما موجب آرامش روح مى گردد .»
4 . پرسش از حال بيمار
يكى ديگر از آداب عيادت بيمار پرسش از حال و احوال مريض است و اينكه عيادت كننده دقايقى را از وضع جسمانى و مريضى او پرسش كند .
رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله همه عيادت را در اين مى دانند كه ديدار كننده از حال و وضع بيمار پرسش كند و جوياى احوال او باشد:
«تمام عيادة المريض ان يضع احدكم يده عليه ويساله كيف هو، كيف اصبحت وكيف امسيت وتمام تحيتكم المصافحة; (11)
همه عيادت بيمار به اين است كه يكى از شما دستخودش را بر او بگذارد و از او بپرسد كه حال او چگونه است; چگونه صبح كردى و چگونه روزت را گذراندى؟ و تحيت كامل شما دست دادن است .»
5 . دعا براى بيمار
از توصيه هاى معصومين عليهم السلام در خصوص آداب عيادت اين است كه براى مريض دعا كنيد و از خداوند سلامتى و عافيت او را درخواست نماييد .
همچنين از او بخواهيد براى شما دعا كند كه دعاى مريض مستجاب است . (12)
رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمودند: «عودوا المرضى … وتدعوا للمريض فتقولوا اللهم الشفه بشفائك وداوه بدوائك وعافه من بلائك;
(13) بيماران را عيادت كنيد … و براى مريض دعا كنيد و بگوييد: خدايا! او را به شفاى خودت شفا عطا كن و با دواى خودت مداوا كن و از بلاى خود سلامت بخش .»
سيره خود حضرت بر اين بوده كه هنگام عيادت مريض، براى بيمار طلب عافيت مى كرد .
نقل شده وقتى به عيادت سلمان فارسى آمدند و خواستند از بالين سلمان برخيزند، فرمودند: «يا سلمان! كشف الله ضرك وغفر ذنبك وحفظك فى دينك وبدنك الى منتهى اجلك;
(14) اى سلمان! خداوند رنج تو را برطرف سازد و گناهت را ببخشد و دين و بدن تو را تا آخر عمرت حفظ كند .»
6 . توقع پذيرايى نداشتن
از آنجا كه هدف از عيادت بيمار اظهار محبت و اداى حق مسلمانى و كسب اجر معنوى است، كسى كه به ديدن بيمار مى رود نبايد انتظار پذيرايى داشته باشد; چرا كه بيمار خود گرفتار بيمارى است و خانواده او نيز گرفتار پرستارى از مريض هستند .
پس ادب حكم مى كند كه هنگام عيادت از مريض تا جايى كه ممكن است خانواده او را به زحمت نيندازيم .
امام رضا عليه السلام از پدرانش نقل مى كند كه على عليه السلام فرمود: «ان رسول الله صلى الله عليه و آله نهى ان يؤكل عند المريض شىء اذا عاده العائد فيحبط الله بذلك اجر عيادته; (15)
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله از اينكه چيزى نزد بيمار خورده شود – در زمانى كه عيادت كننده از او عيادت مى كند – نهى كرده است;
زيرا اين كار سبب مى شود كه خداوند پاداش عيادتش را از بين ببرد .»
در باب عيادت مريض، سخن را با حكايتى آموزنده كه شهد شيرينى است برگرفته از آيات و روايات، به پايان مى بريم .
منقول است از مرحوم حاجى سبزوارى كه براى عيادت بيمارى مى رفت و عده اى هم با او بودند .
نزديك منزل بيمار كه رسيد، برگشت و نرفت .
اطرافيان پرسيدند: آقا چرا تا اينجا آمديد و حالا برمى گرديد؟ آقا جواب داد كه خطورى به قلبم كرد كه بيمار وقتى مرا ببيند از من خوشش خواهد آمد و مى گويد كه سبزوارى چه انسان والا و بزرگى است كه به عيادت من بيمار آمده است .
حالا برمى گردم تا هنگامى كه «اخلاص» اوليه را بيابم و تنها براى «خدا» به عيادت بيمار بيايم . (16)
پى نوشت: 1) مكارم الاخلاق، رضى الدين حسن بن فضل طبرسى، انتشارات شريف رضى قم، چهارم، ص359 . 2) كافى، ثقة الاسلام كلينى، دارالكتب الاسلاميه، تهران، چهارم، ج2، ص169، ح2 . 3) مكارم الاخلاق، ص361 . 4) كنزالعمال، المتقى الهندى، مؤسسه الرسالة، بيروت – لبنان، ج9، ص99، ح25164 . 5) من لايحضره الفقيه، شيخ صدوق، مؤسسه انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ج3، ص300، ح4075 . 6) كافى، ج3، ص118، ح3 . 7) كنزالعمال، المتقى الهندى، ج9، ص94، ح25139، قال رسول الله صلى الله عليه و آله: «خير العيادة اخفها; بهترين عبادت كوتاهترين آن است .» و همان، ج9، ص97، حديث 25149، قال صلى الله عليه و آله: اعظم العيادة اجرا اخفها; پراجرترين عيادت، كوتاهترين آن است .» 8) كافى، ج 3، ص118، ح 6 . 9) مكارم الاخلاق، ص361 . 10) كنزالفوائد، شيخ ابوالفتح كراجكى، انتشارات دارالذخائر قم، اول، جلد 1، ص379 . 11) مكارم الاخلاق، ص359 . 12) بحارالانوار، علامه مجلسى، مؤسسه الوفاء بيروت – لبنان، 1404 قمرى، ج 90، ص360، باب 22، ح 21، قال النبى صلى الله عليه و آله: «ثلاث دعوات مستجابة … ودعاء المريض; سه دعا مستجاب است … [كه يكى] دعاى مريض است .» و كنزالعمال، ج9، ص103، ح25191، قال رسول الله صلى الله عليه و آله: «دعاء المريض لدعاء الملائكة; دعاى مريض مانند دعاى فرشتگان است» . 13) همان، ج 78، ص224، باب 4، ح 32 . 14) مكارم الاخلاق، رضى الدين حسن بن فضل طبرسى، انتشارات شريف رضى قم، چهارم، ص361 . 15) مستدرك الوسائل، محدث نورى، مؤسسه آل البيت لاحياء التراث، قم، اول، ج 2، ص154، باب 39، ح 28 . 16) داستانهاى حكيمانه در آثار استاد حسن زاده آملى، هيئت تحريريه انتشارات نبوغ، ص39، به نقل از: در محضر استاد، ص23 .نویسنده: محمد سبحانى
منبع :مبلغان؛شماره 54
